Schoonenberg: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
No edit summary
Uitleg van bronteks
Lyn 7:
Jenkins se verhaal is met geringe wysigings herhaal deur die bekende skrywers Eric Rosenthal (1951)<ref>Rosenthal, Eric: The Treasure of Vergelegen, in ''The Hinges Creaked, true stories of South African treasure lost and found.'' Kaapstad, Howard Timmins, 1951.</ref> en Lawrence Green (1958).<ref>Green, Lawrence: Every Beachcomber’s Dream, in ''South African Beachcomber.'' Kaapstad, Howard Timmins, 1958.</ref> Nie een van hulle het spesifieke bronne vermeld nie, maar elkeen het voorgegee dat sy verhaal deur ou dokumente gestaaf word. Gevolglik is hierdie knap verdigsel daarna algemeen as ‘n geloofwaardige legende aanvaar.
 
== Die ware '''''Schoonenberg'''''-verhaal ==
Tussen 2011 en 2017 is alle dokumentasie rakende die '''''Schoonenberg''''' in die Kaapse Argief sistematies nagegaan. Hieruit het die ware verhaal van die skip en sy bemanning na vore gekom.<ref>Malan, Jan G.: Die VOC-skip Schoonenberg: Waarheid en verdigsel. Deel 1: Die stranding van 1722. In ''Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Kultuurgeskiedenis'', Jaargang 27 (Deel 1), Junie 2013.</ref><ref>Malan, Jan G.: Die VOC-skip Schoonenberg: Waarheid en verdigsel. Deel 2: Strandroof na stranding van 1722? In ''Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Kultuurgeskiedenis'', Jaargang 27 (Deel 2), November 2013.</ref><ref>Malan, Jan G.: ''Die Stranding van die VOC-skip Schoonenberg: Waarheid en Verdigsel.'' Kaapstad, Africana Uitgewers, 2017.</ref>
 
Die '''''Schoonenberg''''' is vir die Amsterdamse Kamer van die VOC gebou as ‘n tipiese driemaster-retoerskip vir handel met die Ooste. Die vaartuig van 800 t was iets meer as 40 m lank. Dit is in 1717 te water gelaat, het in 1719 op sy eerste vaart na die Ooste vertrek, en was in 1721 terug in Nederland. Albertus van Soest was die skipper vir die tweede vaart wat op 15 Desember 1721 van Texel weg is. Dit was ook sý tweede vaart na die Ooste as skipper. Tydens besoeke aan die Kaap is gewoonlik tussen drie en ses weke oorgestaan, en Van Soest het bevriend geraak met Jacob van der Heijde wat vleis aan die skepe voorsien het. Op 21 Julie 1722 het die '''''Schoonenberg''''' in Batavia aangekom.
=== Die rampspoedige vaart ===
In die geselskap van nog ‘n Oos-Indiëvaarder, die '''''Anna Maria''''', het die '''''Schoonenber'''''g op 25 September 1725 uit Batavia vertrek. Sy vrag van 700 ton het bestaan uit suiker, tee, koffie, peper en sapanhout ter waarde van 294 411 gulden. Daar was 110 opvarendes en ook 28 kanonne aan boord. Die twee skepe het mekaar verloor kort voordat die Schoonenberg op 16 November by [[Algoabaai]] die kus van Afrika gesien het. Die volgende dae is suid-wes en daarna wes geseil, en die skip se breedtegraad is op die middag van 19 November as 34 grade 54 minute [[suiderbreedte]] gemeet, dit is ongeveer 8 km verder suid as Kaap Agulhas, die suidelikste punt van die kontinent. In opdrag van die skipper is voortgegaan om reg wes te stuur.
 
Lyn 25:
Volgens alle getuienis was daar geen sprake van ‘n opsetlike stranding nie. Nalatigheid wel, veral met die keuse van ‘n roete gevaarlik ná aan die bedrieglike kus, en met die versuim om dieptepeilings te doen. Maar waarom so ver van die beplande vaarrigting afgewyk is, bly ‘n raaisel. Moontlike navigasiefoute kan nie die volle afwyking van 12 km na die noorde verklaar nie. Die bekende terugkolkings van die [[Agulhasstroom]] na die noorde waar dit die Agulhasbank tref, het heel waarskynlik ‘n rol gespeel. Op die Bank bereik sulke systrome dikwels meer as 4 km per uur. Die seelui sou nie gedurende die nag kon agterkom dat hulle noord afdryf terwyl hulle wes gestuur het nie.
=== Optrede deur die Goewerneur en Politieke Raad ===
Die '''''Anna Maria''''' het die namiddag van 24 November Tafelbaai binnegeseil met die nuus dat hy die '''''Schoonenberg''''' op die rotse sien sit het. Goewerneur Mauritz de Chavonnes het dadelik laat vasstel wat die toestand is. Toe hy verneem dat skipbreukelinge na die Kaap op weg was, is ‘n delegasie onder leiding van sy sekunde, Jan de la Fontaine, na Hottentots-Holland gestuur om hulle op Vergelegen, die plaas van Jacob van der Heijde, te gaan ontmoet. Volgens die offisiere was die skip en sy vrag verlore, en het die manne by die wrak min water en kos gehad. Op versoek van die amptenare het Jacob (Jacques) Malan, die boer van die buurplaas Morgenster, en Gerrit Romond op 30 November met Malan se wa met noodvoorrade na Struisbaai vertrek. Twee dae later is Cornelis Valk en Johannes Pleunes ook deur die Goewerneur daarheen gestuur op ‘n amptelike feitesending. Albei waens het die gestrandes op 6 Desember bereik.
 
Lyn 34:
In die loop van 1723 is sommige matrose op verbygaande skepe wat seemanne verloor het, geplaas. Die laastes, saam met die offisiere, is vroeg in 1724 na Nederland gerepatrieer.
 
=== Geregtelike ondersoek en straf ===
Fiskaal Cornelis van Beaumont het beëdigde verklarings van al die betrokkenes afgeneem en in Maart 1723 sy klagstaat opgestel. Die skipper en sy drie offisiere is aangekla van nalatigheid omdat hulle versuim het om dieptepeilings te doen. Die hofsaak voor die Raad van Justisie, met beredenerings, argumente en teenargumente, het voortgeduur totdat al die partye "''regt''" versoek het. Op 11 September is eindelik uitspraak gelewer. Al vier is skuldig bevind. Van Soest en Corver is onthef van amp, rang en salaris, en is onbevoeg verklaar om ooit weer vir die [[Kompanjie]] te werk. Hulle besittings en verskuldigde salaris is gekonfiskeer. Opperstuurman Willem Verbeek is onthef van amp, rang en salaris, en derdewaak Dirk Prest is deur die Raad berispe, maar het sy rang behou.
 
Skipper van Soest wou nie ná die verlies van sy rang as gewone passasier op ‘n VOC-skip reis nie, en het aan die einde van 1723 met die hulp van Jacob van der Heijde in die geheim op ‘n Engelse skip, die '''''Berrington''''', na Europa vertrek.
=== Vermoedens van wrakroof ===
Die Here XVII was ontevrede met die lang verloop van die hofsaak, en veral met Van Soest se ligte vonnis, terwyl hulle hom van ‘n doelbewuste stranding verdink het. Ná sy terugkeer na sy vaderland as vry man, wou hulle hom aankla van die roof van bestelgoedere wat hy vir Nederlanders uit die Ooste sou saamgebring het, en wat volgens hom in die ramp vernietig is.