Neder-Oostenryk: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Etiket: 2017-bronwysiging |
Bygewerk & Hersien |
||
Lyn 16:
| [[Hoofstad]]: || [[Sankt Pölten]]
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Stigting: || [[
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Oppervlakte]]: || 19
|---- bgcolor="#FFFFFF"
|
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Bevolkingsdigtheid]]: ||
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Buitelanders: || 9,7%<ref name="sdb.statistik.at" /> <small>''(2012)''</small>
▲| Buitelanders: || 6,7 % ''<small>(2012)</small>''<ref>[http://www.statistik.at/web_de/statistiken/bevoelkerung/bevoelkerungsstruktur/bevoelkerung_nach_staatsangehoerigkeit_geburtsland/023438.html ''Statistik Austria - Bevölkerung zu Jahresbeginn seit 2002 nach zusammengefasster Staatsangehörigkeit - Niederösterreich'']</ref>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[Volkslied]] (''Landeshymne''): ||
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| [[ISO 3166-2:AT|ISO 3166-2]]: || <tt>AT-3</tt>
Lyn 34:
! colspan="2" | Politiek
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Eerste minister: ||
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Regerende partye: || ÖVP, SPÖ en
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Setels in die parlement (''Landtag'')
| ÖVP
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Laaste verkiesing: ||
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Volgende verkiesing: ||
|-
! colspan="2" | Parlamentêre verteenwoordiging
Lyn 54:
|}
'''Neder-Oostenryk''' ([[Duits]]: ''Niederösterreich'') is die grootste van [[Oostenryk]] se nege [[Deelstate van Oostenryk|deelstate]]. [[Sankt Pölten]] is die [[hoofstad]] en met sowat 52 000 inwoners die grootste stad van Neder-Oostenryk.
[[Lêer:
Dikwels word na Neder-Oostenryk, wat die [[Wene|Weense]] hoofstadgebied omsluit, as die kernland van Oostenryk verwys. Die Vooralpegebied is in die antieke tydperk deur [[Kelte|Keltiese]] stamme - veral Boïers - bewoon en geleidelik deur die [[Romeinse Ryk]] verower. Hier het die belangrikste nedersettings van Austria Latina ontstaan - Vindobona (die huidige Wene) en [[Carnuntum]]. [[Rome]] se gesag en invloed het in die tyd van die Groot Volksverhuising vanaf die 5de eeu begin kwyn. Dit is volledig verdring deur verskeie golwe van nuwe setlaars soos [[Aware]], [[Slawiërs]] en Bajuware.▼
[[Lêer:
▲Dikwels word na Neder-Oostenryk, wat die [[Wene|Weense]] hoofstadgebied omsluit, as die kernland van Oostenryk verwys. Die Vooralpegebied is in die antieke tydperk deur [[Kelte|Keltiese]] stamme
In 788 het [[Karel die Grote]] die voorheen onafhanklike gebied in sy [[Frankiese Ryk]] ingelyf. Oos daarvan het hy omstreeks 800 die sogenaamde Awaremark en suid daarvan die Mark Karantanië gevestig waaruit later die huidige [[Karintië]] sou voortspruit. Die [[Oos-Frankiese Ryk]] is in die 10de eeu in 'n lang stryd teen die [[Hongare]] gewikkel wat vanuit die ooste na [[Sentraal-Europa]] gemigreer het. In die Slag op die Lechveld is hulle in 955 deur Otto die Grote verslaan.
▲In 788 het [[Karel die Grote]] die voorheen onafhanklike gebied in sy [[Frankiese Ryk]] ingelyf. Oos daarvan het hy omstreeks 800 die sogenaamde Awaremark en suid daarvan die Mark Karantanië gevestig waaruit later die huidige [[Karintië]] sou voortspruit. Die [[Oos-Frankiese Ryk]] is in die 10de eeu in 'n lang stryd teen die [[Hongare]] gewikkel wat vanuit die ooste na [[Sentraal-Europa]] gemigreer het. In die Slag op die Lechveld is hulle in 955 deur Otto die Grote verslaan.
