Wysiging soos op 14:58, 11 Junie 2018 wysig Oesjaar (besprekings \| bydraes) Burokrate, Administrateurs 195 642 edits Skakel ← Ouer wysiging		Wysiging soos op 15:05, 11 Junie 2018 wysig maak ongedaan Oesjaar (besprekings \| bydraes) Burokrate, Administrateurs 195 642 edits Skakels Nuwer wysiging →
Lyn 18: Die '''aalwyn''' of '''aalwee''' (''Aloe'') is 'n monokotiele, dit wil sê 'n eensaadlobbige [[vetplant]] en behoort tot die plantfamilie bekend as die Li liaceae (leliefamilie). Die Afrikaanse naam is 'n verbastering van die Nederlandse "aloë". Die aalwyn is naverwant aan 'n aantal Suid-Afrikaanse plantgroepe, waaronder die [[genus\|genera]] Kniphofia (vuurpyle), Haworthai, Gasteria, Asparagus (katbos) en Allium (ui). Daar is meer as 450 aalwynspesies wat oor [[Afrika]] en nabygeleë eilande soos [[Madagaskar]] versprei is. Sommige spesies word ook op die [[Arabiese Skiereiland]] en eilande in die [[Atlantiese Oseaan]] aangetref. Die wetenskaplike spesiename van aalwyne is soms beskrywend (''Aloe longistyla'' - die aalwyn met die lang styl of ''Aloe candelabrum'' - die aalwyn met die kandelaarvorm ). Ander name verwys na plekke (''Aloe branddraaiensis'' of ''Aloe tranvaalensis''), terwyl sommige na bekende plant- kundiges of ander persone vernoem is (''Aloe bainesii'' of ''Aloe peglerae''). Spesiename word vandag nog onder sekere omstandighede verander, en bied op sigself 'n wye studieveld. Aalwyne het groot, dik, blare wat wissel in kleur van grys tot heldergroen. Die blare het 'n wasagtige tekstuur en is goed aangepas vir die dorre klimaat waarin aalwyne aangetref word. Die klein, buisagtige blomme van die aalwyn is geel, oranje of rooi en groei in digte bloeiwyses. Buiten die gebruik van aalwyne as dekoratiewe plante, word die plant ook gebruik vir die geneeskragtige eienskappe wat daaraan toegeskryf word. Hierdie plante word ook in rotstekeninge van die [[San]] aangetref en word reeds duisende jare lank verbou. Die [[Egipte\|Egiptiese]] [[Ebers-papirus]] uit ongeveer 1552 v.C. verwys na die aalwyn se medisinale eienskappe en die gebruik daarvan in die balsem van lyke. Die meeste van Suid-Afrikaanse aalwyne is beskermde plante, dit wil sê dit is 'n oortreding om 'n aalwyn sonder toestemming van die Afdeling Natuurbewaring van die betrokke provinsie en die grondeienaar, uit die veld te verwyder. Selfs wanneer 'n boer natuurlike veld wil omploeg om landerye aan te Iê, het hy ook die toestemming van die betrokke owerhede nodig sodra daar beskermde plante in die gedrang kom. Lyn 59: Daar is ongeveer 145 verskillende inheemse aalwynspesies in Suid-Afrika. Aalwyne word van seevlak tot 2000m bo seespieël aangetref, dikwels in woestyntoestande waar dit soms vir jare nie reën nie, en is dan hoofsaaklik afhanklik van dou en mis wat deur hulle vlak wortels opgeneem word. Maar hulle aard ook in die somer en winterreënvalstreke met 'n gemiddelde jaarlikse reënval van 1 250 tot 1 750 mm. Baie aalwyne verkies klipperige of rotsagtige rantjies of hoogtes, omrede vogtigheid langer onder die klippe behoue bly, die grond beter dreineer, en sommige rotsformasies meer voedingstowwe tot die grond bydra as wat op gelyktes of vlaktes aangetref word. Wind of water versprei die sade oor vlaktes en heuwels, maar die sade wat tussen klippe en beskutte plekke lê, kry beter vastrapplek en meer vog as op ander dele waar die sade of nooit ontkiem nie, of vroeg dood gaan. Sommige aalwyne groei tussen bosse (''Aloe pluridens'' en ''Aloe rupestris'') waar hulle kaal stamme teen die son beskerm kan word, terwyl andere soos ''Aloe marlothii'' hul eie stamme met droë blare beskerm. Aalwyne se plantkleur wissel van donker- en heldergroen, tot grysgroen of blougrys, met of sonder spikkels en strepe, en met of sonder 'n swart, bruin, rooi of pienk blaarrand. Sommige plante verkleur tydens