Gqeberha: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Etiket: 2017-bronwysiging |
+ Prente |
||
Lyn 76:
Port Elizabeth, wat van 'n klein militêre buitepos tot die vyfde grootste stad en die derde belangrikste seehawe in Suid-Afrika gegroei het, strek oor sestien kilometer langs die kus van die [[Indiese Oseaan]]. Die warm subtropiese klimaat, 'n polsende naglewe en lang wit strande soos King's Beach, Humewood, Hobie en Pollock, waarvan sommige in die binnestad lê, maak van die stad 'n gewilde toeristebestemming. Humewoodstrand is as 'n [[blouvlagstrand]] gesertifiseer.
In 2001 het Port Elizabeth saam met [[Uitenhage]], [[Despatch]] en ander gebiede in die omgewing deel geword van die [[Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit]] met 'n geskatte bevolking van 1 152 915 in 2011.
== Geografie en klimaat ==
[[Lêer:Map of the Eastern Cape with Nelson Mandela Bay highlighted (2016).svg|duimnael|links|Die [[Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit]] se ligging in die Oos-Kaap]]
{{Kombi-beeld|Zerbet-stcroix.jpg|Brenton island.jpg|
Port Elizabeth is in die suide van Suid-Afrika en die provinsie Oos-Kaap, sowat 770 kilometer oos van Kaapstad, geleë. Die stad strek oor 16 kilometer langs die kus van die Algoabaai aan die Indiese Oseaan. Van Port Elizabeth se bekende strande is in die stadsentrum geleë. Die stad staan in Suid-Afrika bekend as "die winderige stad" en "die vriendelike Stad". ▼
|align=right
|caption1=[[St. Croix-eilandgroep]] in die [[Algoabaai]]
|caption2=Brenton-eiland in die Algoabaai
}}
▲Port Elizabeth is in die suide van Suid-Afrika en die provinsie Oos-Kaap, sowat 770 kilometer oos van Kaapstad
Port Elizabeth het 'n [[subtropiese klimaat]] met ligte [[reën]] dwarsdeur die jaar. Die gebied is tussen die winterreënval, Mediterreense klimaatgebiede van die Wes-Kaap en die somerreënvalstreke van Oos-Suid-Afrika geleë. Die [[winter]]s is koel maar sag en die [[somer]]s is warm, maar aansienlik minder vogtig en warm as meer noordelike dele van Suid-Afrika se ooskus.
Line 86 ⟶ 91:
Die Suidoosterwind, wat veral in die somermaande sterk waai en deur strandgangers as onaangenaam ervaar word, word verbind met 'n reeks skeepsrampe en spookverhale in die streek. In Oktober 1864 is die ''Scindia'' sonder 'n enkele siel aan boord deur sterk winde kus toe gedryf. Daar is vir die ergste gevrees nadat geen oorlewendes gevind is nie. Eers later is die nuus ontvang dat die bemanning deur 'n ander skip, die ''Silver Eagle'' wat op pad na St. Helena was, gered is. Vandaar is hulle na Londen geneem.
Die bemannings van 21 bote, wat tydens die Groot Suidoosterstorm van 31 Augustus 1902 vergaan of Noordeinde-strand toe gespoel is, was minder gelukkig. 41 bemanningslede en reddingspersoneel het verdrink. Die meeste van hulle het hul laaste rusplek op die Suideind-begraafplaas gevind.<ref>{{en}} Pat Hopkins: ''Ghosts of South Africa''. Cape Town: Zebra Press 2006, bl.
