Arabiere: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Kategorieë gealfabetiseer |
artikel uitgebrei |
||
Lyn 37:
Die meeste Arabiere is aanhangers van die Soennitiese Islam en hul [[moedertaal]] is Arabies. Die Arabiese [[diaspora]] is een van die grootstes ter wêreld en het in lande van die [[Amerikas]], [[Europa]], [[Suid-Asië|Suid]]- en [[Suidoos-Asië]] gevestig. Die meeste mense van Arabiese afkoms buite die Arabiese wêreld leef in [[Brasilië]] (9 miljoen), gevolg deur [[Frankryk]] (5,9 miljoen), [[Argentinië]] (4,5 miljoen), die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] (3,5 miljoen), [[Spanje]] (1,6–1,8 miljoen), [[Venezuela]] (1,6 miljoen), [[Italië]] (1,5 miljoen), [[Meksiko]] (1,1 miljoen), [[Chili]] (1 miljoen) en [[Colombia]] (700 000–1 miljoen). As gevolg van die [[Arabiese Lente]] met [[Burgeroorlog|burgeroorloë]] soos die [[Libiese Burgeroorlog|Libiese]] (2011) en die [[Siriese Burgeroorlog]] (sedert 2011) het miljoen van Arabiere van hul tuislande gevlug, waarvan die meeste na Europese lande soos [[Duitsland]].
== Geskiedenis ==
Die Arabiere is die grootste bevolkingsgroep in Noord-Afrika en die Midde-Ooste. Hulle vorm nie 'n homogene ras nie en woon verspreid in 'n stuk of vyftien lande. "Arab " is 'n Semitiese woord en is oorspronklik gebruik om die nomadiese woestynvolke (Bedoeïene) in die Arabiese Skiereiland aan te dui. Naas die nomadiese volke het daar vanaf 1500 v.C. ook 'n aantal klein koninkryke in die suide van die skiereiland voorgekom. Hulle bevolking het van landbou en handel gelewe.
Eers in die 7e eeu na Christus het die profeet Mohammed en sy opvolgers daarin geslaag om die Arabiere in die skiereiland onder die godsdiensleer van Islam te verenig. Aangevuur deur hul godsdiens het die Arabiere deur middel van "heilige oorloë" hul gesag uitgebrei na groot dele van Asië, Afrika en Europa. Tot in die 11de eeu het hulle die politieke mag in die Islamitiese ryk behou, maar hulle het op groot skaal met hul onderdane vermeng sodat die onderskeid tussen Arabier en nie-Arabier geleidelik verdwyn het. Dit het aanleiding gegee tot 'n totaal nuwe begrip van die woord Arabier. Voortaan het die woord betrekking gehad op almal wat dieselfde taal en kultuur gedeel het. Islam was ook 'n belangrike samebindende faktor, maar die heilige oorloë het dié godsdiens ook na lande soos Persië, [[Indië]] en [[Turkye]] laat uitbrei. Aanhangers van Islam in hierdie lande het hul eie kultuur behou en word nie Arabiere genoem nie.
Tussen die 14e en 1ste eeu was feitlik alle Arabiessprekende lande deel van die [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] of [[Turkse Ryk]]. Sedert die 1ste eeu het hulle geleidelik met Westerse moondhede soos Engeland en Frankryk in aanraking gekom, veral ná die val van die Turkse Ryk en die ontdekking van olie. Groeiende nasionalisme het in die 20e eeu tot die stigting van verskeie Arabiese state gelei. Ondanks verskeie pogings, kon hulle nog nie daarin slaag om Arabiese eenheid of selfs 'n gemeenskaplike politiek tot stand te bring nie. In die 20e eeu het die tradisionele Arabiese leefwyse vinnig verander. Onder toenemende ekonomiese druk moes al hoe meer nomade hul op een plek vestig om 'n bestaan te kan maak. Plattelandse armoede laat boere ook na die stede stroom.
