Eksistensialisme: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Sobaka (besprekings | bydraes)
Begin ontkieming, nog besig
Sobaka (besprekings | bydraes)
Bygewerk
Lyn 5:
 
== Inleiding ==
Eksistensialisme is 'n filosofiese denkrigting wat 'n aantal onderliggende temas en eienskappe in die menslike bestaan sien, soos angs, vrees, vryheid, 'n doodsbesef[[dood]]sbesef en die [[bewussyn]] van bestaan. Eksistensialisme is ook 'n lewensbeskouing wat fokus op die betekenis en sin van die lewe en bestaan. Hierdie betekenis staan bo alles anders, ook bo ander [[Wetenskap|wetenskaplike]] en [[Filosofie|filosofiese]] aktiwiteite. Dit is 'n beskouing wat nou saam kan val met sekere [[Teologie|teologiese]] beskouings. Dié intellektuele wat bydra tot die vordering van die denkrigting word "Eksistensialiste" genoem.
<br />
Die idees en metodes van Eksistentialisme is hoofsaaklik in Europa ontwikkel, veral in Frankryk en Duitsland, en dié word ook sterk met die ontwikkeling van [[Fenomenologie]] verbind. Veral in die eerste helfte van die twintigste eeu was Eksistensialisme baie belangrik in Europese (kontinentale) filosofie, alhoewel die sentrale leerstellings al te vinde is in die vroeër geskrifte van skrywers soos [[Søren Kierkegaard]] en [[Friedrich Nietzsche]]. Die hooffigure van Eksistensialisme in die twintigste eeu sluit in Jean-Paul Sartre, [[Simone de Beauvoir]], [[Albert Camus]], Maurice Merleau-Ponty, en [[Gabriel Marcel]] van Frankryk sowel as Martin Heidegger en [[Karl Jaspers]] van Duitsland. Dié intellektuele verskil natuurlik ook baie van mekaar; baie het selfs die aanwysing "Eksistentialis" probeer vermy.<ref>"Les Nouvelles littéraires", 15 November 1945</ref> Een voorbeeld hiervan is die meeningsverskil oor of die bestaan van God nodig, belangrik of moontlik kan wees in 'n eksistensialistiese houding; daar is al Christelike (veral verbind met Kierkegaard en Marcel), ateïstiese (veral verbind met Sartre, Camus en Heidegger), en Joodse (veral verbind met [[Emmanuel Levinas|Emmanuel Lévinas]]) weergawes van die denkrigting voorgestel.<ref>Robert C. Solomon, Existentialism (McGraw-Hill, 1974, pp. 1–2).</ref> Die meeste kenners sonder egter Sartre se werk uit as die beroemdste en invloedrykste in die eksistensialistiese kanon, veral sy werk ''[[L'être et le néant]]''.
<br />
In die literatuur word die werke van die Oostenrykse skrywer [[Franz Kafka]] en die Russiese romanskrywer [[Fyodor Dostoevsky]] beskou as verkenning van die temas van Eksistensialisme. Dieselfde temas word ook in die kunswêreld in die [[Teater van die Absurde]] verken –– b.v. [[Friedrich Dürrenmatt]] of [[Samuel Beckett]] se tragikomedies. Camus en Sartre het ook teaterstukke geskryf, soos ''Huis Clos'' en ''Les Mouches'', sowel as romans soos ''L'Etranger''.
 
Eksistensialistiese filosofie en kuns het veral ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] populariteit verwerf as 'n manier om die klem te plaas op menslike vryheid en individualiteit,<ref>Guignon, Charles B. and Derk Pereboom. Existentialism: basic writings (Hackett Publishing, 2001, p. xiii).</ref> en om daarmee die gruweldade van die oorlog te probeer verwerk.
Lyn 23:
 
In die literêre werk van byvoorbeeld Dostojevski en Kafka verskyn karakters wat sukkel met die absurditeit en die nutteloosheid van hul bestaan. Hulle moet die gevolge van hul verkeerde keuses konfronteer en die vervreemding wat daarmee gepaard gaan, ly. Dit is alles tipiese eksistensialistiese motiewe.
 
== Belangrikste konsepte ==
Oor wat eksistensialisme nou presies is, verskil die menings van filosowe wat hulself eksistensialiste noem, baie. Hulle stem gewoonlik saam met die belangrikste begrippe wat verband hou met eksistensialisme.
 
• ''Eksistensie gaan oor essensie''.
 
Hierdie stelling kom van Sartre. Omdat 'n mens selfbewus is en op homself/haarself reflekteer, ontaard die ek dikwels in 'n wanvoorstelling van homself/haarself (''être-and-soi'', wees as 'n ding, as essensie). Op 'n stadium sal iemand optree in die beeld wat hy/sy van homself/haarself geskep het. Sartre noem dit 'kwade trou', vals, afdwaal van die regte 'ek'. Dit ontneem 'n deel van iemand se vryheid. Eers wanneer 'n persoon homself/haarself kan skei van die idee wat hy/sy van homself/haarself het (of wat ander van hom/haar het) en sy keuses maak in alle vryheid, van die 'niks' sonder doel of opdrag, kan hy bestaan as 'n outentieke persoon ('être-pour-soi').
 
