Mosambiek: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
"National_Anthem_of_Mozambique_by_US_Navy_Band.ogg" is verwyder omdat dit in Commons deur Ymblanter verwyder is omrede: per c:Commons:Deletion requests/File:National Anthem of Mozambique by US Navy Band.ogg |
k + Volkslied |
||
Lyn 8:
|beeld_kaart = Location Mozambique AU Africa.svg
|leuse =
|volkslied = ''Pátria Amada''<br /><small>''([[Portugees]] vir: "Geliefde vaderland")''</small><br /><center>[[Lêer:Mozambican national anthem, performed by the United States Navy Band.wav]]</center>
|amptelike_tale = [[Portugees]]
|hoofstad = [[Maputo]]
Lyn 72:
Soos ander voormalige Portugese kolonies in Afrika het ook Mosambiek sy ontstaan as geografiese en politieke entiteit aan Portugese pogings te danke om 'n seeroete rondom die vasteland van Afrika na die rykdomme van Asië te vind en te beskerm. Hiervoor het Vasco da Gama en sy opvolgers forte in Beira (Sofala), Quelimane en op Mosambiekeiland opgerig. Met die Nederlandse verowering van Portugees-Asië in die 17de eeu het die klem in Portugal se ekonomiese en strategiese belange verskuif na die slawehandel tussen Wes-Afrika en die Amerikas, terwyl nedersettings in Mosambiek in verval begin raak het. Die land het sodoende die verwoestings, wat deur die slawehandel in ander dele van Afrika gesaai is, grotendeels gespaar gebly. Ook was dit 'n toevlugsoord in tye van oorlog. So is Mosambiek nie op dieselfde skaal ontvolk soos byvoorbeeld Angola nie.<ref>Dr Bernard Stonehouse (red.): ''Philips' Illustrated Atlas of the World''. London: Guild Publishing 1985, bl. 167</ref>
In die najaar van 2011 het die ontdekking van [[aardgas]]reserwes, wat blykbaar so groot is soos dié van [[Katar]], tot 'n herwaardering van Mosambiek se ekonomiese potensiaal gelei. Die land sal moontlik binne 'n dekade die derde grootste uitvoerder van aardgas op die wêreldmark wees.<ref>[https://www.auswaertiges-amt.de/de/aussenpolitik/laender/mosambik-node/-/221784 ''Duitse Departement van Buitelandse Sake: Mosambiek
== Geskiedenis ==
Lyn 83:
=== Portugese koloniale periode tussen tussen 1498 en 1885 ===
Toe die Portugese seevaarder [[Vasco da Gama]] Mosambiek in [[1498]] op pad na [[Indië]] bereik het, was daar reeds 'n aantal Arabiese handelsposte langs die kus en op die eilande gevestig, wat eeue lank ook [[Slawerny|
Alhoewel die Portugese invloed geleidelik versterk is, was dit nogtans beperk en is dit meestal uitgeoefen deur individuele setlaars en beamptes, wat verregaande outonomie geniet het. Gevolglik was daar 'n gebrek aan beleggings uit die moederland, terwyl die Portugese owerhede hulle eerder op die winsgewende handel met [[Indië]] en die Verre Ooste en die kolonisering van [[Brasilië]] gekonsentreer het. So het die invloed van Portugal
=== Portugese koloniale bewind vanaf 1885 ===
Die [[Koloniale Konferensie van Berlyn]], wat in 1884 en 1885 in die Duitse Rykshoofstad gehou is, het die volkeregtelike erkenning van enige Europese koloniale moondheid se gebiedsaansprake in A frika afhanklik gemaak van bepaalde voorwaardes. Die belangrikste daarvan was die effektiewe beheer van 'n gebied deur middel van gevestigde administratiewe strukture, polisie- en militêre magte. Portugal het vervolgens aktiewe stappe onderneem om die hele Mosambiek te beset
Tot en met 1942 het die Portugese owerheid sekere regte, bevoegdhede en verantwoordelikhede oorgedra aan privaat ondernemings. Teen die vroeë [[20ste eeu]] was die administrasie van groot dele van Mosambiek reeds in die hande van groot privaatmaatskappye, soos byvoorbeeld die Mosambiekse Kompanjie, die Zambezi-Kompanjie en die Nyassa-Kompanjie. Hulle is oorwegend deur Britte beheer en gefinansieer, wat ook die spoorweglyne na die buurlande gebou en die myne en plantasies van die nabygeleë Britse kolonies en Suid-Afrika van swaks betaalde Swart werkers – en dikwels ook Swart dwangarbeiders – voorsien het.