=== '''Algemeen''' ===
Die sogenaamde "Arabiese wêreld" is in Noord-Afrika en die [[Midde-Ooste]] geleë. Die Arabiese lande in [[Noord-Afrika]] is Mauritanië, Marokko, Algerië, Tunisië, Libië, Soedan en [[Egipte]]. [[Jordanië]], [[Sirië]], [[Libanon]] en [[Irak]] is in die Midde-Ooste. Dan is daar ook [[Saoedi-Arabië]], [[Jemen]] en 'n aantal kleiner state wat almal in die Arabiese Skiereiland geleë is. Die volke van al hierdie lande praat een of ander Arabiese dialek en hul kultuurtaal is klassieke Arabies. Hierdie gemeenskaplike kenmerke bring mee dat hul almal as Arabiere bestempel word, hoewel hulle nie tot een ras behoort nie. Uiterlik toon die Arabiere groot liggaamlike verskille. Hulle het 'n lang geskiedenis van onderlinge twis en kon tot vandag toe nie daarin slaag om een nasie te vorm nie. In sommige Arabiese lande kom daar belangrike minderheidsgroepe voor, soos die Koptiese Christene in Egipte en Soedan, die Christene in Libanon en die Koerde in Irak. In Israel, wat vroeër Palestina was, vorm die Arabiere 'n minderheidsgroep. Die Arabiese samelewing kan in drie hoofgroepe verdeel word:
· die Bedoeïene wat met groot troppe skape, bokke en kamele deur die woestyn swerf,
· die landbouers, en die
· bewoners van groot dorpe en stede.
==== ''Bedoeïene'' ====
Die Bedoeïene kom hoofsaaklik in die [[Arabiese Skiereiland]] en in die woestyne van Irak, Sirië en Jordanië voor. Hulle word algemeen as die kleurvolste van al die Arabiere beskou. Omdat hulle voortdurend oor groot afstande rondswerf, het hulle 'n belangrike rol gespeel in die verspreiding van die Islamitiese geloof. Vandag word dit al hoe moeiliker vir die Bedoeïene om hul nomadiese leefwyse vol te hou en baie Bedoeïene word deur omstandighede gedwing om hulle op een plek te vestig.
==== ''Die platteland'' ====
'n Interessante verskynsel is dat die Arabiese boere in klein dorpies saam woon. Die huise word gebou van modderstene wat in die son drooggebak is en word sonder planmatigheid deurmekaar opgerig. Die boere word "fallahien" genoem en maak hoofsaaklik hul bestaan uit besproeiingslandbou. Hulle plant veral koring en gars en, waar moontlik, ook groente en vrugte. 'n Gedeelte van hul produkte ruil hulle met die Bedoeïene en dorpsbewoners vir ander ware of geld. Grond is private eiendom. Die hoeveelheid grond wat die boere besit, bepaal ook die hoeveelheid water wat daar in die besproeiingskema aan hom toegesê word. Daar is altyd 'n groot skaarste aan water en die verhouding tussen water en grond is so heg dat die een nie sonder die ander verhuur of verkoop mag word nie.
==== ''Dorpe en stede'' ====
Familiebande speel 'n baie groot rol in die Arabiese samelewing. Dit blyk veral in die groot dorpe waar mense volgens hul familiename in wyke woon. 'n Dorp bestaan gewoonlik uit drie of vier sulke wyke wat gegroepeer is óm die sentrale wyk waar die oudste families woon. Twee wyke vorm saam een bestuurshelfte. Sodoende is daar 'n gesamentlike hoofmanskap wat die dorp verteenwoordig en geskille uitsorteer. Elke wyk beskik oor sy eie begraafplaas en moskee. Gewoonlik trou 'n man met 'n vrou uit sy eie wyk.
Dorpe se grootte varieer van etlike honderde inwoners tot 10,000 of selfs 20,000. Die indeling volgens familiewyke bly egter oral dieselfde. Baie van die inwoners van die groter dorpe maak 'n bestaan uit boerdery - as arbeiders bewerk hulle stukke grond buitekant die dorp.
