Johannesburg: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
+ Prent & Mercer se 2018-studie oor lewenskwaliteit
Lyn 21:
| munisipaliteit = Stad Johannesburg
| hoofplek =
| stigtingsdatum = [[1886]],<ref>{{en}} {{cite web|title=Chronological order of town establishment in South Africa based on Floyd (1960:20-26)|url=http://upetd.up.ac.za/thesis/available/etd-07212011-123414/unrestricted/05back.pdf|pages=xlv-lii}}</ref>, stadstatus in 1928
| regeringvoetnotas =
| regeringstipe = <!-- Wyknommer -->
Lyn 86:
Vandag is Johannesburg 'n smeltkroes van tale en kulture wat steeds nuwe aankomelinge van dwarsoor Afrika lok. Die stad, wat nege persent van die vasteland van Afrika se bruto geografiese produk oplewer, verseker vir sy inwoners 'n lewenstandaard bo die gemiddelde van Afrika. Sy stadsuitleg met funksionele buurte soos 'n sentrale en noordelike sakedistrik en honderde residensiële voorstede, wat 'n groot verskeidenheid sosio-ekonomiese omgewings en ontwikkelingsvlakke verteenwoordig, sy moderne boukuns en 'n netwerk van snelweë toon baie ooreenkomste met dié van Amerikaanse metropole.<ref>{{en}} Williams, Lizzie: ''Johannesburg – the Bradt City Guide''. Chalfont St Peter: Bradt Travel Guides 2007, bl. VII</ref>
 
Net soos in [[New York Stad]], een van Johannesburg se tweelingstede, het 'n wye kloof tussen arm en ryk en ander sosiale vraagstukke ook neerslag gevind in hoë misdaadsyfers. Johannesburg is saam met ander Derdewêreldmetropole soos [[Rio de Janeiro]] as een van die gevaarlikste stede ter wêreld gereken.<ref>{{de}} Godwin, Peter: ''Stadt der Hoffnung – Stadt der Angst''. In: ''National Geographic Deutschland'', April 2004, bl. 134</ref> Volgens 'n 2018-studie deur Mercer oor die lewenskwaliteit in 231 stede regoor die wêreld het Johannesburg die 95ste plek verwerf, die derde beste in Suid-Afrika net na [[Durban]] en [[Kaapstad]].<ref>{{en}} {{cite web |url=https://mobilityexchange.mercer.com/Portals/0/Content/Rankings/rankings/qol2018l852963/index.html |title=Quality of Living Ranking |publisher=Mercer.com |accessdate=24 September 2018}}</ref>
 
== Geografie en klimaat ==
Lyn 237:
Johannesburg het sy ontstaan te danke aan die ontdekking van goud. Die metselaar [[George Harrison]] word beskou as die persoon wat die [[dagsoom]] van die hoofrif in Februarie 1886 op die plaas Langlaagte ontdek het toe hy besig was om stene as boumateriaal vir weduwee Oosthuizen se nuwe skuur op te grawe. Harrison, 'n boorling van [[Engeland]] wat reeds ervaring as delwer op Australiese goudvelde opgedoen het, het onmiddellik besef dat die ontdekking van 'n gouddraende rif weens die lae goudinhoud minder opspraakwekkend was as dié van alluviale goud en slegs tussen een en twee onse goud uit elke ton gemaalde erts ontgin sou kon word. Daar was dus geen goudkorrels wat maklik opgetel kon word nie.
 
Die Witwatersrandse goudrif, waar goud van laegraadse erts ontgin kan word, strek in 'n wye boog sowat 65&nbsp;km oos van Johannesburg vir sowat 140&nbsp;km in weswaartse rigting van waar dit 'n suidwestelike draai na die [[Vrystaat]] maak. Suid-Afrika se goud lê aan die strande van 'n prehistoriese see - die Witwatersrandse Geologiese Kom waar die edelmetaal later deur vulkaniese veranderings diep ondergronds begrawe is.<ref>Coen Groenewald: ''Bakens van die goue halssnoer''. In: ''Suid-Afrikaanse Panorama'', volume 30, nommer 2, Februarie 1985, bl. 10</ref> Die gouddraende riwwe, wat sowat 2&nbsp;000 miljoen jaar gelede gevorm is, varieer in dikte, van 'n tiende van 'n duim tot 100 voet, met 'n gemiddeld van slegs een voet. Behalwe vir enkele dagsome is hulle geleidelik met duisende voet se harde gesteentes bedek. Dit verg geologiese speurwerk om dié riwwe op te spoor – en groot hoeveelhede kapitaal asook ingenieursvernuf om die goud te ontgin.<ref>{{en}} [http://info.goldavenue.com/Info_site/in_arts/in_civ/in_rush_safrica.html South African Gold Rush, 1885.] Besoek op 29 Maart 2016</ref>
 
