Plato: Verskil tussen weergawes

Plato se eie student was [[Aristoteles]], en saam met Sokrates word hierdie drie wysgere die vaders van die moderne Westerse wysbegeerte genoem.

 

Plato, seun van Ariston en Perictione, is afkomstig uit een van die mees vooraanstaande Atheense families. Twee van sy familielede van moederskant, sy oupa se broer Critias en sy oom Charmides, maak deel uit van die [[Dertig Tiranne]]. Plato was ook voorafbestem om 'n rol in die Atheense politiek te speel, maar as gevolg van hierdie politieke omwentelinge, en ook as gevolg van sy ontmoeting met Sokrates, toe hy ongeveer twintig was, het dit nie gebeur nie. Omdat Sokrates nooit iets geskryf het nie, en Plato nooit oor sy eie wedervaringe skryf nie, is niks bekend oor hierdie ontmoeting nie. Dit wil tog voorkom dat hierdie interaksie vir Plato van groot betekenis gewees het. Regverdiging van Sokrates se optrede is ongetwyfeld een van die belangrikste redes waarom Sokrates in baie van Plato se dialoë, die mees prominente spreker is.

 

Op latere leeftyd het Plato gereis. Ongeveer in 387 v.C. gaan hy na suid-[[Italië]] waar hy in kontak kom met [[Pythagoras]]-georiënteerde filosowe, onder wie Archytas. Ruim twintig jaar later (na 367 v.C.) het hy twee keer na [[Sisilië]] gegaan in 'n poging om Dionysios II daarvan te oortuig dat hy sy politiek op die platoniese lees moet skoei. Dit was nie suksesvol nie, maar is tog 'n aanduiding dat praktiese politiek vir Plato belangrik was. Van blywende invloed was sy stigting van die Akademie van Athene gewees. Van die daaglikse gebeure daar is weinig bekend, maar daar word aangeneem dat daar filosofiese ondersoek gedoen word, en dat onder andere die geskrifte van Plato bespreek word. Ook word lede van die akademie op versoek na buitelandse owerhede gestuur as politieke adviseurs. Die akademie het deur die eeue heen weliswaar die nagedagtenis aan Plato in ere gehou, maar het verskeie kere van filosofiese oriëntasie verander. Na sy dood word Plato aan die akademie opgevolg deur sy neef Speusippos. In 529 n.C. verbied die [[Bisantynse Ryk]] keiser [[Justinianus I]] die verspreiding van heidense denkbeelde, waarmee ook 'n praktiese einde kom aan die akademie van Plato. 'n Aantal filosowe vertrek daarop na die Akademie van Gondesjapoer, die intellektuele sentrum van die Sasandidiese ryk wat toe geregeer word deur Khusro I (501–579), 'n groot liefhebber van sowel westerse as oosterse filosofie. Na die [[islam]]itiese verowering van [[Persië]] (636–654) vind die Griekse filosofie onder meer so sy weg na die islamitiese wêreld.

 

Plato was 'n bekwame stilis en sy werk vorm een van die onbetwiste hoogtepunte uit die wêreldliteratuur. Hoewel hy homself in sy tekste herhaaldelik skepties uitlaat oor die waarde van die geskrewe woord, is sy dialoë in sierlike en versorgde taal geskryf. Plato spreek nooit in sy eie naam nie, maar laat altyd ander persone optree in sy dialoë. Dit word aanvaar dat in sy werk, Sokrates se standpunte gedeeltelik ooreenkom met die van Plato self. Die ander persoonlikhede in die dialoë wissel, maar gereeld is dit persone wat bestaan, veral individue bekend in Athene van sy tyd.

 

Kenmerkend van sy werke is die [[dialektiek |dialektiese]] metode wat hy gebruik het as 'n soort voorloper van die [[logika]]. Drogredenasies kom ook in sy werk na vore, naamlik argumente wat nie korrek is nie, maar wel aanvaarbaar lyk. Hy skyf drogredenasies veral toe aan die sofiste wat daarvan gebruikmaak in gesprekke met Sokrates. In die konteks dien Sokrates as 'n pleitbesorger vir skerpsinnig en beredeneerde uitsprake oor die afbakening van die gehanteerde begrippe. Die oudste bekende teks oor die onderwerp drogredenasies is Plato se dialoog ''Euthydemus''. Later sou sy leerling [[Aristoteles]] dit in sy werk ''De sophisticis elenchis'' verder ontleed.

 

Plato se werk is voltooi in 'n periode van ongeveer 50 jaar. Analise deur Plato kenners van sy woordgebruik, interne en eksterne verwysings en styl, word gebruik om sy werk in 'n vroeë, middel en laat periode in te deel. Hierdie indeling help ook om die ontwikkeling in sy denke te illustreer.