Armoede bly egter 'n groot probleem in Arabiese dorpe en lei daartoe dat baie mense na die stede stroom, hoewel hulle dáár ook nie 'n veel beter bestaan kan voer nie. Die tradisionele Arabiese stad is baie dig bebou en het smal strate. Winkels met dieselfde spesialiteite is gewoonlik naas mekaar en vorm sodoende 'n basaar -"soeq" in Arabies. Daar is geen onderskeid tussen kommersiële en residensiële buurte nie, hoewel mense van dieselfde etniese of godsdienstige groep in die groter stede in hul eie buurt woon. Toesig oor die mark en 'n militêre polisiemag is die enigste vorm van plaaslike bestuur. Inwoners se lojaliteit lê eerder by hul familie en godsdiens as by die belange van die stad as 'n geheel. Die gesin- en familielewe is dieselfde as dié in dorpe, hoewel daar baie groter verskille in rykdom en sosiale status voorkom. 'n Groot gedeelte van die stedelike bevolking is werkloos en baie ander lewe onder die broodlyn.
==== ''Huwelik en posisie van die vrou'' ====
Die meeste Arabiese huwelike word op die Islamitiese wyse voltrek. Die bruidegom moet 'n prys aan die bruid se ouers betaal. By die Christelike Arabiere is dit egter die bruid se ouers wat 'n bruidskat moet voorsien. Meisies trou gewoonlik wanneer hulle veertien of vyftien is met seuns van sestien tot agtien. Tradisioneel het net die man die reg om die huwelik nietig te laat verklaar. Vroue beklee 'n ondergeskikte posisie in die samelewing. Die ondergeskiktheid van die vrou berus op 'n letterlike vertolking van Mohammed se woorde: "Met 'n volk wat sy belange in die hande van 'n vrou plaas, kan dit nie goed gaan nie." Danksy verbeterde onderwys en groter beroepsmoontlikhede is die posisie van die vrou besig om te verbeter. Vandag kan vrouens byvoorbeeld ook 'n egskeiding verkry.
=== '''Arabiese ryke''' ===
==== ''Suid-Arabiese ryke'' ====
Die Arabiere het hul eerste bloeitydperk in die suide van die Arabiese skiereiland beleef. Daar is die klimaat gunstig vir land- en tuinbou teen die berghellings. Boonop het die groot handelsroetes tussen Afrika en die Midde-Ooste deur hierdie gebied gelei. Die kameel is ongeveer 1200 v.C. deur die Arabiere getem en met groot vrug in die handel gebruik. Die oudste kultuur in die gebied was dié van die Koninkryk van Saba, wat ongeveer 1100 v. C. ontstaan het en volgens argeologiese opgrawings 'n hoë ontwikkelingspeil bereik het. Daar word beweer dat die koningin van Skeba inderwaarheid 'n koningin van Saba was omdat die name min of meer ooreenkom en Saba in Salomo se tyd op sy hoogtepunt was. Die mag van die Sabeërs het uiteindelik oorgegaan in die hande van die Himiariete. In Griekse en Romeinse bronne word hulle Homeriete genoem. In die eerste eeu v.C. het die Romeine vergeefs gepoog om hulle te onderwerp. Weens handelsmededinging uit die Helenistiese wêreld, was die Suid-Arabiese ryk in daardie stadium reeds besig om te taan en is die genadeslag toegedien deur Ethiopiese invalIe. Die Ethiopiërs het hulle in 525 n.C. in Suid-Arabië gevestig met die doel om die gebied as aanvalsbasis teen die Persiese ryk van die Sassanide te gebruik. Hulle het ook die Christendom na Suid-Arabië gebring. In 575 is hulle egter deur die Perse verdring. As gevolg van die vreemde oorheersing het Suid- en Sentraal-Arabië met 'n mengelmoes van kulture te doen gekry. Daar was onder andere ook baie Joodse handelaars op die karavaanroetes. Dit het 'n gunstige klimaat geskep vir die ontplooiing van die Islamitiese geloof.
==== ''Noord-Arabiese ryke'' ====
Die eerste noemenswaardige ryk in die noorde van die Arabiese skiereiland was dié van die Nabateërs wat in die 2e eeu v.C. in die teenswoordige Jordanië ontstaan het. Hul hoofstad, Petra, was naby die Dooie See geleë. Die stad is later opgegrawe en het gespreek van indrukwekkende ontwikkeling. Die Nabateërs het goeie verhoudinge met die Romeine gehandhaaf, maar is nogtans in 105 n.C. by die Romeinse Ryk ingelyf. In die 3e eeu het nog 'n Arabies- Aramese ryk, met Palmyra as hoofstad, in die suidooste van Sirië verrys. Die ruïnes van Palmyra spreek van groot Romeinse invloed. Die ryk het gesukkel om handhawend te bly tussen die Romeine aan die een kant en die Perse aan die ander kant. In 273 is hulle deur die Romeine verower. Sedert die val van Palmyra tot laat in die sesde eeu was die Arabiere vasalle van ''of'' die Oos-Romeinse Ryk (later Bisantium) ''of'' die Sassanidiese Perse.
