's-Hertogenbosch: Verskil tussen weergawes

’s-Hertogenbosch is volgens oorlewering in 1185 gestig deur hertog Hendrik I van Brabant by die sameloop van die [[Aa (Noord-Brabant)|Aa]] en [[Dommel]], wat tans saamkom by die burg in die stad. Dit is een van die vroeë Middeleeuse stede van Nederland.

 

===Stigting van die stad===

Die naam ’s-Hertogenbosch is ’n verkorting van die [[Nederlands]]e frase ''des Hertogen bosch'' - "die Hertog se Bos". Die hertog waarna verwys word is [[Hendrik I, Hertog van Brabant]], wie se huis reeds vir vier eeue ’n groot landgoed naby Orthen gehad het toe Den Bosch gestig is op ’n sandopeenhoping in die middel van ’n deltagebied wat deur die Aa en die Dommel gevorm is. Volgens oorlewering het hy in [[1185]], op 26-jarige ouderdom, [[stadsregte]] en handelsvoorregte wat daarmee saamgegaan het, verleen. Die stigtingsakte het verlore gegaan en die vroegste verwysing na die stad in eietydse bronne dateer uit [[1196]]. Hertog Hendrik I het die stad gestig om sy belange teen [[Gelre]] en [[Holland]] te verdedig en die stad is van meet af as vestingstad beplan. Dit is in [[1203]] deur ’n gesamentlike ekspedisie van Gelre en Holland vernietig, maar is kort daarna herbou. Oorblyfsels van die ou klipstadsmure kan steeds besigtig word.

[[Image:Stadhuisdenboschnl.jpg|duimnael|regs|250px|Stadsaal.]]

 

Tussen [[1475]] en [[1525]] het ’s-Hertogenbosch ’n bloeitydperk beleef. Dit het toe die tweede grootste bevolkingssentrum in die gebied van die hedendaagse Nederland geword, na [[Utrecht (stad)|Utrecht]]. Die [[Sint-Janskathedraal]] is in hierdie tydperk gebou. Die stad is in nege wyke verdeel wat elke sy eie buurtkapel en wykorganisasie gehad het. ’s-Hertogenbosch was in die tydperk die geboorte plek van een van die belangrikste skilders van die noordelike [[renaissance]], [[Hieronymus Bosch|Jeroen Bosch]] (c. 1450–1516). Die stad was ook ’n sentrum van musiek met talle komponiste, soos Jheronimus Clibano wat hulle opleiding by die katedrale in die stad ontvang het.<ref name=stadsarchief/>

 

Vanaf [[1525]] tot [[1795]] het die stad ’s-Hertogenbosch ’n tydperk van wisselende ekonomiese opbloei en verval beleef. Die Nederlandse Opstand wat in [[1566]] uitgebars het, het die stad in krisis gedompel. ’n Poging deur Calviniste om die stadsbestuur met geweld oor te neem, het misluk na ’n hewige geveg tussen protestante en katolieke op die stad se markplein. In [[1579]], tydens die [[Tagtigjarige Oorlog]], het die stadsbestuur die kant van die Spaanse [[Habsburgers|Habsburgse]] koning gekies en daarmee saam hernude [[katolisisme]]. Nadat dit duidelik geword het dat die stadsbestuur nie sou oorgaan na die erkenning van die [[Unie van Utrecht]] nie en die [[Hertog van Parma]] om beskerming gevra het, het duisende inwoners weens godsdienstige, politieke en ekonomiese oorwegings uit die stad gevlug. Die platteland om die stad is geheel en al verwoes.<ref name=stadsarchief/>

 

As deel van die Republiek (1629-1794) het die stedelike samelewing ’n ryk geskakeerde karakter ontwikkel. Handelsverkeer het van groot belang gebly en die stad het hom op ekonomiese gebied goed gehandhaaf terwyl die garnisoen ’n spesifieke stempel op die samelewing afgedruk het. Hoewel die bevolking hoofsaaklik katoliek gebly het, het godsdienstige diversiteit toegeneem met ’n omvangryke Nederduits-gereformeerde gemeente, ’n Waals-gereformeerde gemeente, ’n Lutherse kerk, en vanaf die laat sewentiende eeu ’n klein Joodse gemeenskap.<ref name=stadsarchief/>

