Paleoseen: Verskil tussen weergawes

Die epog Paleoseen word in drie [[Tydsnede (geologie)|tydsnedes]] verdeel: die [[Danium]], die [[Selandium]] en die [[Tanetium]]

 

[[Lêer:Gondwana065Ma_hg.png|links|duimnael|Die suidelike geografie omtrent 65 mj gelede]]

In die Paleoseen het altwee die helfte van [[Pangea]]: [[Laurasië]] en [[Gondwana]] verder verbrokkel.

Die verbrokkeling beteken dat op verskeie kontinente ook eie endemiese landdiere kan ontstaan. Hoe hulle verspreid het is nie altyd duidelik nie, hoewel die kennis daaroor groei.

 

[[Lêer:65_Myr_Climate_Change_croppedIT.png|duimnael|Die temperatuur in die Arktiese Oseaan in die Paleoseen en Eoseen. Dit toon hoe dit in die laat Paleoseen warmer word]]

Die biologiese verskeidenheid was ná die [[Kryt-Paleogeen-uitwissing]] op 'n dieptepunt en talle nuwe spesies verskyn in die Paleoseen wat die oop nisse in die ekologie probeer het om op te vul. Heelparty van hulle was kortlewende eksperimente wat weer skielik uitgesterf het.<ref name="BBC">{{webaanhaling|url=http://www.bbc.co.uk/nature/history_of_the_earth/Paleocene|titel=Nature BBC}}</ref>

Die klimaat het aan die eind van hierdie tydperk vogtiger en warmer geword en die vlak van die oseane het gestyg wat groot stukke land het laat onderloop. Die oorgang na die Eoseen word deur die [[PETM-voorval]] gekenmerk wat tot uitwissing van 35-50% van die diepsee se [[foraminifera]] gelei het.

 

Die soogdiere vertoon in hierdie tydperk 'n geweldige oplewing. Behalwe die Champsosauria, die krokodille en die voëls het alle Archosauria wat in die Kryt die land oorheers verdwyn. Die soogdiere het in die Kryt 'n ondergeskikte rol gespeel, hoewel daar in die Kryt 'n taamlike verskeidenheid van hulle was. Die meeste van hulle was nogtans nie groter as 'n rot of moontlik 'n vark nie. Daar is heelwat groepe wat die uitwissing oorleef het wat nou die kans kry om groter vorme voort te bring. Van hulle is nogtans groepe wat vandag reeds uitgestorwe is. <ref name="PM">{{webaanhaling|url=http://www.paleocene-mammals.de/multis.htm|titelPalaeocene mammals}}</ref>

 

Een groep wat in hierdie tydperk sy hoogtepunt bereik is die ou [[multituberkulate]]. Hulle kan oorals op die noordelike kontinente, die brokstukke van [[Laurasië]] aangetref word.

Op die suidelike kontinente, veral Suid-Amerika word hulle newe die [[Gondwanatheria]] aangetref. <ref name="PM"/> Hier het ook ander ou groepe oorleef, soos die [[Dryolestoidea]] en die monotreme wat nou nog steeds in Australië gevind word, soos die [[eendbekdier]].

 

In die Kryt het die Metatheria, wat die groep is waaruit die [[buideldier]]e ontstaan het, in Noord-Amerika 'n bloeityd beleef, maar ook hulle het in die uitwissing amper uitgesterf. Daar is net een groep wat vorms soos ''Peradectes'' insluit wat steeds tot in die Eoseen voortleef en dan ook uitsterf.

 

Die buideldiere het ook Antarktika en Australië bereik, maar dit is dalk eers in die Eoseen.

 

Die groep wat die grootste bloei vertoon is die Eutheria en veral hulle kroongroep, die Plasentalia.

[[Lêer:Ocepeia head restoration PLoS ONE.png|duimnael|links|''Ocepeia'', 'n Afroteer (Paenungulata) van die Selandium van Marokko]]

Hierdie verdeling is nogtans die resultaat van genetiese navorsing aan lewende diere, nie van morfologiese ontleding van fossiele reste nie. Talle fossiele uit hierdie tydperk lyk soos eenvoudige insektivore soogdiere en die morfologie is baie vergelykbaar. Van groepe wat vandag uitgestorwe is, is dit nie altyd eenvoudig om te bepaal tot watter lyn hulle behoort het nie.

 

[[Lêer:Coryphodon_(cropped).jpg|duimnael|''Coryphodon''; late Paleoseen]]

In die noorde word talle spesies van die (vandag uitgestorwe) orde [[Cimolesta]] gevind wat subordes soos Didelphidonta, Pantodonta, Pantolesta, [[Taeniodonta]] en Tillodontia bevat. Van die Cimolesta is reeds in die Kryt bekend soos ''Cimolestes'' self.

'n Onlangse ontleding van 177 soogdierspesies (Halliday 2015) dui nogtans aan dat hierdie groepe nie 'n monofiletiese orde vorm nie, maar 'n [[asbliktakson]]. Die vroeë spesies soos ''Cimolestes'' val buite die kroon-Plasentalia. Die Pantodonta val binne die Laurasiatheria in 'n groep wat ook die [[Carnivora]], [[Ietermagog|Pholidota]] en die [[vlermuis|Chiroptera]] bevat. <ref name="Hallidae">''Resoving the relationship of Paleocene Placental mammals, {{Outeur|Thomas J. D. Halliday, Paul Upchurch, Anjali Goswami}} Biological Reviews 92(1) 2015, 521-550</ref>

 

In die Paleoseen verskyn op die noordelike kontinente ook karnivore plasentadiere. Daar is drie belangrike ordes, die [[Mesonychia]] en die [[Creodonta]] wat later uitgesterf het en die [[Carnivora]] wat vandag deur die leeus en bere verteenwoordig word. Carnivora is seker Laurasiatheria; die Creodonta en Mesonychia waarskynlik ook.<ref name="PM3">{{webaanhaling|url=http://www.paleocene-mammals.de/insectivores.htm|titel=palaeocene mammals}}</ref><ref name="Ungar">''Mammal Teeth: Origin, Evolution, and Diversity'' {{Outeur|Peter S. Ungar}}, JHU Press, 2010, ISBN 0801899516, ISBN 9780801899515</ref> Die Carnivora en Creodonta het altwee kiestande gehad wat tot skeurtande ontwikkel het, maar moontlik onafhanklik van mekaar. Die Mesonychia het ander kiestande wat meer vir die verbrysel van beendere geskik lyk en hulle het hoewe aan hul tone. Toch is die Mesonychia dalk meer aan die Carnivora verwant as die Creodonta. <ref name="Hallidae"/>

 

In Suid-Amerika ontwikkel 'n tak van die buideldiere tot die dominante vleiseters: die [[Sparassodonta]].

 

J.P. Hunter en Janis het in 2006 'n paar groepe primitiewe Eutheria wat in die Paleoseen aangetref word onder die naam "Proteutheria" saamgevat. Hulle taksonomiese posisie is nie duidelik nie, hoewel daar gedink word dat hulle dalk aan die [[Eulipotyphla]] (skeerbekmuise, krimpvarke) verwant is. Die Proteutheria bevat volgens hulle:<ref name="Ungar"/>

#Leptictidae

Dit was klein tot middegroot diere wat insekte, wurms, klein soogdiertjies, vissies, slakke ensomeer gevreet het.

 

{{Verwysings}}