Wysiging soos op 13:38, 3 November 2018 wysig Sb008 (besprekings \| bydraes) 1 440 edits →‎Fisieke kenmerke ← Ouer wysiging		Wysiging soos op 13:45, 3 November 2018 wysig maak ongedaan Sb008 (besprekings \| bydraes) 1 440 edits No edit summary Nuwer wysiging →
Lyn 95: Volgens Peter Boomgaard is dit nodig om nugter al hierdie verhale te bekyk; die tier word dikwels onnodig die sondebok gemaak om die verdwyning van vee of ontheemding van bevolkingsgroepe te verklaar.<ref name="Frontiers49">{{en}} Peter Boomgaard. 2001. ''Frontiers of Fear : Tigers and People in the Malay World, 1600-1950'', Yale University, p. 49 (ISBN 9780300127591)</ref> Die voorval van die tier van Caringin was 'n twispunt wat lank in die Nederlandse parlement bespreek is - die inwoners van die dorpie Caringin (wat verbrand-en-verbou-landbou beoefen het) moes glo noodgedwonge hul huise verlaat voor 'n mensvretertier; in die werklikheid het hulle waarskynlik na die verlate ryslande toe getrek.<ref name="Frontiers47">{{en}} Peter Boomgaard. 2001. ''Frontiers of Fear : Tigers and People in the Malay World, 1600-1950'', Yale University, p. 47 (ISBN 9780300127591)</ref> Die arbeiders sou op dieselfde manier die tier bloot as voorwendsel kon gebruik elke keer as hulle nie in die plantasies wou gaan werk nie.<ref name="Frontiers49"/> Net so het die gesegde "tiervervuilde bos" in die volksmond ontstaan; dit word soos 'n epiteton (vaste uitdrukking) gebruik om na 'n ongerepte en dunbevolkte bos te verwys.<ref name="Frontiers49"/> Toe die Javaanse tier eers die dorpe begin binnegaan, het die tradisionele beeld van die dier by die inwoners ingrypend verander. Die regering gee in 1822 die jagters opdrag om die tiere van kant te maak.<ref name="AFS54-193"/> Na raming word daar tussen 1830 en 1860 jaarliks ongeveer 1 250 tiere en luiperds op Java gedood. Die Javaanse tiere was op hul beurt weer die doodsoorsaak van 120 mensesterftes per jaar in 1860 en 30 sterftes per jaar teen die eeuwending (die jare 1900).<ref name="bertrand145">{{fr}}Romain Bertrand, « Tigres-rois et tigres-garous : Les dimensions félines du répertoire mystique du politique à Java (XVIIe siècle av. J.-C.-XXe siècle) », dans Paul Bacot, Éric Baratay, Denis Barbet, Olivier Faure, Jean-Luc Mayaud (dir.), ''L'animal en politique'', Éditions L'Harmattan, coll. « Logiques Politiques », 1er septembre 2003, (ISBN 9782296333659 et ISBN ~~97822-7475-5042-7~~9782747550420), p. 145-148.</ref> === Ontbossing en gevolge === Lyn 133: === Taaltameletjies === [[Lêer:Panthera pardus close up-2.jpg\|duimnael\|Die woord ''macan'' beteken ook die Javaanse luiperd.]] Op Java beteken « macan » feitlik enige katagtige, wat vir die buitestander in die war kan bring. In Javaans beteken « macan » sowel "tier" as "luiperd". Daarby beteken « macan dahan » newelluiperd (''Neofelis diardi'') en « macan garambis » leeu (''Panthera leo''). Boonop word daar na die tier in die volksmond met drie folkloristiese woorde verwys: « macan loreng », die gewone tier, « macan sruni », die tier waarvan die strepe meestal op die kruis (agterstewe) is en « macan gembong », 'n katsoort met 'n liggrys kleur. In Indonesies word die tier « harimau » genoem (terwyl op sy beurt « harimau kumbang » ("kewertier") weer swartluiperd (panter), en « harimau dahan » ("taktier") luiperd beteken) en op Oos-Java kan « singa » ook gebruik word vir sowel "tier" as "leeu".