Toksikologie: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Nuwe artikel, nog besig |
Klaar |
||
Lyn 1:
'''Toksikologie''' is ’n dissipline wat die nadelige uitwerking van chemiese stowwe op lewende [[organisme]]s bestudeer<ref>{{cite web |url=http://www.toxicologysource.com/whatistoxicology.html |title=What is Toxicology |last=Schrager |first=TF |date=4 Oktober 2006 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070310233247/http://www.toxicologysource.com/whatistoxicology.html |archivedate=10 Maart 2007 }}</ref> en die praktyk om blootstelling aan giftige stowwe te diagnoseer en behandel. Dit oorvleuel met [[biologie]], [[chemie]], [[farmakologie]] en [[medisyne]]. Faktore wat chemiese [[giftigheid]] beïnvloed, sluit in die dosis, manier van blootstelling, [[spesie]], ouderdom, [[geslag]] en omgewing. '''Toksikoloë''' is kenners op die gebied van gif en vergifting.
==Geskiedenis==
[[Beeld:Mathieu Joseph Bonaventure Orfila.jpg|thumb|160px|links|’n Litografie van Mathieu Orfila.]]
Dioscorides, ’n Griekse geneeskundige aan die hof van die [[Romeinse Ryk|Romeinse]] keiser [[Nero]], het die eerste poging aangewend om plante volgens hul giftige en terapeutiese waarde te klassifiseer.<ref>{{cite book|last=Hodgson |first=Ernest |year=2010 |title=A Textbook of Modern Toxicology |publisher=John Wiley and Sons |page=10 |isbn=978-0-470-46206-5}}</ref> Ibn Wahshiyya, ’n [[Arabië|Arabiese]] [[Alchemie|alchemis]] en toksiloog, het in die 9de of 10de eeu die ''Boek oor Gifstowwe'' geskryf.<ref>{{cite book|last=Levey |first=Martin |year=1966 |title=Medieval Arabic Toxicology: The Book on Poisons of ibn Wahshiyya and its Relation to Early Native American and Greek Texts}}</ref> Dit is in 1360 opgevolg deur die geskrif ''Khagendra Mani Darpana''.<ref>{{cite journal|title=Taxonomical outlines of bio-diversity of Karnataka in a 14th century Kannada toxicology text Khagendra Mani Darpana|first1=Sathyanarayana|last1=Bhat|first2=Kumaraswamy|last2=Udupa|date=1 Augustus 2013|journal=Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine|volume=3|issue=8|pages=668–672 |doi=10.1016/S2221-1691(13)60134-3|pmid=23905027|pmc=3703563}}</ref>
Die [[Spanje|Spaanse]] toksikoloog Mathieu Orfila word beskou as die moderne vader van toksikologie; hy het die vakgebied in 1813 die eerste keer formeel benader in sy ''Traité des poisons'', ook genoem ''Toxicologie générale''.<ref>{{cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/visibleproofs/galleries/biographies/orfila.html |publisher=U.S. National Library of Medicine |title=Biography of Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787–1853)}}</ref>
Die [[België|Belgiese]] chemis Jean Stas was in 1850 die eerste persoon wat plantgifstowwe suksesvol van [[mens]]like weefsel geïsoleer het. So het hy [[nikotien]] as ’n gifstof geïdentifiseer in die bekende Bocarmé-moordsaak en daarmee getuienis verskaf wat gelei het tot die skuldigbevinding van graaf Hippolyte Visart de Bocarmé aan die moord op sy swaer.<ref>{{cite journal|last=Wennig|first=Robert|date=April 2009|title=Back to the roots of modern analytical toxicology: Jean Servais Stas and the Bocarmé murder case|journal=Drug Testing and Analysis|volume=1|issue=4|pages=153–155|pmid = 20355192|doi = 10.1002/dta.32 | oclc =| id = | url = | language = | laysummary = | laysource = | laydate = | quote =}}</ref>
Theophrastus Phillipus Auroleus Bombastus von Hohenheim (1493-1541; ook bekend as [[Paracelsus]] vanweë sy geloof dat hy die gelyke of meerdere was van [[Aulus Cornelius Celsus|Celsus]], ’n Romeinse geneeskundige uit die 1ste eeu) word ook beskou as ’n vader van toksikologie.<ref>{{cite web|url=http://www.mindfully.org/Pesticide/Paracelsus-Dose-ToxicologyOct01.htm |title=Paracelsus Dose Response in the Handbook of Pesticide Toxicology William C Krieger / Academic Press}}</ref> Hy kry krediet vir die klassieke toksikologiese spreekwoord ''Alle Dinge sind Gift und nichts ist ohne Gift; allein die Dosis macht, dass ein Ding kein Gift ist.'' Dit kan vertaal word as "Alle dinge is gif en niks is sonder gif nie; net die dosis maak dat iets nie giftig is nie." Dit word dikwels verkort tot "Die dosis maak die gif", of in [[Latyn]]: "Sola dosis facit venenum."<ref name=Ottoboni>{{cite book| last = Ottoboni |first=M. Alice | title = The dose makes the poison : a plain-language guide to toxicology | publisher = Van Nostrand Reinhold | location = New York, N.Y | year = 1991 | isbn = 978-0-442-00660-0 | edition = 2de }}</ref>{{rp|30}}
==Basiese beginsels==
Die doel van die bepaling van giftigheid is om die nadelige uitwerking van ’n stof te identifiseer.<ref>{{cite book | author=Committee on Risk Assessment of Hazardous Air Pollutants, Commission on Life Sciences, National Research Council |title= Science and judgement in risk assessment |publisher=The National Academic Press |location= |year=1994|page=56 |isbn= 978-0-309-07490-2}}</ref> Faktore wat chemiese giftigheid bepaal, is:<ref name=Ottoboni/>
*Dosis
**Beide enkele, lang blootstellings en aanhoudende, kort blootstellings word bestudeer.
*Roete van blootstelling
**Ingestie, inaseming of velabsorpsie
*Ander faktore
**Spesie
**Ouderdom
**Geslag
**Gesondheid
**Omgewing
**Individuele eienskappe
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
==Eksterne skakels==
* [http://sis.nlm.nih.gov/enviro/toxtutor.html National Library of Medicine se "Toxicology Tutor"] verskaf basiese inligting oor toksikologie.
* [http://toxipedia.org/ Toxipedia]
* [http://www.infotox.com/ Information Toxicology International]
* [http://www.toxicology.org/index.asp Society of Toxicology]
*{{CommonsKategorie-inlyn|Toxicology}}
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Toxicology|Engelse Wikipedia]]
| |||