 

In [[1794]] is die stad sonder veel moeite deur die revolusionêre Franse leërs verower. Die [[Bataafse Republiek]], wat met Franse steun tot stand gekom het, het die Brabanders en katolieke vir die eerste keer in 165 jaar as volwaardige medeburgers opgeneem. In 1810 het [[Napoleon Bonaparte]] alle gebiede suid van die [[Waal (rivier)|Waal]] by die [[Eerste Franse Keiserryk|Franse Keiserryk]] ingelyf as begin van die totale anneksasie van die [[Koninkryk van Holland]]. ’s-Hertogenbosch het die hoofdstad van die departement Bouches-du-Rhin geword. In [[1813]] het die Pruise die Franse weer verjaag en het ’s-Hertogenbosch binne die [[Verenigde Koninkryk van die Nederlande]] die hoofstad van die provinsie Noord-Brabant geword. Die stad het nie aangesluit by die [[Belgiese Opstand]] van [[1830]] nie.

[[Beeld:S-hertogenbosch stad 1866.gif|duimnael|regs|250px|’s-Hertogenbosch in 1866]]

Die stad het vir lank ’n behoudende karakter gehad. As uitvalsbasis vir Die Suidelike Veldleër was dit tot [[1877]] verbode om buite die walle uit te brei. Selfs toe daar uiteindelik met stadsuitbreiding begin is, het dit aanvanklik aarselend gebeur. Die stadskern is sodoende oorbevolk en verarm. In [[1900]] het die stad die hoogste kindersterftesyfer in Nederland gehad. Na [[1950]] is ’n poging aangewend om aan te sluit by die grootste agglomerasies van die land en is enorme bou- en sloopprogramme van stapel gestuur. Behoudende en progressiewe kragte het egter op ’n nippertjie na verseker dat die historiese stadskern nie verlore gegaan het nie. So het [[De Moriaan]], die oudste baksteenhuis van Nederland wat in die 13e eeu gebou is byvoorbeeld behoue gebly.

Die gemeente s-Hertogenbosch is in 1933 deur ’n eerste gemeentelike herindeling vergroot toe die gedeelte van die voormalige gemeente Cromvoirt noord van die Langstraatspoorlyn by ’s-Hertogenbosch gevoeg is. Die voormalige gemeentes Bokhoven, Empel, Meerwijk, en Engelen is in 1971 met die gemeente ’s-Hertogenbosch saamgevoeg. In 1996 is die voormalige gemeente Rosmalen, wat op daardie stadium sowat 30&nbsp;000 inwoners gehad het, ook by die gemeente ’s-Hertogenbosch ingesluit,<ref>[http://www.stadsarchief.nl/ Stadsarchief ’s-Hertogenbosch], [http://www.stadsarchief.nl/content.cfm?contentid=3C84EF22-8021-0F65-06A1266A9BE63A28 Tijdbalk - Historie], besoek op 17 April 2008</ref> waardeur die honderdduisend inwonermerk oorskry word. Ondanks die stad se groei het die historiese karakter van die stadskern redelik goed behoue gebly en vandag word restourasiewerk aan die historiese vestingwerke onderneem.

 

As die noordelikste stad in Suidelike Nederland is daar goeie verbindinge met [[Nijmegen]] en [[Arnhem]] in die ooste, [[Utrecht (stad)|Utrecht]] en [[Amsterdam]] in die noorde, [[Tilburg]] en [[Breda]] in die weste en [[Eindhoven]], [[Veghel (plaats)|Veghel]] en [[Helmond]] in die suidooste. Die [[Randstad (gebied)|Randstad]], die Duitse [[Ruhrgebied]], [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en [[Luik]] is ook maklik bereikbaar. Laasgenoemde twee verbindings stam uit die tyd van die [[Hertogdom van Brabant]]. Die stedelike gebied Waalboss is ’n kombinasie van die gemeente ’s-Hertogenbosch, [[Oss]], [[Waalwijk]], [[Loon op Zand]], [[Heusden (Nederland)|Heusden]], [[Vught (gemeente)|Vught]], [[Bernheze]] en [[Maasdonk]]. Hierdie gebied beleef tans ’n sterk ekonomiese opbloei.