<ref name="AFS54-194"/> In Hoog-Javaans word die tier ook « sima » (uit die Sanskrit ''Siṁhaḥ'', "leeu") genoem.<ref name="bertrand133">{{fr}}Romain Bertrand, « Tigres-rois et tigres-garous : Les dimensions félines du répertoire mystique du politique à Java (XVIIe siècle av. J.-C.-XXe siècle) », dans Paul Bacot, Éric Baratay, Denis Barbet, Olivier Faure, Jean-Luc Mayaud (dir.), ''L'animal en politique'', Éditions L'Harmattan, coll. « Logiques Politiques », 1er septembre 2003, (ISBN 9782296333659 et ISBN ~~97822-7475-5042-7~~9782747550420), p. 133-135.</ref> === Oorlewerings en oortuigings === ==== Die kat met 'n mensesiel ==== Lyn 186: Hierdie ritueel het gedurende die loop van die eeue ontwikkel. Tussen die einde van die 18de eeu en omstreeks die 19de eeu het die ''rampog macan'' vinnig sy heilige doel begin verloor en in ‘n skouspel ontaard waarmee veral die Europese besoekers vermaak is.<ref name="Weissing287">{{en}} Robert Wessing. 1992. « A tiger in the heart: the Javanese rampok macan », ''Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde'', Leyde, Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies, 148(2): 287-289 ([https://www.jstor.org/stable/27864355 skakel] [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1178941 argief])</ref> Luiperds is al hoe meer ingespan hoe skaarser die tiere geword het.<ref name="frontiers"/> Buitendien maak die woord (''macan'') geen onderskeid tussen 'n tier en 'n luiperd nie. Uit die oogpunt van die Europese besoeker was die hele skouspel voor hom slegs die versinnebeelding van die stryd tussen goed en kwaad (met die tier as die sondebok).<ref name="Weissing287"/> By nadere ondersoek kon die buffel in der waarheid die mag van die Javaanse koninklike versinnebeeld wat seëvier oor die chaos en chtoniese magte wat voorgestel is deur die tier.<ref name="Weissing296">{{en}} Robert Wessing. 1992. « A tiger in the heart: the Javanese rampok macan », ''Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde'', Leyde, Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies, 148(2): 296-299 ([https://www.jstor.org/stable/27864355 skakel] [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1178941 argief])</ref><ref name="kumar"/> Die geveg kon ook ‘n simboliese suiwering teen die chaos van die hele koninkryk uitbeeld.<ref name="Weissing296"/> Toe die mag van die Javaanse adel onder die Europese heerskappy en die staatsamptenare (''priyayi'') aansienlik begin taan,<ref name="bertrand140">{{fr}}Romain Bertrand, « Tigres-rois et tigres-garous : Les dimensions félines du répertoire mystique du politique à Java (XVIIe siècle av. J.-C.-XXe siècle) », dans Paul Bacot, Éric Baratay, Denis Barbet, Olivier Faure, Jean-Luc Mayaud (dir.), ''L'animal en politique'', Éditions L'Harmattan, coll. « Logiques Politiques », 1er septembre 2003, (ISBN 9782296333659 et ISBN ~~97822-7475-5042-7~~9782747550420), p. 140.</ref> verkry die diereslagting in die 19de eeu nuwe betekenis: die politieke stryd tussen die [[VOC]] (die tier) teen die Javaanse owerheid (die waterbuffel).