Sterrekunde: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Jcwf (besprekings | bydraes) No edit summary |
k Skakel Wikiwoordeboek using AWB |
||
Lyn 1:
[[Lêer:Moon Dedal crater.jpg|duimnael|250px|Die groot krater Daedalus, wat deur [[Apollo 11]] se bemanning gefotografeer is terwyl hulle in 1969 om die [[Maan]] gewentel het.]]
'''Sterrekunde''' (ook '''astronomie''' genoem, wat "die wette van die sterre" beteken) is 'n [[wetenskap]] wat die waarneming en verduideliking van gebeurtenisse buite die [[Aarde]] se [[atmosfeer]] behels. Die [[Kosmologie|oorsprong/kosmologie]], [[Astrofisika|fisiese]] en [[chemie]]se eienskappe van [[hemelliggaam|voorwerpe]] wat in die hemelruim waargeneem kan word, word bestudeer. Waarnemings sluit die volgende in: [[maan|mane]], [[planeet|planete]] en [[Eksoplaneet|eksoplanete]], [[ster]]re, [[newel]]s en [[sterrestelsel]]s. Gebeurtenisse sluit in [[supernova]]s, [[gammastraal]]uitbarstings, die [[Oerknal]] en [[Kosmiese bestraling|kosmiese agtergrondstraling]].
[[Kosmologie]] is 'n onderafdeling van sterrekunde en fokus op die oorsprong en [[evolusie]] van die heelal (maw, hoe het dit alles begin). Verskynsels wat buite die atmosfeer van die aarde voorkom, insluitend supernova-ontploffings, gammastraaluitbarstings, en kosmiese agtergrondstraling. Sterrekunde is een van die min wetenskappe waar amateurs steeds 'n rol speel, veral met die ontdekking en monitering van verskynsels van 'n verbygaande aard, soos [[komeet|komete]] en [[meteoor|meteore]].
Sterrekunde moenie met [[astrologie]] verwar word nie. Laasgenoemde is 'n geloof dat daar 'n verhouding bestaan tussen mense se doen en late en die noodlot enersyds en die stand van die hemelliggame andersyds. Al het die twee velde 'n gemeenskaplike oorsprong, is hulle baie verskillend: die een is wetenskaplik en die ander nie.
Lyn 9:
Professionele sterrekunde word dikwels verdeel in kosmologie en astrofisika. Laasgenoemde het te doen met die begip dat die Aarde en alle hemelliggame uit dieselfde skeikundige [[element]]e bestaan en dieselfde natuurwette oral in die ruimte geld.
Toe sterrekunde nog in sy kinderskoene was, in die tyd van die [[antieke Griekeland|antieke Grieke]] en ander antieke beskawings, het sterrekunde hoofsaaklik bestaan uit sterremeetkunde, waar die posisies van sterre en planete aan die hemelruim gemeet is. Later, met die werk van [[Johannes Kepler|Kepler]] en [[Isaac Newton|Newton]], is die weg gebaan vir hemelmeganika, die wiskundige voorspelling van die bewegings van die hemelliggame onder die invloed van [[swaartekrag]], veral die voorwerpe in ons [[Sonnestelsel]].
Van die begin van die 20ste eeu af is professionele sterrekunde dikwels verdeel in waarnemende sterrekunde en teoretiese astrofisika. Eersgenoemde is meestal gemoeid met die insameling en verwerking van data en laasgenoemde met die meetbare implikasies van fisikamodelle.
=== Onderwerpe ===
Lyn 30:
[[Lêer:DSS51 front.jpg|duimnael|regs|200px|Die DSS 51 26 m radioteleskoop by die Hartebeesthoek Radio-astronomie Sterrewag, 65 km noordwes van Johannesburg af.]]