{{Tabel weergemiddeldes
|locatie=Port Elizabeth (1961−1990, uiterstes 1936–1990)
|bron = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]],<ref>{{en}} {{cite web| url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/RA-I/UA/68842.TXT| title = Port Elizabeth Climate Normals 1961−1990| publisher = National Oceanic and Atmospheric Administration| accessdate = 16 Maart 2015}}</ref> Deutscher Wetterdienst (uiterstes)<ref>{{de}} {{cite web| url = http://www.dwd.de/DWD/klima/beratung/ak/ak_688420_kt.pdf| title = Klimatafel von Port Elizabeth (Flugh.), Prov. Eastern Cape / Südafrika| work = Baseline climate means (
| jan_gem=21.3 | jan_gem_ns=36
| feb_gem=21.2 | feb_gem_ns=40
Line 180 ⟶ 185:
Die eerste [[Europa|Europeërs]], wat die gebied verken het, was [[Portugal|Portugese]] seevaarders. [[Bartolomeus Dias]] het in 1488 op [[St. Croix-eilandgroep|St. Croix-eiland]] in Algoabaai geland en 'n kruis opgerig, terwyl [[Vasco da Gama]] in 1497 die nabygeleë [[Voëleiland, Algoabaai|Voëleiland]] ontdek het. Die streek sou vervolgens eeue lank as 'n "landingsplek met varswater" op seekaarte verskyn.
Een van die Portugese hoofdoelwitte in die Indiese Oseaan was die oorname van die winsgewende seehandel tussen die kusgebiede van [[Oos-Afrika]] en [[Indië]] wat oorspronklik deur [[Arabiere|Arabiese]] en Afro-Arabiese handelaars oorheers is. Met die oorname van dié handel het die Portugese handelsbande met hul Indiese kolonie [[Goa]] aangeknoop. Die [[Portugees|Portugese]] naam ''Algoa'' beteken "[op pad] na Goa", net soos die naam van die seehawe, wat verder noord in die huidige [[Mosambiek]] geleë was, ''Delagoa'', as "vanaf Goa" vertaal kan word.
Winde was 'n belangrike weersfaktor vir seevaarders, en so het die Portugese gereeld op die seisoen met gunstige winde gewag voordat hulle vanaf Algoabaai ooswaarts geseil het, terwyl Portugese skepe uit Goa juis in dié seisoen Delagoa aangedoen het wanneer winde gunstig genoeg vir hul terugvaart was.
Line 186 ⟶ 191:
=== Seehawe van die Oos-Kaap ===
[[Lêer:Port Elizabeth Pearson Conservatory reflected.JPG|duimnael|links|Die Victoriaanse Pearson-kweekhuis is oorspronklik in Paisley, Skotland gebou en in seksies uitmekaar gehaal vir seevervoer na Port Elizabeth]]
[[Lêer:Thomas Baines - The British Settlers of 1820 Landing in Algoa Bay - 1853.png|duimnael|''Die [[1820-Setlaars|Britse setlaars]] van 1820 land in Algoabaai'', deur [[John Thomas Baines]], 1853]]
[[Lêer:Port Elizabeth Fort Frederick.jpg|duimnael|Fort Frederick]]
[[Lêer:Main Street, Port Elizabeth - ca. 1910(1).jpg|duimnael|'n Elektriese trem in Hoofstraat, omstreeks 1910]]
Gedurende die eerste Britse besetting van die [[Kaapkolonie]] tydens die [[Napoleontiese Oorloë]] is 'n steenfort in die gebied gebou wat ter ere van prins Frederick, hertog van York en Albany, [[Fort Frederick]] genoem is. Die fort is opgerig om die kusstreek teen 'n moontlike landing van [[Frankryk|Franse]] troepe te verdedig en het dus 'n goeie uitsig oor die plek gebied wat later as Port Elizabeth bekend sou staan. Die fort is later tot monument verklaar. Dit is die oudste klipgebou in die Oos-Kaap asook die oudste permanente struktuur wat nog bestaan.<ref>{{af}} Dawid van Lill: ''Van Lill se Suid-Afrikaanse Trivia''. Kaapstad: Zebra Press 2004, bl. 32</ref>▼
[[Lêer:Old Post Office Port Elizabeth-002.jpg|duimnael|Die Ou Poskantoor in Courtstraat]]▼
▲Gedurende die eerste Britse besetting van die [[Kaapkolonie]] tydens die [[Napoleontiese Oorloë]] is 'n steenfort in die gebied gebou wat ter ere van prins Frederick, hertog van York en Albany, [[Fort Frederick]] genoem is. Die fort is opgerig om die kusstreek teen 'n moontlike landing van [[Frankryk|Franse]] troepe te verdedig en het dus 'n goeie uitsig oor die plek gebied wat later as Port Elizabeth bekend sou staan. Die fort is later tot monument verklaar. Dit is die oudste klipgebou in die Oos-Kaap asook die oudste permanente struktuur wat nog bestaan.<ref>Dawid van Lill: ''Van Lill se Suid-Afrikaanse Trivia''. Kaapstad: Zebra Press 2004, bl. 32</ref>
In 1804 is die nabygeleë nedersetting Uitenhage langs die [[Swartkopsrivier]] gestig. Die dorp was nie ver van die riviermonding in Algoabaai af geleë nie en het destyds deel uitgemaak van die [[Graaff-Reinet]]-distrik. In 2001 is Uitenhage saam met Port Elizabeth en Despatch by die nuwe Nelson Mandelabaai Munisipaliteit ingesluit.