• ''Verwerping van rede as 'n verdediging teen vrees''.
 
Deur aksie, vryheid en keuse te beklemtoon, posisioneer eksistensialiste hulself lynreg teenoor [[rasionalisme]], [[idealisme]] en die positivisme, veral teen hulle deterministiese aspekte. In situasies van vrees, veral in 'n eksistensiële krisis, bied die rede geen oplossing nie. Dit kom neer op 'n proses om betekenis te gee en dit waag om keuses daar te maak.
 
• ''Die absurde.''
 
Eksistensialiste is geneig om die mens as 'n wese in 'n onverskillige en selfs vyandige omgewing te beskou, as vereensaam in 'n absurde heelal. In hierdie heelal vind die mens nie 'n betekenis van 'n hoër natuurorde nie, maar moet hierdie betekenis deur sy/haar eie optrede geskep word, ongeag hoe onstabiel en voorlopig hierdie skepping ook mag wees. Die realiteit rondom die mens is ook nie rasioneel nie, so dit is nutteloos om dit met rasionele middele 'n greep daarop te probeer kry. Albert Camus, wat dikwels met eksistensialisme geassosieerd word, het sy visie dan ook 'absurdisme' genoem.
 
• ''Met betrekking tot die bestaan of afwesigheid van God neem eksistensialisme twee moontlike posisies in: die teologiese en die [[Agnostisisme|agnostiese]] visie.''
 
o 'n Vroeë 'eksistensialis' soos Kierkegaard het die verhouding tot God gesien as 'n uitnemende eksistensiële vraag. Nietzsche, daarenteen, het verklaar dat "God dood was" en dat die konsep van 'n God eenvoudig verouderd was. So sou 'teologiese eksistensialiste' soos Paul Tillich, Gabriel Marcel en [[Martin Buber]], heelwat van hulle leerstellings met dié van die eksistensialisme deel.
 
o Agnostiese eksistensialisme doen hulle nie voor om te weet of alles in 'n breër, [[metafisika|metafisiese]] raamwerk kan plaasvind nie. Dit word slegs vasgestel dat die enigste waarheid waarvan ons seker kan wees, daardie waarheid is waarop ons optree. Om te weet of 'n God bestaan, lê nie binne die moontlikhede van die menslike gees nie. Die bestaan van die mens is dus in die eerste plek subjektief.
 
== Eksistensialisme in die teologie ==
Eksistensialisme speel ook 'n belangrike rol in die [[teologie]]. Rudolf Bultmann, het byvoorbeeld, baie aan Heidegger se filosofie ontleen. Nog 'n kenmerk van Bultmann is die onderskeid tussen eksistensiële en eksistensiaal. Eksistensiaal gaan oor die ontleding van die bestaan, terwyl eksistensiël betrekking het op die besluite wat 'n mens maak oor sy eie bestaan.
 
Invloedryke Christelike of godsdienstige geïnspireerde eksistensialiste (benewens die vroeër genoemde Kierkegaard en Bultmann):
• Karl Jaspers
• Gabriel Marcel
• Jean-Luc Marion
• Paul Tillich
 
== Eksistensialisme in die kuns ==
In die [[kuns]] word eksistensialisme onder andere uitgedruk in die werk van die Fluxus-beweging deur George Maciunas. In [[Nederland]] in die a-dinamiese kuns deur Wim T. Schippers, maar ook in die werk van Willem Frederik Hermans. Laasgenoemde laat die hoofkarakters 'n betekenislose lewe in sy werk, wat vol mislukkings en toevallighede is, lei.
 
In die rolprentbedryf is eksistensialisme algemeen, onder meer deur regisseurs soos [[Ingmar Bergman]], Andrei Tarkovsky, Terrence Malick en [[Stanley Kubrick]]. In Bergman se ''Die sewende seël'' lei die hoofrolspeler 'n onverbiddelike bestaan totdat hy eendag met die dood gekonfronteer word. Die bekende rolprent ''Taxi Driver'' van [[Martin Scorsese]] is ook vol van eksistensialisme.
 
Invloedryke eksistentialististiese filosowe
• [[Max Stirner]] (Johann Caspar Schmidt) (voorloper)
• [[Augustinus van Hippo]] (voorloper)
• [[Blaise Pascal]] (voorloper)
• Fjodor Dostojevski (voorloper)
• Søren Kierkegaard
• Friedrich Nietzsche
• Martin Heidegger
• Simone de Beauvoir
• Jean-Paul Sartre
• Albert Camus
• Karl Jaspers
• Nikolaj Berdjajev
• Lev Sjestov
• Emmanuel Levinas
 
== Eksterne skakels ==
Line 31 ⟶ 82:
 
{{Kontinentale filosofie}}
{{nl-vertaal|Existentialisme}}
{{Normdata}}