'n Tradisionele verdeling van sterrekunde volgens die deel van die [[elektromagnetiese spektrum]] wat waargeneem word, is:
* Optiese sterrekunde, die tegnieke wat gebruik word om [[lig]] te bespeur van golflengtes wat die blote oog kan sien (omtrent 400-800
* Infrarooisterrekunde, wat gemoeid is met die waarneming van infrarooistraling (golflengtes korter as dié van rooi lig). Die mees algemene apparaat is die teleskoop wat aangepas is vir infrarooilig. Ruimteteleskope word ook gebruik om die elektromagnetiese steurings van die atmosfeer uit te skakel.
* Radiosterrekunde is die waarneming van hemelliggame se uitgestraalde radiogolwe. Die ontvangers is soortgelyk aan dié wat gebruik word vir radio-uitsendings.
* Hoë-energie-sterrekunde: Die studie van hemelliggame wat hoë-energie-elektromagnetiese golwe vrystel. Dit sluit [[X-strale]], [[gammastraal|gammastrale]], [[ultraviolet]]strale, neutrino's en kosmiese straling in.
Optiese en radiosterrekunde kan beoefen word met aardgebaseerde [[sterrewag]]te omdat die Aarde se atmosfeer liggolflengtes deurlaat. Infrarooilig word sterk deur [[waterdamp]] geabsorbeer, daarom moet infrarooisterrewagte op hoë en droë plekke of in die ruimte geleë wees. Ook X-strale, gammastrale en UV-strale word deur die atmosfeer beïnvloed sodat daardie waarnemings vanaf ballonne of ruimtesterrewagte gedoen moet word.
== Kort geskiedenis ==
In die vroeë geskiedenis het sterrekunde slegs waarnemings en voorspellings behels van hemelligame wat met die blote oog waargeneem kon word. Die ''Rigveda'' verwys na die 27 [[sterrebeeld]]e wat met die beweging van die Son verbind word en die 12 sterrebeelde van die [[diereriem]]. Die antieke Grieke het belangrike bydraes gemaak tot sterrekunde, onder meer die definisie van die [[Magnitude|helderheidstelsel]]. Die [[Bybel]] bevat 'n aantal stellings oor die posisie van die Aarde in die heelal en die aard van die sterre en planete, waarvan die meeste eerder digterlik as letterlik is. In [[500]] n.C. het [[Aryabhata]] 'n wiskundige stelsel voorgestel waarvolgens die Aarde om sy eie as draai en die beweging van die planete relatief tot die son oorweeg is.
Sterrekunde het gestagneer in die [[Middeleeue|Middeleeuse]] [[Europa]], maar het in die [[Arabier|Arabiese]] wêreld gefloreer. Laat in die [[9de eeu]] het die [[Islam]]itiese sterrekundige [[Al-Farghani]] (Abu'l-Abbas Ahmad ibn Muhammad ibn Kathir al-Farghani) uitvoerig geskryf oor die beweging van hemelliggame. Sy werk is in die [[12de eeu]] na Latyn vertaal. Laat in die [[10de eeu]] is 'n baie groot [[sterrewag]] naby [[Teheran]] in [[Iran]] deur die sterrekundige Al-Khujandi gebou wat onder meer die skuinste van die aarde se [[Wentelbaan|wentelvlak]] (ekliptika) ten opsigte van die [[hemelewenaar]] bereken het. In [[Persië]] het [[Omar Khayyam]] (Ghiyath al-Din Abu'l-Fath Umar ibn Ibrahim al-Nisaburi al-Khayyami) talle tabelle opgestel en 'n verandering van die [[kalender]] voorgestel wat akkurater was as die [[Juliaanse kalender]] en byna so akkuraat soos die [[Gregoriaanse kalender]].
Line 95 ⟶ 94:
* [http://www.literature.at/elib/index.php5?title=Astronomy_-_A_History_-_George_Forbes_-_1909 Astronomy - A History - G. Forbes - 1909 (eLibrary Project - eLib Text)]
{{CommonsKategorie-inlyn|Astronomy}}
{{Wikt-inlyn|sterrekunde}}
[[Kategorie:Sterrekunde| ]]
| |||