Basotho: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Kategorieë gealfabetiseer
Artikel uitgebrei - oorloë
Lyn 23:
 
Die Suid-Sotho se geskiedenis is sterk verweef met die heerskappy van die Zoeloe-koning [[Shaka]], gekenmerk deur ekspansionisme, wat baie groepe ontwortel het. Om aan die Zoeloe-impi's te ontkom, het hulle na hul bergvesting – nou die koninkryk van Lesotho – gevlug onder hul beroemde leier, koning [[Mosjesj]], wat onoorwonne gebly het ten spyte van botsings met Europese setlaars.
 
== Basotho-oorloë ==
Die  Basotho-oorloë wat die Republiek van die destydse Oranje-Vrystaat (vandag: Vrystaat) in 1858, 1865 en 1867 moes voer, is veroorsaak deur hoofman Mosjesj se weiering om enige van die grensreëlings tussen hom en die OVS te erken, al was dié reëlings deur buitestaanders getref. Tydens die laaste van die drie oorloë het Mosjesj hom op Brittanje beroep en gevra dat sy land deur hulle geannekseer word. Die Britse anneksasie van Basotholand het die grensprobleme vir die Vrystaat finaal opgelos. Die eerbiediging van die grense sou voortaan Brittanje se verantwoordelikheid wees.
 
Met die ondertekening van die Bloemfontein-konvensie op 23 Februarie 1854, het Brittanje die volkome onafhanklikheid van die Republiek van die Oranje-Vrystaat erken. Die voortbestaan van die nuwe republiek was egter van tyd tot tyd in die weegskaal. Buiten die talle ekonomiese en politieke probleme, was daar ook nog die  Basotho- vraagstuk aan die oosgrens. Tydens die bestaan van die Oranjerivier- Soewereiniteit (1848-1854) is die grens tussen die Vrystaat en Basotholand deur die Britse owerheid met Mosjesj se toestemming vasgestel. Nadat die Britte hulle aan die Vrystaat onttrek het, het Mosjesj gemeen dat hul grensreëling ook verval het. Hy het toe aanspraak gemaak op 'n gebied tussen die Oranje- en die Caledonrivier, wat in 1843 deur sir George Napier aan hom toegesê is.
 
Die  Basotho's het hulle op Vrystaatse grondgebied gevestig en die inwoners probeer verdryf met stroop- en plundertogte. Die Basotho's was berede en met vuurwapens gewapen. Weens 'n chroniese gebrek aan geld kon die Vrystaat nie die grens gereeld patrolleer nie. In 1855 het die toestand op die  Basotholandse grens sodanig versleg dat die Kaapse goewerneur, sir George Grey, hom gehaas het om as bemiddelaar op te tree. By die daaropvolgende Verdrag van Smithfield is die grensbepalings van 1848, gehandhaaf. Dit was dié grenslyn wat die Vrystaat nog deurentyd erken het. Mosjesj het hom by die arbitrasie neergelê, maar nie vir lank nie. Strooptogte, soms gepaard met moord, het voortgeduur. ln Maart 1858 het president Boshof 'n kommando op die  Basotholandse grens saamgetrek en 'n ultimatum aan Mosjesj gerig. Daarin is geëis dat gesteelde vee terugbesorg word of dat skadevergoeding betaal word, dat Mosjesj sy onderkapteins van grensskendings weerhou en dat die 1848-grens geëerbiedig word totdat nuwe Britse arbitrasie kon plaasvind. Mosjesj het slegs tot laasgenoemde ingestem nadat die ultimatum al verstryk het.
 
Die Vrystaters het onder aanvoering van kmdt.-genl. Senekal oorwinnings oor die  Basotho's by Vegkop, Korannaberg en Morija behaal. Hulle kon egter nie daarin slaag om Mosjesj se bergvesting, Thaba Bosigo, in te neem nie en moes die aftog blaas. Op die wesgrens het die Korannas en Batlepins ook begin roof en plunder en die Vrytaat was genoodsaak om 'n wapenstilstand met Mosjesj aan te vra. Weer is op Grey 'n beroep gedoen om as bemiddelaar op te tree. Die Traktaat van Aliwal -Noord (Sept. 1858) was weereens 'n bevestiging van die 1848-lyn, met dié verskil dat die  Basotho's 'n groot stuk grond tussen die Caledon en die Oranje bygekry het.
 