<ref name="Weissing296"/><ref name="kumar"/> <gallery mode="packed"> Lyn 195: === Simboliek === Die tier het 'n meerduidige beeld in die Javaanse kultuur. In die Javaanse tradisie is die tier baie sterk met die adel vereenselwig; maar tog nooit heeltemal nie. Histories gesien, het die priyayi gepoog om hierdie simboliek in ere te herstel (of selfs uit te brei) deur die rampog macan en tierjagte weer in te stel of te reël. Slegs die teendeel is hiermee bereik: die unieke koninklike beeld wat die tier sou uitstraal is juis sodoende verswak. Tog moet mens in die eerste plek nie uit die oog verloor dat die tier in Suidoos-Asië, en veral op Java in die besonder, ook met die geeste geassosieer is nie. En, net soos die [https://www.historytoday.com/tim-flight/wolf-must-be-woods ''mearcweard''] (wolf) in die Angelsaksiese letterkunde, is die tier die grensbewaker of baken waar beskawing eindig en die wildernis begin.<ref name="bertrand152">{{fr}}Romain Bertrand, « Tigres-rois et tigres-garous : Les dimensions félines du répertoire mystique du politique à Java (XVIIe siècle av. J.-C.-XXe siècle) », dans Paul Bacot, Éric Baratay, Denis Barbet, Olivier Faure, Jean-Luc Mayaud (dir.), ''L'animal en politique'', Éditions L'Harmattan, coll. « Logiques Politiques », 1er septembre 2003, (ISBN 9782296333659 et ISBN ~~97822-7475-5042-7~~9782747550420), p. 152.</ref> Die tier is ook die bewaker van die morele orde. Die legendes met betrekking tot sjamane en voorouers is dikwels verwar en verruim om die hele Javaanse gemeenskap en sy maatskaplike sedelike welsyn as sodanig in te sluit. Die voorouerlike tiergees is die bewaker van die deug(de).<ref name="AFS54-200"/> Die wakende rol van die leeuebeskermer wat tradisioneel in die Moslemkultuur voorkom, is egter ook op die eiland Java oorgeplant - daardie rol beklee die tier.<ref name="AFS54-210"> Lyn 209: Die tier is saam met die buffel 'n dier wie se mistieke en politieke betekenis sterk tot uiting kom in die Javaanse hofliteratuur.<ref name="bertrand133"/> As tema word die weertier met name in die lang gedig uit die eerste derde van die 19de eeu behandel: die ''Serat Centhini''.<ref name="bertrand145"/> Die ''Sang Kancil'' is 'n versameling rympies<ref name="bertrand149">{{fr}}Romain Bertrand, « Tigres-rois et tigres-garous : Les dimensions félines du répertoire mystique du politique à Java (XVIIe siècle av. J.-C.-XXe siècle) », dans Paul Bacot, Éric Baratay, Denis Barbet, Olivier Faure, Jean-Luc Mayaud (dir.), ''L'animal en politique'', Éditions L'Harmattan, coll. « Logiques Politiques », 1er septembre 2003, (ISBN 9782296333659 et ISBN ~~97822-7475-5042-7~~9782747550420), p. 149-151.</ref> wat orals in die Maleise taalgebied gevind kan word, ook op Java. Die werk is opgebou uit 'n siklus verhaaltjies wat handel oor die avonture van 'n ondeunde en uitgeslape kantjil (''Tragulus javanicus''), wat veel magtiger diere ore aansit. Die ''Sang Kancil'' herinner die Franse historikus, Romain Bertrand, aan die ''Roman de Renart'' (d.w.s. ''Van den Vos Reynaerde'') en die fabels van La Fontaine. In hierdie volksverhale word die tier, ''Si'' Harimau (uitgebeeld as 'n hooghartige koning wat sy onderdane mishandel), deur die slinkse Sang Kancil om die bos gelei.<ref name="bertrand149"/> In die Europese literatuur van die 17de eeu is die werke nog deurdrenk van die mites rondom die wilde (en ongetemde) Asië. Die tier word dikwels beskryf as bloeddorstig en so groot soos 'n perd. Volgens 'n geskrif uit 1628 was daar 'n kat van glo amper ses meter lank (18 voet).<ref name="Frontiers16">{{en}} Peter Boomgaard. 2001. ''Frontiers of Fear : Tigers and People in the Malay World, 1600-1950'', Yale University, p. 16 (ISBN 9780300127591)</ref>

Javaanse tier: Verskil tussen weergawes