=== '''Arabiere en Islam''' ===
Mohammed, die groot profeet van [[Islam]], het gedurende sy eie leeftyd (570-632) daarin geslaag om feitlik die hele Arabiese Skiereiland te islamiseer. Sy opvolgers is almal "kalief" genoem. die eerste kalief het die afvallige stamme in die skiereiland onderwerp en terselfdertyd noordwaarts uitgebrei. Die Bisantyne is, net soos die Perse, verslaan en Sirië en Palestina is onderwerp. Die Bisantyne is ook uit Egipte verdryf. In die verowerde gebiede is nuwe stede gestig wat as sentra vir die Islamitiese kultuur moes dien. Nie-Arabiere is toegelaat om hul geloof te behou, teen betaling van 'n baie hoë belasting. Baie van hulle het daarom verkies om Moslem te word.
AI langs die kus van Noord-Afrika is die een gebied ná die ander verower totdat selfs Spanje in 715 onderwerp is. Ooswaarts is daar tot diep in Sentraal-Asië ingedring, tot by die Indusrivier en die noordelike grense van Afghanistan. Teen die helfte van die 8e eeu was die Arabies- Islamitiese Ryk op sy grootste. Die kalifaat het van die een dinastie na die ander oorgegaan. Die hoofstad was Mekka, maar in 750 het die Abbasidiese dinastie 'n nuwe hoofstad by Bagdad (Irak) gebou. Hoewel die Arabiese kultuur, met klassieke-Arabies as taal, oral in die verowerde gebiede 'n bloeitydperk beleef het, het die interne verbrokkeling van die ryk reeds in hierdie stadium begin en in die volgende vier eeue snel toegeneem. Dinastieë het afvallig van Bagdad geword, terwyl die Kalief van Bagdad meer en meer van sy Turkse huursoldate afhanklik geword het. Die laaste kalief is tydens 'n Mongoolse inval in 1258 gedood. Daarna het die groot Arabiese Ryk in 'n magdom klein sjeikdomme versplinter geraak en was 'n maklike prooi vir die opkomende Ottomaans- Turkse Ryk.
=== '''Koloniale periode''' ===
As provinsies van die Ottomaanse Ryk is die Àrabiese lande op ekonomiese gebied 'n groot knou toegedien deur die ontdekking van die seeroete om die Kaap. Hulle het daardeur hul monopolie op die handel met die Ooste verloor en nog meer in verval geraak. Namate die Ottomaanse Ryk self begin verswak het, het sy provinsies - waaronder ook die Arabiese lande - een na die ander die Wes-Europese moondhede ten prooi begin val. In 1798 het Napoleon Egipte en Sirië beset. Die besetting was van korte duur, maar het 'n groot invloed gehad.
Mohammed Al i, wat in 1805 in Egipte aan bewind gekom het, het die land so te sê onafhanklik van die Turkse sultan gemaak en die leër en administrasie volgens die Westerse model gemoderniseer. Onder sy opvolgers het die land al hoe meer van Westerse raadgewers en bankiers afhanklik geraak. In 1879 het Frankryk en Engeland albei genoeg belange in Egipte gehad om die wanbestuur van Ismaiel te beëindig. Nasionalistiese opstande is in 1882 met Britse hulp onderdruk. In dieselfde jaar het Engeland Egipte permanent beset, hoewel die land in naam nog deel van die Ottomaanse Ryk gebly het. Frankryk het sedert 1848 al beheer van Algerië verkry. In 1881 het hulle Tunisië beset en in 1901 begin om Marokko te verower. In Algerië en later in Marokko was daar grootskaalse verset teen die Franse. AI die opstande is egter suksesvol onderdruk. Eers in die dertigerjare van die twintigste eeu het nasionalisme weer in Frans-Noord-Afrika posgevat. Die Spanjaarde het ook in 1934 'n deel van Marokko in besit geneem. Libië is in 1912 deur Italië verower. Ook in die Midde-Ooste het Arabiese lande Engels-Franse " invloedsfere" geword en eers ná die Eerste Wêreldoorlog is onafhanklike state gestig.