Op Grey se aandrang is daar aan albei kante besluit om nie op skadevergoeding aan te dring nie. Vir die Vrystaat was die grensreëling 'n teleurstelling, maar hulle was in geen posisie om die oorlog met Mosjesj te hervat nie. Net soos die  Basothoopperhoof, het hulle Grey se reëling aanvaar. Mosjesj het hom nie vir lank aan die nuwe grense gesteur nie, en die toestand het geleidelik weer begin agteruit gaan. Toe J.H. Brand in 1864 president van die Vrystaat word, was die  Basothovraagstuk een van die eerste probleme wat hy wou oplos . Op sy versoek het die Volksraad ingestem dat Wodehouse, die nuwe Kaapse goewerneur, gevra word om die 1848-grens behoorlik te kom uitwys. Vir Brittanje was Basotholand as buffer tussen Zoeloeland en die Xhosas van groot strategiese waarde, en Wodehouse het slegs ingestem op voorwaarde dat hy wysigings kan aanbring soos hy goeddink. Sy uitspraak was egter ten gunste van die Vrystaat. Hy het Mosjesj aangeraai om die grond wat hy wederregtelik in besit geneem het, te ontruim. Mosjesj het nie by die reëling gehou nie, en Brand het dus oorlog verklaar. Nadat die destydse Transvaalse toggangers deur  Basotho's vermoor is, het die ZAR ook by die oorlog betrokke geraak.
 
In Augustus 1865 is die Vrystaatse veldtog voor Thaba Bosigo tot stilstand gedwing. Etlike pogings om die bergvesting in te neem, het misluk. Dit was tydens een van hierdie skermutselings dat die bekende kmdt. Louw Wepener gesneuwel het. Brand het daarop besluit om die  Basotho's se veestapel buit te maak, die gesaaides te verwoes en die  Basotho's deur hongersnood tot oorgawe te dwing. Mosjesj se seun, Molapo, het sy grond noord en wes van die Caledon aan die Vrystaat afgestaan en onderneem om 'n Vrystaatse burger te word. In April 1866 het Mosjesj ook vrede gesluit (die Verdrag van Thaba Bosigo) en die Vrystaters toegelaat om die verowerde gebied te behou. 'n Paar ander onderkapteins het ook Vrystaatse burgers geword. Hulle is toegelaat om onder die toesig van 'n kommandant in die verowerde gebied te bly.
 
Moorde en onrus in die verowerde gebied het die Vrystaat in Julie 1867 egter weer genoop om die wapens op te neem. Onder leiding van Brand het die Basotho's opeenvolgende neerlae gely en moes hulle toesien hoe hul gesaaides verwoes word. Mosjesj het Wodehouse versoek om sy land te annekseer en Britse beskerming te bied. Wodehouse het by die Imperiale regering aangevoer dat die Vrystaat daarop uit was om die oorspronklike bewoners se betrekkinge in Suid-Afrika te benadeel, dat hulle deur Basotholand 'n weg na die see wou vind, en dat die Franse sendelinge in  Basotholand deur hulle lastig geval word. In 1868 het Wodehouse goedkeuring verkry om Basotholand te annekseer.
 
Brand het daarin geslaag om die meeste van die verowerde gebied vir die Vrystaat te behou. Eerbiediging van die grense sou voortaan Brittanje se verantwoordelikheid wees en gevolglik kon almal se aandag ten volle by ander aangeleenthede bepaal word.
 
== Vandag ==
Line 34 ⟶ 51:
 
Tans woon die grootste deel van die Basotho in [[Suid-Afrika]], gevolg deur Lesotho.
 
Bronnelys
* Wêreldspektrum, Volume 2, bl.190-191, ISBN 0908409419
 
== Sien ook ==