Gedurende die eerste dekade van formele kolonialisme het die suidelike landsdele opmerklike ekonomiese groei getoon wat hoofsaaklik aan Lourenço Marques se ligging naby die goudvelde van die Witwatersrand in Suid-Afrika te danke was. Met die voltooiing van 'n spoorlyn, wat die hawestad met die Witwatersrand verbind het, is sowat 'n derde van dié streek se goud- en mineraaluitvoere deur Lourenço Marques se seehawe verskeep.<ref>Philip Briggs (hersien deur Sean Connolly): ''Mozambique
Aangesien die ekonomiese beleid daarop gemik was om Portugese immigrante en die moederland te bevoordeel, is min aandag geskenk aan die nasionale integrasie van Mosambiek, sy infrastruktuur en die opleiding van sy bevolking. Derhalwe het die getal Portugese in die land aanvanklik betreklik klein gebly.
Lyn 99:
Terwyl die meeste Europese koloniale moondhede ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] onafhanklikheid aan hulle kolonies in Afrika verleen het, het Portugal Mosambiek net soos sy ander besittings steeds as oorsese provinsies van die moederland beskou, en 'n groot aantal Portugese het hulle in die kolonies gevestig. Nogtans het dele van die nie-blanke bevolking van Mosambiek na onafhanklikheid gestreef, en in 1962 het 'n aantal politieke groeperings, wat teen die Portugese heerskappy gekant was, hulle verenig om saam die Bevrydingsfront van Mosambiek (FRELIMO) te stig. FRELIMO begin in September 1964 sy gewapende stryd teen die Portugese koloniale regering in wat bekend staan as die [[Mosambiekse Vryheidsoorlog]].
Desondanks was baie Mosambiekers nie ten gunste van 'n onafhanklike staat nie, en min mense het die gewapende stryd teen die Portugese, wat die land immers vierhonderd jaar lank oorheers het, goedgekeur. Alhoewel FRELIMO en ander guerillamagte deur die [[Volksrepubliek China]] en die [[Sowjetunie]] van wapens voorsien is, is hulle deur Portugese troepe in bedwang gehou.
=== Mosambiek as onafhanklike staat ===
Lyn 105:
Ná tien jaar van sporadiese gevegte het FRELIMO slegs klein dele van die land oorheers. Ná die staatsgreep van [[25 April]] [[1974]], waarin Sosialisties-gesinde troepe onder die leiding van 'n groep junior militêre offisiere die outoritêre Caetano-bewind in Lissabon beëindig het, is die besluit geneem om onafhanklikheid aan die kolonies te verleen. Mosambiek het op 25 Junie 1975 'n onafhanklike staat geword. Die eerste (nie-verkose) president was [[Samora Machel]].
In die volgende sestien jaar is Mosambiek deur 'n [[burgeroorlog]] tussen die FRELIMO, wat deur die [[Sowjetunie]] en ander [[Oosblok
President Machel het in 1986 die slagoffer van 'n vliegtuigramp geword, en die FRELIMO-party is steeds meer deur sy Marxistiese vleuel oorheers, wat die nywerhede genasionaliseer en kollektiewe boerdery gestig het. Die emigrasie van opgeleide Blanke vaklui het die ekonomie erg getref.
Lyn 125:
Portugees het bevoorregte status as amps- en verkeerstaal en as die medium van onderrig en die mediabedryf. Die ampstaalstatus van Portugees word verskans in artikel 10 van die Mosambiekse grondwet van 2004. Volgens die sensus van 2007 is sowat die helfte van die bevolking Portugees as tweede taal magtig. Sowat twaalf persent van Mosambiekers praat Portugees as moedertaal, in Maputo word dit selfs deur 'n kwart van die bevolking as huistaal gebesig. Daarnaas word 'n veertigtal Afrikatale gebesig, waaronder Makua, Changana, Sena, Chilomwe en [[Swahili]].