 

Plato se [[oeuvre]] vertoon 'n verbluffende diversiteit van onderwerpe, gepaard gaande met 'n selfs groter diversiteit van styl, metode, sfeer en toon. Hy karakteriseer verskillende persoonlikhede, maar maak ook in dit gebruik van mites, nabootsings van tydgenote en omgewingsbeskrywinge, so divers van die uitgelatenheid in die ''Symposium'' tot die kalemte en gerigtheid oor die dood in sy beskrywing van Sokrate se sterfdag in die ''Phaedo''. Die onderwerpe verskil van die 'dialektiek' in die droë tweede deel van die ''Parmenides'' tot die [[Pythagoras]]-georiënteerde beskrywings van die struktuur van ons [[kosmos]] in die ''Timaeus''. Hy fokus op die gesprek oor die menslike kenproses in die ''Theaetetus'' tot die gedetailleerde beskrywing van 'n staatsinrigting in die Wette (''Nomoi''). Onderwerpe soos die [[liefde]] (''Symposium'') tot die [[retoriek]] in die ''Gorgias'' en die [[etimologie]] in die ''Cratylus'' word ondersoek. Plato glo dat alleen 'n lewende gesprek tussen mense die ontsaan van 'n filosofiese vonk moontlik maak.

 

Die dialoë uit hierdie periode is gefokus op die uitbeelding van Sokrates se optrede wat meestal 'n ooreenkoms toon met die historiese werklikheid. Die onderwerpe onder bespreeking is veral eties van aard.

 

- Filosofies: hul 'relativisme'. Daar waar Sokrates, en in sy voetspoor Plato, daarvan oortuig is dat daar in die individu oortuigende (etiese) waardes bestaan, propageer 'n sofis soos Protagoras met sy bekende uitspraak; "Die mens is die maat van alle dinge", 'n meer subjektiewe waarheidsbegrip. Dié tema word ook nog in 'n later werk soos die ''Theaetetus'' bespreek.

 

[[Lêer:Ideeleer.jpg|duimnael|Skematiese uitleg van Plato se ideëleer]]

Plato se werke uit hierdie periode het later van sy bekendste werke geword, deels omdat van die dialoë uit hierdie periode literêre hoogtepunte verteenwoordig. Voorts het hy in hierdie periode sy beroemde [[metafisika|metafisiese]] opvattings ontwikkel.

Naas hierdie statiese indeling (die waarneembare wêreld om ons heen, 'n onsigbare wêreld van die Idee, en ons siel wat 'n tussenposisie inneem) beskryf Plato in die ''Symposium'' en in die ''Phaedrus'' 'n dinamiese komponent naamlik ''eros'', 'n energie (of drif) wat ons voortdryf en ons kan aanstuur in die rigting van die Idee. Maar hierdie eros kan ook sleg aangewend word as ons gefokus raak op die sensuele wêreld om ons. Die dualisme van Plato het waarskynlik 'n Pythagoras-georiënteerde oorsprong (dit is bekend dat Plato Pythagoras-georiënteerde filosowe in Suid-Italië besoek het).

 

Plato se werk uit hierdie periode is minder verhewe, idealisties, en tegelyk ook minder 'literêr' en meer 'sterk-filosofies'. Die dialoë gee nou baie minder die indruk van uitgewerkte toneelstukke, maar neig meer na vlakker tekste. Daarby is in sommige gevalle nouliks nog sprake van 'n 'dialoog' tussen persone. Sy 'metafisika' blyk nou 'n minder prominente rol te speel, maar hy verwerp dit ook nie.

 

Daarnaas is daar die natuurfilosofiese werk, die ''Timaeus'', waarin die aktiwiteite van 'n '[[demiurg]]' beskryf word, wie besig is om ons heelal te vorm, waarmee die wiskundige struktuur wat hieraan ten grondslag lê, dui op Pythagoras se invloed. Hier word die Idee weer wel eksplisiet genoem, as die voorbeeld waarna ons wêreld gevorm is.

 

Alfred North Whitehead se uitspraak dat die Europese filosofie die beste gekarakteriseer kan word as 'n aantal voetnotas tot die werk van Plato, is bekend. Hierdie uitspraak hoef nie letterlik opgeneem te word nie, maar dui aan, dat ons moeilik die verloop van die filosofie sou kon voorstel, as Plato nie daar gewees het nie. Soos by hom allerlei lyne van vroeëre denkers saamkom, so vertrek vanuit sy werk verskeie lyne, wat, begin by [[Aristoteles]] (wie twintig jaar aan Plato se akademie gebly het), en verder ontwikkel word deur verskeie ander filosowe.