Asemhaling: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
taalsuiwering; 3de persoon aangespreek |
selrespirasie uitgebrei |
||
Lyn 15:
Selrespirasie is die proses waardeur 'n sel suurstof verbruik om glukose (suiker) te verbrand en energie vry te stel. Die energie wat vrygestel word tydens selrespirasie word deur die selle benut om hul funksies te verrig. Selrespirasie vind in die mitochondrium in die sel plaas. Wanneer 'n persoon vinnig hardloop, sal selrespirasie die vinnigste in sy spierselle plaasvind. Wanneer iemand baie hard konsentreer terwyl hy leer, sal selrespirasie die vinnigste in sy breinselle plaasvind.
Alle lewende wesens is uit selle opgebou. Om aan die lewe te bly, moet hulle voortdurend van energie voorsien word. Selfs al doen die liggaam niks nie, gebruik hy gedurig energie vir die steeds werkende selle.
=== ''Energiebron'' ===
Organismes of selle kan geklassifiseer word volgens die energiebron wat hulle gebruik. Selle wat van ligenergie gebruik maak, met ander woorde van die proses van [[fotosintese]], is fototroof. Groen selle van hoër plante, alge en sommige [[Bakterie|bakterieë]] behoort tot hierdie groep. Spesiale selstrukture, wat chloroplaste genoem word, verander die [[sonenergie]] in energie wat deur die sel gebruik word.
Chemotrowe selle kry weer hul energie van chemiese reaksies en het nie lig nodig nie. Chemotrowe selle kan verder onderverdeel word volgens die stof wat met die verbruiking van energie gelewer word. Die meeste selle vorm minder of meer ingewikkelde organiese stowwe soos glukose - hierdie selle word chemo-organotrofies genoem. Die mens, diere en die meeste mikro-organismes het hierdie tipe selle.
Ander selle gebruik weer eenvoudige anorganiese verbindings soos waterstof, swaelwaterstof (H2S) en [[ammoniak]]. Hierdie selle is chemolitotroof. Slegs sekere bakterieë behoort tot hierdie groep. Fototrowe selle word soms outotroof genoem omdat hulle met behulp van ligenergie hul eie selbestanddele uit eenvoudige verbindings soos kooIsuurgas kan opbou. Chemotrowe selle gebruik juis die produkte van fototrowe selle as energiebron vir die sintese van hul eie selbestanddele. Daarom word hulle gewoonlik heterotroof (gevoed deur ander) genoem. Alle lewende wesens gebruik dus direk of indirek energie wat van die son afkomstig is.
=== ''Oksidasie'' ===
Die verbranding van voedsel in die selle met behulp van suurstof staan bekend as respirasie. Dit is ook moontlik om voedsel sonder suurstof te verbrand. In sulke gevalle word gepraat van fermentasie. Die begrip verbranding word dan eerder vervang deur die woord ''oksidasie'' om die verskil duidelik te maak. Oksidasie is die afgee van elektrone van een stof aan 'n ander stof. Die voedingstowwe in die selle lewer dus elektrone.
Chemotrowe selle kan verder as volg ingedeel word:
1. Selle wat suurstof uit die lug of water gebruik, word aërobe genoem.
2. Selle wat nie van suurstof gebruik maak nie, word anaërobe genoem.
Anaërobiese selle fermenteer dus. Waar 'n organisme aërobiese selle het, moet die suurstof die selle oral in die liggaam kan bereik. Die mens en hoër diersoorte het hiervoor spesiale organe, waarby bloed as vervoerder optree. Organismes wat kan asem haal én fermenteer, bestaan ook. In sulke gevalIe word gepraat van fakultatief aërobiese organismes of fakultatief anaërobiese organismes.
=== ''Mitochondria'' ===
Aërobiese selle het spesiale selstrukture waarin die sel asemhaling plaasvind. Hierdie strukture word '''[[Mitochondrium|mitochondria]]''' genoem. Hulle is die sel se "kragsentrales". Mitochondria is omring deur 'n buite-membraan, wat kleiner [[Molekuul|molekules]] deurlaat, en 'n binne-[[membraan]], wat minder deurlaatbaar is en onder andere geen [[natrium]]-, [[magnesium]]- en chloorione deurlaat nie. Die binne-membraan se oppervlakte word vergroot omdat dit nie glad is nie, maar instulpings (cristae) vorm. Die asemhalingsensieme sit in hierdie binne-membraan.
=== ''Die aërobiese sel'' ===
In aërobiese selle vind die selasemhaling uitsluitlik in die mitochondria plaas. Dit beteken dat die voedsel grotendeels afgebreek is voordat die elektrondraers na die mitochondria vervoer word. Hierdie voedselafbreking vind dus sonder suurstof plaas. In die aërobiese selle kan dus ook anaërobiese prosesse plaasvind. In die meeste gevalIe word die stof ''glukose'' deur 'n anaërobiese proses, naamlik glikolise, in pirodruiwesuur omgesit.
Glikolise vind buite die mitochondria plaas. Daarna word die pirodruiwesuur in die mitochondria met behulp van suurstof heeltemal geoksideer om koolsuurgas en water te vorm. Omdat daar met oksidasie soveel energie vrygestel word, moet die sel 'n meganisme hê wat die proses stadiger sal laat plaasvind, anders sou die sel letterlik kon verbrand het. Omdat die oksidasie nou stapsgewys plaasvind, het dit die voordeel dat dit gereguleer kan word. Die sel kan op elke punt ingryp om die energieproduksie by die energiebehoefte aan te pas. Die vervaardiging van energie in bruikbare vorm beteken vir die sel die vorming van energieryke verbindings. 'n Belangrike voorbeeld hiervan is adenosientrifosfaat (ATP), wat bestaan uit adenosien, ribose ('n suiker) en drie fosfaatgroepe. ATP is die universele draer van energie in alle lewende wesens.
== Bronnelys ==
* Wêreldspektrum, Volume 2, bl.75-78, ISBN 0908409419
[[Kategorie:Asemhalingstelsel| ]]
| |||