Ganumedes (maan): Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Uitgebrei, besig |
Uitgebrei, besig |
||
Lyn 46:
[[Lêer:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|thumb|left|200px|Die [[baanresonansie]] van Ganymedes, Europa en Io.]]
'''Ganymedes''' of '''Ganymede''' ([[Grieks]]: ''Γανυμήδης''; ook '''Jupiter III''' genoem) is die grootste [[Natuurlike satelliet|maan]] van die [[planeet]] [[Jupiter]], asook die grootste maan en negende grootste voorwerp in die [[Sonnestelsel]]. Met ’n deursnee van 5 268 km is dit groter as [[Mercurius]], maar sy massa is net 50% van dié van Mercurius. Ganymedes is die enigste maan wat sonder 'n [[teleskoop]] sigbaar is, maar net in baie goeie en donker situasies.
Ganymedes het ’n metaalkern en is die enigste maan in die Sonnestelsel wat sover bekend ’n [[magneetveld]] het. Dit is die derde van die [[mane van Galilei]], die eerste groep voorwerpe wat om ’n ander planeet wentel wat ontdek is. Dit is die sewende maan van Jupiter af.<ref name="Bland2007">{{cite journal |last=Bland |first= |last2=Showman |first2=A.P. |last3=Tobie |first3=G. |title=Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation |journal=Lunar and Planetary Society Conference |date=Maart 2007 |volume=38 |page=2020 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2020.pdf |format=PDF |bibcode=2007LPI....38.2020B }}</ref> Dit wentel rofweg elke sewe dae om Jupiter en is respektiewelik in ’n 1:2:4-[[baanresonansie]] met die mane [[Europa (maan)|Europa]] en [[Io (maan)|Io]].
Lyn 57:
Van [[Pioneer 10]] af het verskeie ruimtetuie Ganymedes verken.<ref name="Pioneer 11" /> Die Voyager-tuie het metings van sy grootte verfyn, terwyl [[Galileo (ruimtetuig)|Galileo]] sy ondergrondse oseaan en magneetveld ontdek het. Die volgende beplande sending na die Jupiterstelsel is die [[Europese Ruimteagentskap]] se "Jupiter Icy Moon Explorer" (JUICE), wat volgens plan in 2022 gelanseer sal word. Ná verbyvlugte van al drie ysmane, sal die tuig waarskynlik in ’n wentelbaan om Ganymede gaan.<ref name="selection" />
==Geskiedenis==
[[Beeld:Ganymede, Earth & Moon size comparison.jpg|links|thumb|240px|’n Vergelyking in die grootte van die Aarde, die [[Maan]] (links bo) en Ganymedes.]]
Volgens Chinese sterrekunderekords het Gan De in 365 v.C. iets met die blote oog waargeneem wat ’n maan van Jupiter kon wees, waarskynlik Ganymedes.<ref name="ads793c" /><ref name="ads.793b" /> Hy het egter berig die kleur van die metgesel was rooierig, wat raaiselagtig is omdat die maan te ver is om die kleur met die blote oog uit te maak.<ref name=encyc>{{cite encyclopedia
| first=Huang | last=Yi-Long | editor=Helaine Selin | title=Gan De | encyclopedia=Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures
| page=342 | publisher=Springer | date=1997 | url=https://books.google.com/books?id=GzjpCAAAQBAJ&pg=PA342 | isbn=0-7923-4066-3 }}</ref> Shi Shen en Gan De het saam redelik akkurate waarnemings van die vyf grootste planete gemaak.<ref name="Deng2011">{{cite book|author=Yinke Deng|title=Ancient Chinese Inventions|url=https://books.google.com/books?id=EeVPT6UAk3EC&pg=PA68|date=3 Maart 2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-18692-6|page= 68}}</ref><ref>{{cite journal | last = Xi | first = Ze-zong | title = The Discovery of Jupiter's Satellite Made by Gan De 2000 Years Before Galileo | journal = Acta Astrophysica Sinica | volume = 1 | issue = 2 | pages = 87 | date = 1981 | language = | url = http://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTOTAL-TTWL198102000.htm | access-date = 2017-03-22}}</ref>
Op 7 Januarie 1610 het [[Galileo Galilei]] iets waargeneem wat hy beskou het as drie [[ster]]re naby Jupiter, insluitende wat later besef is Ganymedes, Callisto en die gesamentlike lig van Io en Europa was; die volgende aand het hy opgemerk hulle het beweeg. Op 13 Januarie het hy al vier vir die eerste keer saam gesien, maar hy het elke maan voor dié datum minstens een keer apart gesien. Teen 15 Januarie het Galileo tot die gevolgtrekking gekom die "sterre" is eintlik liggaame wat om Jupiter wentel.<ref name="SidereusNuncius" /><ref name="NASA" /> Hy het die reg opgeëis om die mane name te gee. Hy het eers sy ontdekking die "Cosmica Sidera" ('Cosimo se sterre') gegee ter ere van Cosimo II de' Medici, ’n ryk student van hom. Op voorstel van Cosimo het hy die naam verander na "Medicea Sidera" ('die Medici-sterre') ter ere van Cosimo en sy drie broers. Die ontdekking is in Maart 1610 aangekondig, minder as twee maande ná die eerste waarnemings.
Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,<ref name="Naming" /><ref name="College" /> is eindelik besluit op Ganymedes, Io, Europa en Callisto, wat minnaars was van [[Zeus]] (die Griekse weergawe van die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]]).
== Verwysings ==
| |||