Sprinkaanplae in Suid-Afrika: Verskil tussen weergawes

'''Sprinkaanswerms in Suid-Afrika''' het weens die skade wat hulle aangerig het ‘n beduidende vertragende invloed op die ontwikkeling van die ekonomie gehad. Sprinkane is voorheen meer gevrees as droogte, hael, veesiektes en lae markpryse.

 

Sprinkaanswerms is ‘n insekplaag wat reeds sedert die vestiging van blankes in Suid-Afrika aan die boere bekend is. Die meeste swerms het bestaan uit ‘n klein spesie, die bruin treksprinkaan ''Locustana pardalina'' (orde: Orthoptera, familie: Acrididae). Dit is die enigste treksprinkaan wat inheems aan Suid-Afrika is en wat hom besonder tuis voel in dele van die Wes- en [[Noord-Kaap]], die [[Karoo]], [[Kalahari]], en die suidooste van [[Namibië]]. Maar die plaag sprei noordwaarts uit tot teen die [[Zambezi]] met uitsluiting van die kusgebiede.

Ander swerms in Suid-Afrika word gevorm deur ‘n tropiese spesie, die rooi sprinkaan ''Nomadacris septemfasciata''. Sy oorsprong is die meregebied van sentraal Afrika, en [[Tanzanië]] en [[Zambië]]. Hulle kom in groot swerms na [[Zimbabwe]], die noordelike provinsies van Suid-Afrika, [[kwaZulu-Natal]] en die [[Oos-Kaap]]

 

As [[sprinkaan |sprinkane]] in 'n gebied meer en meer word, kry ons oorbewoning. Die kos raak min en dan kom kom hulle al meer en meer as swerms saam. Dan vind boonop ‘n vreemde liggaamlike verandering by die insekte plaas sowel as wysigings in hul gewoontes. Sprinkane is plantetende insekte en so ‘n swerm veroorsaak groot verwoesting in weivelde en gesaaides. Hulle vreet graag gras, [[koring]] en [[mielies]]. Die skade is dan baie groot, want 'n swerm bestaan soms wel uit miljarde diere en elke sprinkaan vreet elke dag sy eie gewig aan kos. As voedsel skaars raak, word 'n sprinkaan 'n alleseter en word soms selfs ‘n kannibaal. Sprinkane vreet dus die veevoer op. En verminder so die drakrag van die veld. Dus moet die boere hul beeste en skape verminder.

Swerms word deur die wind honderde kilometers wegggedra van waar hulle uitgebroei het. Die windrigting bepaal waarheen. So ‘n swerm kan verskeie vierkante kilometer bedek en weeg duisende ton. Goeie reënjare is die teelaarde vir 'n sprinkaanplaag in die winter. Gewoonlik vlieg die swerms in die nag. Die groot probleem is hoe om die swerms te bestry sonder om gif te gebruik, want die insekte is in ‘n geroosterde, gekookte en gedroogde vorm ‘n gewilde tradisionele en boonop proteïenryke voedsel van die inheemse bevolking. Andersins word dit ook as hoenderkos gebruik.

 

Na die [[Tweede Vryheidsoorlog]] is kenners uit [[Ciprus]] laat kom om advies te gee oor die bestryding van sprinkane. Na Uniewording het kundiges uit Ciprus ook na Kaapland en die [[Oranje-Vrystaat]] gekom. Helaas het die konserwatisme van die boere die bestryding gestrem. Dit het egter wel gelei tot navorsing deur staatsdepartemente en tot internasionale samewerking.

Na die [[Eerste Wêreldoorlog]] was daar ernstige uitbrake in die land en is oorgegaan tot die bespuiting van swerms met ‘n arseenoplossing vanuit vliegtuie en helikopters. Ook is vergiftigde mielies en semels versprei om die plaag onder beheer te kry. Weens hierdie optrede kom die groot swerms van die verlede tans nie meer voor nie. Navorsing het getoon dat die bruin sprinkaan in sy habitat, die [[Karoo]], uitgeroei moet word om die landbou van die noordelike provinsies te beskerm.

 

Reeds in 1653 meld [[Jan van Riebeeck]] ‘n sprinkaanplaag.

Rondom 1746 is daar aan die Kaap gewerk aan die hawehoof en het die regering besluit dat elke boer wat goedere vir uitvoer na die hawe birng, eers ‘n paar vragte klippe met sy ossewaens moet naderbring voordat hy na sy plaas kon terugkeer. Veral op 28 Desember 1746 was die sprinkaanplaag so groot dat alle groenigheid in die [[Boland]] vernietig is. Vee het gevrek van die honger. Die nood was so hoog dat die owerheid ‘n biddag om verlossing van die plaag gereël het. Gevolglik het die boere geen produkte gehad om na die hawe te bring nie en is die werk aan die nuwe kaai stilgelê.

Tussen 1892 en 1901 is die hele suider-Afrika deur reuse swerms geteister. Veral die suikerrietlande van Natal moes dit ontgeld. Daar is selfs ‘n wet vir die stelselmatige uitroeiing van sprinkane aangeneem. Pres. [[Paul Kruger]] van die ZAR het verskeie dae van verootmoediging bepaal om die Here te versoek om hulle nie alleen te verlos van die sprinkaanplaag nie, maar ook van die droogte, [[runderpes]], perdesiekte, armoede en die depressie. In die [[Kaapkolonie]] is hierdie voorbeeld gevolg. [[Johannesburg]] is in 1907 deur so ‘n groot swerm oorval dat dit die son verduister het en die landskap kaal gevreet is. In Julie 1923 en weer in 1925 was [[Kerkplein]] in [[Pretoria]] dik bedek met sprinkane. Agt jaar later land ‘n swerm tydens die etensuur in Johannesburg en in 1934 ervaar Suid-Afrika die grootste swerms in menseheugenis.

 

Vroeg in die 20ste eeu is die noordweste van die [[Kaapkolonie]] deur ‘n plaag van die bruin sprinkane geteister. Swerms van honderde kilometers lang en bestaande uit miljoene sprinkane het hoofsaaklik wes- en noordweswaarts teen meer as ‘n kilometer per uur beweeg. Die lawaaierige swerms het [[Springbok]], [[Okiep]], [[Upington]], [[Kenhardt]], [[Steinkopf]], [[Lekkersing]] in die [[Richtersveld]], en die [[Kalahari]] bereik, die [[Oranjerivier]] oorgesteek en selfs tot [[Windhoek]] en [[Grootfontein]] gekom. Alles wat groen was, is verorber, behalwe die [[tsamma]]s. Tuine is verniel en mens en dier het honger gely.

By [[Port Nolloth]] het die swerm weswaarts oor die see koers gekry. Baie het toe verdrink en is met hooggety op die strand uitgespoel. Ander het omgedraai en in die dorp geland op dakke van huise, op die skepe in die hawe, op die strate, strande en die spoorlyn en op mense op soek na kos. Die waterbronne van die dorp is bevuil met ontbindende sprinkane. [[Voëls]] het van ver na die stinkende massa sprinkane gekom en hulle dik gevreet.

 

*Ensiklopedie van die Wêreld, deel 2. Kaapstad: Nasou, 1994. ISBN 0-949948-008-X

*Green, Lawrence G.: Old Africa untamed. Kaapstad: Howard Timmins, 1974. ISBN 0-86978-080-8