Op 12 Mei 1886 het hy en [[George Walker]] 'n prospekteerkontrak met die eienaar van die plaas, G.C. Oosthuizen, aangegaan. Kort daarna is die hoofrif ook op Turffontein en Doornfontein gevind. Die proklamasie wat Langlaagte, Turffontein, Doornfontein, Randjeslaagte en ander aanliggende plase as openbare delwerye verklaar het, is op 20 September 1886 uitgereik.<ref name="Viljoen & Reimold" />{{Rp|p.33}} Die eerste tent is reeds op 9 Julie 1886 deur J Paxton de Roi opgeslaan.<ref>{{af}} Dawid van Lill: ''Van Lill se Suid-Afrikaanse Trivia''. Kaapstad: Zebra Press 2004, bl. 21</ref>
Lyn 290:
 
=== Delwers, ondeug, misdaad ===
[[Lêer:CH-NB - JohannesburgTransvaal, Südafrika - Eduard Spelterini - EAD-WEHR-3211032116-B.tif|duimnael|Lugbeeldlinks|Goudmyne vannaby Johannesburg se stadsentrum in Julie 1911. Dié foto is deur Eduard Spelterini tydens 'n ballonvaart geneem]]
[[Lêer:CH-NB - Johannesburg - Eduard Spelterini - EAD-WEHR-32110-B.tif|duimnael|Lugbeeld van Johannesburg se stadsentrum in 1911. Dié foto is deur Eduard Spelterini tydens 'n ballonvaart geneem]]
Sauerstraat markeer die ingang tot Johannesburg se eerste rooiligdistrik wat as Frenchfontein bekend gestaan het.<ref>{{af}} [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2012/03/14/B1/5/lfjoburgfirsts.html ''Beeld, 14 Maart 2012: Goudstad se 1stes ten toon gestel. Besoek op 21 April 2016'']</ref><ref>{{en}} [http://joburg.org.za/index.php?option=com_content&task=view&id=2381&Itemid=58 ''joburg.co.za: Frenchfontein and swinging Joburg. Besoek op 21 April 2016'']</ref> Die 19de eeuse middestad van Johannesburg was 'n digbevolkte kwartier waar die destyds oorwegend manlike bevolking dikwels in losieshuise gehuisves is, terwyl gesinne merendeels in sinkhuise gewoon het. Kroeë en eetplekke was volop. Daar was reeds 'n groter aantal indrukwekkende Victoriaanse tweeverdieping-woonhuise met kunsvolle gietysterversierings – en soms twyfelagtige reputasie. Dit was sulke statige geboue wat georganiseerde misdaadbendes as hul hoofkwartiere gekies het. Kriminele van dwarsoor die wêreld het na die Goudstad gekom om hier bordele te bedryf – naas kroeë die hoofvermaakplekke vir ongetroude manlike inwoners. Dikwels was drank en kommersiële seks onder een dak beskikbaar aangesien baie van Johannesburg se byna driehonderd drinkplekke oor agterkamers beskik het om in die behoefte van vroulike geselskap te voorsien. Hier het kroegmeisies die omset van baie kroeë opgestoot. Een van die mees berugte bordele, Green House, was in Sauerstraat geleë.
 
Line 425 ⟶ 426:
 
