Rewolusie: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Sobaka (besprekings | bydraes) No edit summary |
|||
Lyn 6:
In die politiek word met "rewolusie" gewoonlik die afsetting van 'n magshebber of [[regering]] en/of 'n plotselinge verandering van politieke verhoudinge en politieke stelsels bedoel. 'n Geweldlose rewolusie word 'n [[fluweelrewolusie]] genoem. 'n Rewolusie wat 'n wysiging van heerser behels, maar nie een van stelsel nie, heet ook wel 'n paleisrewolusie.
==Tipes==
Daar is baie verskillende tipologieë van rewolusies in die sosiale wetenskap en [[letterkunde]]. Alexis de Tocqueville onderskei tussen;
• politieke rewolusies, skielike en gewelddadige rewolusies wat nie net 'n nuwe politieke stelsel wil vestig nie, maar om ook 'n hele samelewing te transformeer;
• stadig maar omvattende transformasies van die hele samelewing wat verskeie geslagte neem (soos veranderinge in [[godsdiens]]).
Een van verskeie [[marxisme|Marxistiese]] tipologieë verdeel revolusies in;
• pre-kapitalistiese
• vroeë ''[[bourgeois]]'',
• ''bourgeois'',
• bourgeois-demokratiese,
• vroeë proletariese
• sosialistiese
Charles Tilly, 'n moderne geleerde van rewolusies, onderskei tussen;
• staatsgreep ('n bo na onder oorname van mag)
• [[burgeroorlog]]
• opstand, en
• "Groot Rewolusie" ('n rewolusie wat ekonomiese en sosiale strukture sowel as politieke instellings transformeer, soos die [[Franse Rewolusie]] van 1789, [[Russiese Rewolusie]] van 1917, of Islamitiese Rewolusie van [[Iran]]).
Mark Katz het ses soorte rewolusies geïdentifiseer;
• landelike rewolusie
• stedelike rewolusie
• ''Coup d'etat'', b.v. Egipte, 1952
• Rewolusie van bo, bv. [[Mao Zedong]] se groot sprong vorentoe van 1958
• Rewolusie van buite, bv. die geallieerde invalle van Italië, 1944 en Duitsland, 1945.
• Omwenteling deur osmose, bv. die geleidelike Islamisering van verskeie lande.
Hierdie kategorieë is nie onderling uitsluitend nie; die Russiese rewolusie van 1917 het met die stedelike rewolusie begin om die [[Tsaar]] te ontroon, gevolg deur 'n landelike revolusie, gevolg deur die Bolsjewistiese staatsgreep in November. Katz het ook rewolusies soos volg kruisgeklassifiseer;
• Sentrale state, gewoonlik Grootmagte, wat 'n leidende rol speel in 'n Rewolusionêre golf; bv die [[USSR]], [[Nazi-Duitsland]], Iran sedert 1979.
• Aspirant rewolusies, wat die Sentrale rewolusie volg
• Ondergeskikte of marionetrewolusies
• Mededingende rewolusies, bv. kommunistiese [[Joego-Slawië]] en [[Volksrepubliek van China|China]] na 1969
'n Verdere dimensie aan Katz se tipologie is dat rewolusies teen (anti-monargie, anti-diktatoriaal, anti-kommunistiese, anti-demokratiese) of vir (pro-[[fascisme]], pro-[[kommunisme]], pro-[[nasionalisme]], ens.) is. In die laaste geval is 'n oorgangstydperk dikwels nodig om te besluit oor die rigting wat geneem is.
Ander vorme van rewolusie, geskep vir ander tipologieë, sluit in die sosiale rewolusies; proletariese of kommunistiese rewolusies (geïnspireer deur die idees van marxisme wat daarop gemik is om kapitalisme met kommunisme te vervang); mislukte of gestaakte rewolusies (rewolusies wat nie mag verkry ná tydelike oorwinnings of grootskaalse mobilisasie nie); of gewelddadige versus nie-gewelddadige rewolusies.
Die term rewolusie is ook gebruik om omvattende veranderinge buite die politieke sfeer aan te dui. Sulke omwentelinge word gewoonlik erken as die transformasie in die samelewing, [[kultuur]], [[filosofie]] en [[tegnologie]] veel meer as politieke stelsels; hulle staan dikwels bekend as sosiale rewolusies. Sommige kan wêreldwyd wees, terwyl ander beperk is tot enkele lande. Een van die klassieke voorbeelde van die gebruik van die woord revolusie in die konteks is die [[Industriële Rewolusie]], of die Kommersiële Rewolusie. Let daarop dat sulke rewolusies ook die "stadige rewolusie" definisie van Tocqueville pas. 'n Soortgelyke voorbeeld is die Digitale Rewolusie.
== Sien ook ==
Line 11 ⟶ 76:
* [[Lys van rewolusies]]
{{Normdata}}
| |||