droogtetye of in kouer maande tot roes-of pienk rooi, terwyl ander se blare tot 'n tiende van hul volle lengte verdroog. Die blomkleur kan wit, roomkleur, oranje, geel, pienk, rooi of selfs groen, en verskillende kombinasies van hierdie kleure wees. === Inheemse aalwyne === ''Aloe albida'' is 'n miniatuuraalwyntjie wat omtrent 15 cm hoog word en pragtige spierwit blommetjies met omgebuigde blombekkies dra. Dié spesie kom voor in die omgewing van [[Barberton ]]. ''Aloe bainesii'', ook bekend as die Boomaalwyn, is die grootste Suid-Afrikaanse spesie. Dit word tot 20 m hoog met 'n stamdeursnee van 3m. Hierdie aalwyn groei in die bosagtige dele en klowe van [[Oos-Kaapland]], en met die kuslangs tot in Oos-Afrika. ''Aloe ciliaris'' is uniek onder die Suid-Afrikaanse aalwyne omdat die chromosoomgetal 6n=42 is, en nie die normale 2n=14 nie. Dit veroorsaak dat geen kruising sover bekend met ''Aloe ciliaris'' bestaan nie. Sy natuurlike verspreidingsgebied is die Oos-Kaap, waar die plante met hulle dun, lang stammetjies van tot 3m die ondersteuning van die bosse in dié gebied goed kan gebruik. ''Aloe cooperi'' is een van die sg. grasaalwyne waarvan die blare in die winter verdroog en in die lente weer uitgroei. Dié aalwyn is egter uniek in dié opsig dat dit oor 'n gebied van 2000m bo seespieël, tot by seevlak versprei is. 'n Tipiese kenmerk van die spesie is die lang blare wat in dwars deursnee V-vormig is. Lyn 73: Teoreties kan 'n mens enige twee aalwynspesies met mekaar kruis, mits die plante die normale chromosoomtelling van 2n=14 het. Sover bekend, is ''Aloe ciliaris'' (6n=42) die enigste Suid-Afrikaanse uitsondering . ''Aloe dawei (''chromosoomtelling 4n=28), kruis wel met die meeste ander spesies, maar dié kruising, met 'n chromosoomtelling van 3n=21, kan nie verder kruis nie. Hierdie interessante aalwyn kom nie in Suid-Afrika voor nie. Waar verskillende spesies saam in die veld voorkom en saam blom, vind natuurlike kruisings dikwels plaas. Die kruisingsprodukte, wat hibride genoem word, is dikwels 'n verbetering op ouerplante wat blomkleur, blomtyd, blom- en groeikrag, en selfs weerstand teen koue en siektes betref. Kruising is selfs tussen sekere genera moontlik. Soms word natuurlike kruisings tussen 'n Gasteria- en aalwyn spesie in die veld aangetref .'n Voorbeeld van natuurlike kruising is 'n aalwyn uit Oos-Kaapland wat vroeër as ''Aloe salmdyckiana'' bekend gestaan het. Wetenskaplikes het eers later besef dat dit 'n hibride,'n kruising tussen twee spesies, nl. ''Aloe ferox'' en ''Aloe arborescens'', is. Enigeen kan ook sonder veel moeite sy eie kruisings maak deur die stuifmeel van een aalwynspesie op die ontwikkelde stempel van 'n ander te plaas - dis 'n takie wat in die natuur deur [[voëls]] en ~~insekte~~[[insek]]te gedoen word. Sodra die saad droog is, word dit geoes en gesaai en die plantjies grootgemaak. Dit is taamlik maklik om kruisings uit te ken, omdat dit ken merke van albei die ouerplante weerspieël. Daarom is dit ook moontlik om 'n plant met baie blomme, maar wat 'n swak kleur het, deur middel van kruising met 'n aalwyn met 'n sterk blomkleur te verbeter. Dié beginsel word gebruik by die teel van aalwyn kultivars. Lyn 107: == Aalwyne in die ekologie == Die aalwyn speel net soos enige ander plant 'n onmisbare rol in die ekologie. Aalwyne verskaf blyplek aan 'n verskeidenheid voëls en diere, veral in dele waar aalwyne die hoogste plante in die veld is. Mossies en ander voëls maak gereeld in groot aalwyne soos ''Aloe marlothii'' en ''Aloe ferox'' nes, terwyl 'n mens dikwels 'n reuse-familie voëlnes in kokerbome (''Aloe dichtoma'') in die droë dele van die Kaap sien. 'n Groot aalwynblaar bied ook 'n geskikte plek vir sommige duiwe se oop nessies, terwyl die droë blare en dorings beskerming bied teen die roofdiere.

Aalwyn: Verskil tussen weergawes