=== Joodse gemeenskap ===
{{Hoofartikel|Jode in Suid-Afrika}}
[[Lêer:Verskeie sinagoges in Johannesburg.jpg|duimnael|links|'n Poskaart van omstreeks 1900 met afbeeldings van drie van Johannesburg se eerste sinagoges: die [[Park-sinagoge]], [[Presidentstraat-sinagoge]] en [[Doornfontein-sinagoge|Leeue-shul]].]]
[[Lêer:BinnekantVerskeie vansinagoges die Presidentstraat-sinagoge,in Johannesburg.jpg|duimnael|Dielinks|'n binnekantPoskaart van omstreeks 1900 met afbeeldings van drie van Johannesburg se eerste sinagoges: die [[PresidentstraatPark-sinagoge]], in 1889 ingewy as die eerste [[Presidentstraat-sinagoge]] inen die Goudstad.[[Doornfontein-sinagoge|Leeue-shul]]]]
[[Lêer:Pres Paul Kruger by die inwydingBinnekant van die ParkPresidentstraat-sinagoge, Johannesburg, 1892.jpg|duimnael|links|Pres.Die [[Paulbinnekant Kruger]] (middel voor) het in 1892van die inwyding van Johannesburg se [[ParkPresidentstraat-sinagoge]], waargeneem.in Hy1889 hetingewy as die viereerste erwesinagoge geskenkin waaropdie dit gebou is.Goudstad]]
[[Lêer:Pres Paul Kruger by die inwyding van die Park-sinagoge, Johannesburg, 1892.jpg|duimnael|links|Pres. [[Paul Kruger]] (middel voor) het in 1892 die inwyding van Johannesburg se [[Park-sinagoge]] waargeneem. Hy het die vier erwe geskenk waarop dit gebou is]]
[[Lêer:Wolmaransstraat-sinagoge, Groot Sinagoge, Johannesburg.jpg|duimnael|Die [[Groot Sinagoge, Johannesburg|Groot Sinagoge]] in Wolmaransstraat is van 1912–'14 in 'n Bisantynse styl opgerig. Die argitek was Theophile Schaerer.<ref>{{en}} [http://artefacts.co.za/main/Buildings/bldgframes.php?bldgid=6428 Artefacts.co.za]. URL besoek op 10 November 2017.</ref> Dit staan nou bekend as die ''Revelation Church of God''.]]
[[Lêer:Skaalmodel van die Groot Sinagoge, Wolmaransstraat, Johannesburg, in die Suid-Afrikaanse Joodse Museum, Kaapstad.jpg|duimnael|'n Skaalmodel van die [[Groot Sinagoge, Johannesburg|Groot Sinagoge]], Wolmaransstraat, Johannesburg, wat uitgestal word in die Suid-Afrikaanse Joodse Museum in Kaapstad. Die sinagoge is in Augustus 1912 geopen, maar in 1999 aan 'n privaat koper verkoop, waarna die meubels en toebehore verwyder en in 'n nuut geboude sinagoge aangebring is.]]
Nege jaar ná die stigting van die Goudstad het die stad reeds 9&nbsp;000 Joodse inwoners gehad. Sowat 120 jaar later is die stad se Joodse gemeenskap van sowat 50&nbsp;000 siele amper drie keer groter as die naasgrootste, dié van Kaapstad; trouens, twee uit elke drie [[Jode in Suid-Afrika|Suid-Afrikaanse Jode]] woon in die Goudstad. Joodse immigrante het uit [[Verenigde Koninkryk|Brittanje]], [[Duitsland]] en [[Oos-Europa]] gekom, veral uit die [[Baltiese lande]] ([[Estland]], [[Letland]] en [[Litaue]]), en [[Rusland]]. Baie het hierheen gekom op soek na rykdom uit die goudveld. Die Witwatersrandse Goudveldse Joodse Vereniging en die Witwatersrandse Ou [[Hebreeus]]e Gemeente is albei in 1887 gestig, ’n jaar ná die stad. Eersgenoemde het twee standplase vir die bou van die eerste [[sinagoge]] in [[Transvaal]] gekoop, wat later sou bekendstaan as die [[Presidentstraat-sinagoge]]. Mendelssohn was die gemeente se eerste president, sowel as die voorsitter by verskeie geleenthede. Hy het op Sondag, 10 Julie 1887, 'n vergadering belê om die moontlikheid van die stigting van 'n Hebreeuse gemeente te bespreek. Die vergaderplek was Barnet Wainstein se koreg op die hoek van Mark- en Harrisonstraat, oorkant Markplein. Die 88 mense wat dit bygewoon het, was almal mans.
 
Vier jaar later het pres. [[Paul Kruger]], lidmaat van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]], die [[Park-sinagoge]] van die Witwatersrandse Ou Hebreeuse Gemeente ingewy. Nog ’n sinagoge, die [[Groot Sinagoge, Johannesburg|Groot Sinagoge]], is in 1914 geopen. Dis geskoei op die [[Aya Sophia]] in [[Istanboel]]. Die Mooistraat-sinagoge, gestig deur immigrante uit Litaue, is in die jongste jare tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar.
Line 672 ⟶ 674:
== Onderwys ==
=== Geskiedenis van Afrikaanse onderwys ===
[[Lêer:Jeppe Boys High.jpg|duimnael|links|Die [[Hoër Seunskool Jeppe]] se hoofgebou, afgeneem omstreeks 1910. Dis opgerig in 1909 en sedert 1986 'n nasionale gedenkwaardigheid. Die argitek was [[John Ralston]].]]
[[Lêer:The Wits University East Campus (archived).jpg|duimnael|Die [[Universiteit van die Witwatersrand]] se oostelike kampus]]
[[Lêer:UJ APK-2.JPG|duimnael|Die voormalige Randse Afrikaanse Universiteit se Auckland Park-kampus maak tans deel uit van die Universiteit van Johannesburg]]
Line 864 ⟶ 866:
{{CommonsKategorie}}
{{Wikt|Johannesburg}}
* {{en}} [http://www.joburg.org.za/ ''Johannesburg se Amptelike werfwebwerf'']
* {{en}} [http://www.joburgheritage.co.za/ ''Johannesburg Heritage Foundation: Parktown Heritage'']
* {{en}} [http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0404/feature3/ ''National Geographic Magazine: Johannesburg – City of Hope, City of Fear'']
Line 879 ⟶ 881:
 
{{Voorstede van Johannesburg}}
{{Normdata}}
{{Voorbladster}}
 
{{Normdata}}
 
[[Kategorie:Johannesburg| ]]