▲[[Lêer:Blassenstein_Erlauftal_mit_Nebel_02_Panorama.JPG|duimnael|links|'n Digte missluier hang oor die Erlauf-vallei en die Donau, soos gesien vanuit die bergpiek Blassenstein naby Scheibbs]]
▲[[Lêer:Semmering_Railway_2013.jpg|duimnael|links|Die Semmering-spoorlyn was in 1854 die eerste ter wêreld wat deur die ingenieur [[Carl von Ghega]] in bergagtige terrein gebou is. Dit verbind oor 'n afstand van 41 km Gloggnitz met Mürzzuschlag en is in 1998 tot [[Unesco]]-[[wêrelderfenisgebied|wêrelderfenis]] verklaar]]
As oostelike prefektuur van die Hertogdom Beiere ([[Latyns]]: ''Marcha orientalis'') is die gebied tussen 975 en 1246 deur die Huis Babenberg geregeer. Hierdie [[markgraaf]]skap, waarby ook enkele verowerde [[Hongarye|Hongaarse]] gebiede ingesluit is, het in [[Oudhoogduits]] as ''Ostarrîchi'' bekendgestaan. Hiervan afgelei is die moderne landsnaam Oostenryk.
Ná die Slag op die Marchveld het die gebied in 1278 onder [[Huis van Habsburg|Habsburg]]se bewind gekom en geleidelik tot dié dinastie se kernland ontwikkel. Vanaf die laat [[Middeleeue]] is die streek verskeie kere deur swaar onluste geteister
Die [[Protestantse Reformasie|Reformatoriese]] gedagtes het in die vroeë 16de eeu groot aanklank gevind, maar reeds vanaf 1570 is die [[
Gedurende die heropboufase is werkers en boere uit [[Stiermarke]], die Salzkammergut, [[Opper-Oostenryk]], [[Tirol]], [[Beiere]] en Swabe in die ontvolkte Neder-Oostenrykse gebiede gevestig. In die [[Napoleontiese Oorloë]] in die vroeë 19de eeu en die konflik met [[Pruise]] in 1866 is die Neder-Oostenrykse bevolking nog eens deur plunderinge en geweldpleging bedreig. Teen die middel van die 19de eeu is 'n spoorweg gebou wat die streek met Wene as administratiewe en ekonomiese sentrum verbind het. Neder-Oostenryk het voordeel getrek uit die geografiese nabyheid van die [[metropool]] wat tot die spilpunt van die kulturele lewe in die [[Oostenryk-Hongarye|Oostenryks-Hongaarse]] dubbelmonargie ontwikkel het.
Met die militêre nederlaag in die [[Eerste Wêreldoorlog]] en die ontbinding van Oostenryk-Hongarye het Neder-Oostenryk in 1922 die mees bevolkte deelstaat in die nuutgestigte Republiek van Oostenryk geword. Wene is reeds in 1920 as selfstandige stadstaat gevestig, het egter nog tot 1986 gelyktydig as administratiewe setel vir Neder-Oostenryk gedien. In 'n referendum, wat in 1986 gehou is, het kiesers die verheffing van Sankt Pölten tot deelstaathoofstad goedgekeur. Maar eers in 1997 is die deelstaatregering, -parlement en -administrasie na nuutgeboude geriewe in St. Pölten verskuif.<ref>{{de}} [http://www.noe.gv.at/Land-Zukunft/Geschichte-Landeskunde/Landesgeschichte/Landesgeschichte.html ''Amptelike webtuiste van Neder-Oostenryk
Die aansluiting van Oostenryk by die Nasionaalsosialisties oorheerste [[Nazi-Duitsland|Duitse Ryk]] onder [[Adolf Hitler]] tussen 1938 en 1945, wat vervolgens amptelik Groot-Duitse Ryk genoem is, het nog eens ingrypende politieke veranderinge saamgebring. Die deelstaat se naam is gewysig tot Neder-Donau (''Niederdonau'') en grense nuut getrek. Omliggende munisipaliteite van Neder-Donau is by Wene ingelyf wat sodoende volgens Hitler se wens voortaan amptelik Groot-Wene, analoog aan Groot-Berlyn, genoem is.
Die geallieerde moondhede, wat Oostenryk tussen 1945 en 1955 geadministreer het, het alle administratiewe maatreëls uit die Nazi-tydperk met 'n wet herroep. Met uitsondering van Wene, wat in vier sektore verdeel is, het Neder-Oostenryk onder Sowjet-Russiese administrasie gekom. Net soos in die Sowjet-besettingsone in Duitsland is talle fabrieke gedemonteer en na [[Sowjetunie|Sowjet-Rusland]] verskeep. Die ekonomiese heropbou van Oostenryk se oostelike deelstate het sodoende langer geneem as in die weste wat deur die Franse, Britse en Amerikaanse geallieerdes geadministreer is. Die ekonomiese agterstand kon eers in die 1970's ingehaal word. Die belangrikheid van die landbousektor het geleidelik afgeneem na mate nywerhede en dienste begin groei het. Streke in die onmiddellike omgewing van Wene is ekonomies sterker as die res van die deelstaat.