=== '''Arabiese nasionalisme''' ===
==== ''Die Arabiese Skiereiland'' ====
Reeds in die 1ge eeu het die Wahhabiete (volgelinge van Mohammed al-Wahhab) hul beywer vir die uitwissing van vreemde invloede. Die vorm van Islam wat hulle bely het, was so puriteins en fanatiek, dat hulle deur die ortodokse instellings as ketters beskou is. Toe hulle hul invloed na Sirië en Irak wou uitbrei, het die Turkse Sultan die hulp van Mohammed Ali van Egipte ingeroep. Tussen 1810 en 1818 is die Wahhabiete verslaan en teruggedryf. Aan die begin van die 20ste eeu het hulle egter weer hul verskyning gemaak, aangevoer deur Ibn Saoed. Hulle was minder godsdienstig-fanaties as hul voorgangers en het daarom ook meer sukses behaal. In 1932 is die onafhanklike koninkryk van Saoedi-Arabië gestig.
==== ''Libanon, Sirië en Irak'' ====
In Libanon en Sirië was daar gedurende die 1ste eeu kort-kort verset teen die Turkse sultan. Dit het keer op keer aan Engeland en Frankryk die geleentheid gebied om in te meng en hul invloed daar uit te brei. Tydens die Eerste Wêreldoorlog was Turkye, as Duitsland se bondgenoot, ook in 'n stryd met Engeland en Frankryk gewikkel. Die Arabiese nasionaliste moes nou kies tussen die Turke aan die een kant en die Westerse moondhede aan die ander kant. Baie was ten gunste van die Turke omdat hulle minstens ook Islamities was. Die laaste emir van Mekka het egter met Engeland onderhandel. In ruil vir Arabiese steun teen die Turke, sou Engeland die Arabiere se onafhanklikheid waarborg. Die Arabiese opstand teen Turkye, waarvan een van die emir se seuns, Faisal, 'n aanvoerder was, het gehelp om die Ottomaanse Ryk finaal tot 'n val te bring. Die Engelsman T.E. Lawrence - Lawrence van Arabië - het 'n belangrike rol hierin gespeel. Die Engelse beloftes is egter nooit nagekom nie omdat die gebied waarop die Arabiere aanspraak gemaak het, reeds tussen Frankryk en Engeland verdeel was en omdat die Engelse boonop belowe het om die Jode te help om 'n onafhanklike staat in Palestina op te rig. Libanon en Sirië is aan Frankryk as mandate gegee, maar het in 1936 hul onafhanklikheid verkry. Irak, as mandaat van Engeland, het in 1930 onafhanklik geword.
==== ''Egipte'' ====
Die eerste fase van Egiptiese nasionalisme is met die Engelse besetting van 1882 beëindig. Onder die Engelse bewind was daar sekere groepe wat hulle vir onafhanklikheid beywer het en ander wat ten gunste van aansluiting by die Ottomaanse Ryk was. Met die vernietiging van die Ottomaanse Ryk in 1919 het die nasionale leier, Zaghloel, by die Vrede van Versailles geagiteer vir onafhanklikheid. Engeland was onwillig maar moes uiteindelik onder druk die Egiptiese onafhanklikheid in 1922 erken.
==== ''Arabiese Bond'' ====
In 1945 het Egipte, Irak, Jordanië, Libanon, Sirië, Saoedi-Arabië en Jemen die Arabiese Bond tot stand gebring. Die Bond het die gemeenskaplike belange van die lidstate behartig en hom beywer vir die bevryding van Arabiese gebiede in Afrika. Teen 1962 was al die Arabiese lande van Noord-Afrika lede van die Bond. In die volgende dekade het die Bond skipbreuk gely as gevolg van onderlinge geskille oor die Palestynse kwessie en die handhawing van betrekkinge met die twee groot magsblokke - Oos en Wes.
== Bronnelys ==
* Wêreldspektrum, Volume 2, bl.45-49, ISBN 0908409419
== Verwysings ==
| |||