Gedurende die koloniale tydperk was Portugees die enigste amps- en onderwystaal wat ook as medium in sendingskole gebruik is. Nog tot in 1961 het die Portugese koloniale owerheid 'n onderskeiding gemaak tussen sogenaamde ''civilizados'' (inheemses wat Portugees magtig was) en ''não-civilizados'' (Mosambiekers wat geen kennis van Portugees gehad het). Slegs een persent van die swart bevolking is as ''civilizados'' geklassifiseer en was Portugees sowel in sy gesproke asook sy geskrewe vorm magtig. 'n Groter persentasie swartes, wat in aanraking gekom het met Portugeessprekendes, kon Portugees vlot praat. Bykans alle blanke kinders het formele skoolonderwys ontvang
Die koloniale oorlog het die status van Portugees nie geraak nie. Met uitsondering van enkele swart stryders, wat in buurlande in 'n Engelssprekende omgewing verkeer het, het FRELIMO van begin af Portugees as 'n medium van nasionale eenheid (''lingua da unidade nacional'') beskou waardeur alle stamverskille oorbrug sou word.
Die FRELIMO-regering se taal- en onderwysbeleid ná onafhanklikwording was daarop gemik om geletterdheid te verhoog. Portugees het die onbestrede ampstaal in alle staatsinstellings en die onderwyssektor gebly. Daar was nouliks pogings om inheemse tale as onderrigmedium te gebruik.<ref>[https://www.colonialvoyage.com/de/portugiesisch-mosambik-sprachgeschichte-sprachsituation-und-sprachpolitik-ein-ueberblick/# ''colonialvoyage.com: Portugiesisch in Mosambik: Sprachgeschichte, Sprachsituation und Sprachpolitik
=== Godsdienste ===
Lyn 164:
Vissery speel 'n belangrike rol. Die land beplan tans om sy kus- en seegebied teen onwettige visvangs en seerowery te beskerm.
Die landbousektor het in 2017 24,3 persent tot die bruto binnelandse produk bygedra, die nywerheidsektor 23 persent en die tersiêre of dienstesektor 52,8 persent. Die informele sektor voorsien 'n bron van inkomste aan baie Mosambiekers wat nie werk in die formele sektor kan vind nie. Die industriële sektor se bydrae is beperk tot enkele grootskaalse projekte in die suide van Mosambiek.<ref>[https://www.liportal.de/mosambik/wirtschaft-entwicklung/ ''LIPortal
Die fokussering op 'n klein aantal prestige-projekte is een van die opvallendste swakpunte van die Mosambiekse ekonomie, naas die tekort aan effektiewe diversifisering. Masjiene en uitrusting word grotendeels ingevoer, terwyl plaaslike ondernemings nouliks betrokke is by prestige-projekte. Tot dusver trek net enkele bedrywe soos die bousektor enige voordeel daaruit, die plaaslike vervaardigingsbedryf kan nie meeding of deelneem in die waardeketting van sulke projekte nie.<ref>[https://www.gtai.de/GTAI/Navigation/DE/Trade/Maerkte/Geschaeftspraxis/swot-analyse,t=swotanalyse--mosambik,did=1653632.html ''GTAI Germany Tade and Invest, 2 Maart 2017: SWOT-Analyse Mosambik. Besoek op 10 Julie 2018'']</ref>
Nogtans het grootskaalse projekte in die primêre sektor en omvangryke regstreekse buitelandse beleggings, wat daaruit voortgespruit het, in die eerste twee dekades van die 21ste eeu bygedra tot konstant hoë groeisyfers, met 'n gemiddeld van 7,3 persent tussen 2005 en 2015. Noemenswaardige projekte sluit die Mozal-aluminiumsmeltery in [[Matola]] naby Maputo en die Moatize-steenkoolmyn in wat deur die Brasiliaanse mynboureus [[Vale S.A.|Vale]]
Die aardgasreserwes, wat deur twee ondernemings
=== Streeksongelykhede ===
| |||