Line 79 ⟶ 80:
=== Landsgrense ===
Die federale hoofstad van Oostenryk, Wene, word as [[enklawe]] volledig deur Neder-Oostenryk omsluit. Die deelstaat grens in die noorde aan [[Boheme|Suid-Boheme]] en [[Morawië|Suid-Morawië]] (wat albei deel uitmaak van die [[Tsjeggië|Tsjeggiese Republiek]]), in die noordooste aan die [[Slowakye|Slowaakse]] geweste Tyrnau en Bratislava en
=== Verdeling in ''Viertel'' of streke ===
[[Lêer:
Neder-Oostenryk word tradisioneel in vier groot landskappe of streke verdeel (in Oostenrykse Duits ''Viertel'' genoem, historiese benamings word tussen hakies aangedui):
{| border="0"
'''Noord van die Donau'''▼
|- valign="left"
|[[Lêer:Karte NOE Viertel Bezirke 2017.svg|300px]]
|
* {{Kleurkas|#93e295|Waldviertel}} (Viertel ober dem Manhartsberg)
* {{Kleurkas|#ffae8e|Weinviertel}} (Viertel unter dem Manhartsberg).
Suid van die Donau:
* {{Kleurkas|#fff77a|Mostviertel}} (Viertel ober dem Wienerwald)
* {{Kleurkas|#98d9f7|Industrievierte}} (Viertel unter dem Wienerwald)
|}
; Noord van die Donau
* Waldviertel (Viertel ober dem Manhartsberg), 'n uitgestrekte granietplato en historiese grensstreek met [[Boheme]] en [[Morawië]]
* Weinviertel (Viertel unter dem Manhartsberg), 'n heuwelland wat in die ooste in die plat landskap van die Marchveld oorgaan en waarvan groot dele onder wingerd is, soos die naam aandui
* Mostviertel (Viertel ober dem Wienerwald), 'n streek wat oorheers word deur die uitlopers van die Kalkalpe met die Schneeberg, die hoogste bergpiek in Neder-Oostenryk op 2076 m bo seevlak
* Industrieviertel (Viertel unter dem Wienerwald), 'n streek in die suidooste wat reeds vanaf die laat 18de eeu nywerhede gevestig is, soos die naam reeds aandui
Line 159 ⟶ 173:
== Boukuns ==
=== Kastele ===
[[Lêer:
'n Groot aantal [[kasteel|kastele]], wat in hul oorspronklike toestand of as bouvalle bewaar gebly het, getuig van Neder-Oostenryk se strategiese historiese funksie as grensstreek. Oor eeue heen het Neder-Oostenryk hierdie rol vervul, en so strek die ontstaanstyd van die oudste kastele tot in die Hoë Middeleeue terug. In dié tyd, toe politieke en ekonomiese strukture eers nog gevestig moes word, het kastele 'n belangrike funksie as gewestelike sentrums vervul. Naas hul geskiedkundige administratiewe, ekonomiese en argitektoniese betekenis is hulle vandag belangrike toeristetrekpleisters wat met hul unieke liggings en silhoeëtte as mensgemakte strukture steeds die omliggende landskappe oorheers.<ref>{{de}} ''Denkmalpflege in Niederösterreich. Boekdeel 12: Burgen und Ruinen''. Wene: Amt der NÖ Landesregierung/Kulturabteilung 1994, bl. 3</ref>
Met die uitvinding van [[buskruit|kruit]] en die opkoms van nuwe tegnieke vir beleërings in die 16de eeu het kastele hul militêre betekenis as vestings geleidelik kwytgeraak. Baie kastele is tot statige adelswonings of slotte omgebou, ander het in verval geraak. Maar selfs as bouvalle hou kastele vir die waarnemer 'n besondere bekoring in, hoe meer hulle met hul omgewing tot 'n unieke landskapstoneel versmelt en die fantasie aanwakker as simbole van aardse vergankelikheid.
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|
* {{en}} {{Wikivoyage|Lower Austria|Neder-Oostenryk}}
* {{de}} [http://www.noe.gv.at/ Amptelike webwerf]
* {{de}} [http://www.niederoesterreich.at/portal/ ''Tourismus- und Kulturportal des Landes Niederösterreich''] {{Deelstate van Oostenryk}}
| |||