 

’s-Hertogenbosch beskik oor ’n ryk kultuurhistoriese erfenis. Vernaam hieronder is die vestingwerke om die historiese stadskern wat in die middeleeue opgebou is ter verdediging teen vyande en die stygende water. Die stad beskik oor talle godsdienstige geboue soos die Ned. Hervormde (Grote) Kerk, San Salvatorkerk, Sint Cathrien of Kruiskerk, Parochie H. Antonius Abt, R.K. Kapucijnenkerk en die Sint Janskathedraal wat die hoogtepunt van die gotiek in Nederland verteenwoordig.

 

Die ''Jheronimus Bosch Art Center'' is ook in ’n voormalige kerk en buitegeboue gehuisves. Die sentrum is toegewy aan die werk en lewe van die kunstenaar Jeroen Bosch wat in Den Bosch gebore is, daar groot geword en gewerk het.<ref>[http://www.vvvdenbosch.nl/ Regio-VVV Meierij & Noordoost-Brabant], [http://www.vvvdenbosch.nl/Wat-is-er-te-zien-en-te-doen/Bezienswaardigheden/Religieuze-gebouwen Religieuze gebouwen], Besoek op 19 April 2008</ref>

 

Sowel historiese as eietydse beeldende kuns word in Den Bosch se museums en galerye uitgestal en die Centrum voor Beeldende Kunst (CBK) beywer hom vir die versterking en verbetering van die kunsklimaat in ’s-Hertogenbosch.<ref>[http://www.cbks-hertogenbosch.nl/ Centrum voor Beeldende Kunst (CBK)], [http://www.cbks-hertogenbosch.nl/index.cfm?art_id=29 over ons], Besoek op 19 April 2008</ref>

 

Den Bosch is ook ’n bekende sentrum vir keramiekwerk met die Akademie voor Kunst en Vormgeving / St. Joost, Cor Unum Contemporary Ceramics, die Europees Keramisch Werkcentrum en die Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch wat in 2003 saam die stigting Den Bosch Keramiekstad (DBKS) gestig het om die stad Den Bosch te posisioneer as die stad 'waar het gebeurt' op die gebied van die moderne keramiek.<ref>[http://www.dbks.nl/ Den Bosch Keramiekstad], [http://www.dbks.nl/default.asp?p=10 Wie] en [http://www.dbks.nl/default.asp?p=11 Wat], Besoek op 19 April 2008</ref>

 

’n Uiteenlopende versameling kulturele gebeurtenisse en feeste vind jaarliks in die stad plaas. Bourgondisch ’s-Hertogenbosch is ’n kulinêre gebeurtenis wat in September aan die voet van die Sint Janskaterdral gehou word. Die Erasmusfestival wat in November plaasvind bestaan uit dans, film, mode, opvoeding en diverse tentoonstellings binne ’n tema wat jaarliks wissel. Die Noord-Zuid bevrijdingsfestival is ’n multikulturele bevrydingsfees met wêreldmusiek, kulturele mark, kinderprogramme en tema-aktiwiteite.<ref name=vvvdenbosch>[http://www.vvvdenbosch.nl/ Regio-VVV Meierij & Noordoost-Brabant], [http://www.vvvdenbosch.nl/Wat-is-er-te-zien-en-te-doen/Evenementenkalender-2008/ Evenementenkalender 2008], Besoek op 20 April 2008</ref>

 

In Augustus word die tien dae lange Theaterfestival Boulevard gehou waar teatermakers, musici, dansers en beeldende kunstenaars hulle programme opvoer vir die sowat 100&nbsp;000 besoekers.<ref name=vvvdenbosch/>

 

Die munisipaliteit beskik oor ’n professionele [[sokker]]span, wat in die [[Eerste divisie]] speel: [[FC Den Bosch]].