Line 218 ⟶ 223:
=== Port Elizabeth in die nuwe Suid-Afrika ===
[[Lêer:Donkin Terrace, Donkin Street, Port Elizabeth, South Africa.jpg|duimnael|Die historiese terrashuise in Donkinstraat het tussen 1860 en 1880 ontstaan. In 1967 is die hele straat tot nasionale monument verklaar<ref>{{en}} Michael Brett, Philip Briggs, Brian Johnson Barker and Mariëlle Renssen: ''Eyewitness Travel South Africa''. London: Dorling Kindersley 2015, bl. 251</ref>]]
Sedert die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1994|eerste demokratiese verkiesings in 1994]] is Port Elizabeth deur dieselfde moeilike vraagstukke in die gesig gestaar soos die res van die land. Die gebrek aan buitelandse en regeringsbeleggings, die impak van die [[MIV/vigs in Suid-Afrika|MIV/vigs-pandemie]] en hoë vlakke van geweld en [[misdaad]] gooi 'n skadu oor Nelson Mandelabaai. Die industriële ontwikkelingsone van [[Coega]], wat teen 'n koste van R20 miljard ontstaan het, het nie tot die verwagte ekonomiese groei gelei nie.
Line 272 ⟶ 277:
== Boukuns ==
▲[[Lêer:Old Post Office Port Elizabeth-002.jpg|duimnael|links|Die Ou Poskantoor in Courtstraat]]
[[Lêer:Port Elizabeth City Hall, front facade.jpg|duimnael|Port Elizabeth se stadsaal is tussen 1858 en 1862 in [[Neogotiese styl]] opgerig]]
Port Elizabeth se boukuns weerspieël die Europese invloed. Hier word die meeste [[Art Deco]]-geboue in Suid-Afrika aangetref, naas die oorheersende Victoriaanse en Edwardiaanse boustyle en voorbeelde van Kaaps-Hollandse argitektuur.<ref>{{de}} ''Südafrika. Eine Bilderreise''. Hamburg: National Geographic Deutschland 2009, bl. 192</ref>
Line 323 ⟶ 329:
[[Lêer:Donkin Reserve, Port Elizabeth 2013.jpg|duimnael|Die Donkinreservaat met die monument en vuurtoring]]
[[Lêer:South Africa-Port Elizabeth-Hobie Beach02.jpg|duimnael|Hobiestrand]]
[[Lêer:Port Elizabeth Horse Memorial
[[Lêer:Nelson Mandela Bay Stadium - Port Elizabeth.jpg|duimnael|Lugbeeld van die Nelson Mandelabaaistadion]]
* Die '''Donkinreservaat''' met sy kenmerkende steenpiramide is een van die bekendste bakens in die stad. Die vuurtoring langs die piramide is in 1861 opgerig en huisves vandag 'n militêre museum. Die gerestoureerde privaathuise van Donkinstraat is pragtige voorbeelde van die Victoriaanse boustyl.
Line 393 ⟶ 399:
=== Afrikaanse skole ===
* {{af}} [
* {{af}} [
* {{af}} [
* {{af}} {{en}} [
* [http://www.pearsonhs.ecape.school.za/index.html Hoërskool Pearson (tweetalig, maar merendeels Engels)]
| |||