Desiderius Erasmus: Verskil tussen weergawes

In [[1535]] keer hy terug na Basel in [[Switserland]], waar hy sterf op 12 Julie 1536. Sy graf is te vinde in die plaaslike [[klooster]]. Sy laaste woorde was volgens oorlewering in Nederlands: 'Lieve God'.

 

Twee motiewe bepaal die gedagtegoed van Erasmus naamlik; die [[vryheid]] van die mens en [[vrede]]. Oor die vryheid skryf hy onder meer in [[1516]] die ''Institutio Principis Christiani'', Opvoeding van 'n Christenvors, vir die jong koning van Spanje, die latere keiser [[Karel V]]. Daarin stel hy dat die mens vry is en dat 'n Christen daarom nie tirannies mag heers oor Christene nie en hulle nie soos slawe mag behandel nie. In [[1517]] skryf hy ''Querela pacis'', Die klag van die vrede. Daarin spreek hy hom ondermeer uit teen nasionalisme, veral die misbruik daarvan vir die aanstigting van [[oorlog]]voering.

 

In 1517 plaas [[Martin Luther]] sy [[95 stellings]] op die kerkdeur van [[Wittenberg]] en sit sodoende 'n proses aan die gang wat die wêreld sou verander, die [[Protestantse Hervorming]]. Die teenstanders van die Hervorming het Erasmus verwyt dat hy vir Luther die weg voorberei het.

 

Keer op keer bepleit Erasmus verdraagsaamheid tussen die verskillende opvattinge. Dit het egter nie gebaat nie aangesien wedersydse verkettering, vryheidsbeperking en die brandstapel in die konflik gebruik is. Wel lê sy pleidooie die basis vir die verdraagsaamheidsgedagte van latere 16e-eeuse figure soos Coornhert en Willem van Oranje. Voorts gaan die verdraagsaamheid vir Erasmus nie soseer om die vryheid vir die enkeling nie (vir Jode wys Erasmus dit selfs af), maar meer om die vryheid van [[wetenskap]] en idees. Die moderne verdraagsaamheidsbegrip (vryheid vir die enkeling) is nie in Erasmus se werk te vinde nie.

 

Die [[sestiende eeu]] word gekenmerk deur 'n onmiskenbare anti-semitiese kultuur, waarteen die humanisme hulself in beginsel begin verset het. Studie van die Joodse kultuur was een van die doelstellings van die ''Collegium Trilingue'', wat deur Erasmus in Leuven gestig is. Die katolieke [[Hebreeuse taal|Hebreeus]]-kenner Johannes Reuchlin bepleit as een van weinige vir gelyke burgerregte vir die Jode. In reaksie op Reuchlin se studie van die [[Kabbalah]] skryf Erasmus nadat Reuchlin deur die [[Inkwisisie]] vervolg word: "Ek is nie 'n Reuchlinis nie, soos ek van niemand 'n partyganger is nie". Nietemin verdedig hy Reuchlin se pleidooi vir die [[Jode]] in 'n brief aan die Inkwisisie. Hy koester bewondering vir hom, soos blyk uit sy ''Colloquium 'Apotheosis Capnionis''' (Capnio is die Griekse vorm van die naam Reuchlin). Oor die Jode maak Erasmus (as polemis en satirikus) krasse uitsprake. Frankryk was volgens hom die belowendste deel van die [[Christendom]] omdat die land nie met "Jode en half-joodse bekeerlinge geïnfekteer is nie". Die Joodse godsdiens sien hy as die "verderflikste plaag en bitterste vyand van die leer van [[Jesus Christus]]". Sy beswaar teen die Jode lê in die rituele karakter van hul [[godsdiens]], waarmee volgens hom die vroomheid ondermyn word en van Christus afgedwaal word. Erasmus was desnoods bereid gewees om die [[Ou Testament]] op te gee as heilige boek vir die Christendom, as hy daarmee die invloed van die Jodedom kon beperk. Martin Luther het op hierdie punt nog verder gegaan.

 

Erasmus beskou die Christelike naasteliefde as sentraal. Dogmatiese standpunte en onverdraagsaamheid, wat daarmee in stryd was, verwerp hy. Die gesonde verstand stel hy bo dogmatiese spitsvondigheid. Dit was die rede dat hy deur baie fanatici as ketter beskou is. Hy is as wegbereider vir die Hervorming beskou, alhoewel hy nooit tot die geledere van die [[Protestantisme]] sou toetree nie. Hy het voorgestel dat mense moet probeer om die eenheid van die [[Kerk]] te bewaar, deur meer te let op wat die Christene met mekaar gemeen het, as wat hulle van mekaar skei.

 

* [[Erasmus Universiteit Rotterdam]]

 

• ''Adagia'' ('n versameling spreekwoorde) (1500)