Diereskuilings

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Bewers se takskuilings is van die vernuftigste diereskuilings en kan tot drie meter hoog in water gebou word.

Diereskuilings verwys na ’n skuilplek, skerm of beskutting waarin, waaragter en waaronder diere toevlug en veiligheid kan vind. Dit kan ook kunsmatig deur mense opgerig word (’n plek, gebou of onderdak), wat ’n veilige hawe aan diere bied. In Suid-Afrika is die Beskermingsvereniging (DBV) ’n bekende inrigting (dierehawe) wat tydelike skuiling aan loslopende of hawelose huisdiere bied.

Dit val op hoeveel dierespesies van mekaar verskil wat hul skuilings betref. Soogdiere (wêreldwyd ’n groep van sowat 4 000 tot 4 500 spesies), voëls (sowat 8 900 spesies) en visse (sowat 30 000 spesies) gebruik uiteenlopende skuilings om hulle buite bereik van hul vyande te hou. Selfs die kleinste wetenskaplike “groep” diere, ’n genus genoem, volg nie noodwendig dieselfde patroon om hulle teen hul vyande en natuurelemente te beskerm nie. Dit beteken byvoorbeeld dat die lede van die genus Canis, soos wolwe, prêriewolwe en honde, soortgelyk maar nie noodwendig eenvormig optree nie.

Dié klein Amerikaanse uil skuil in tonnels in die grond om roofdiere weg te hou.

So verskil die sowat 340 soogdierspesies in die Suider-Afrikaanse substreek se skuilings oor die algemeen van mekaar maar selfs meer van die ander soogdierspesies wat in die res van die wêreld aangetref word. Talle spesies het uiteraard oor eeue meganismes ontwikkel om in uiteenlopende omgewings te oorleef. Dit sluit in inheemse woude, savannebosveld en -grasveld, woestyngebiede, moerasse en selfs Kaapse fynbos, wat elk hul eiesoortige uitdagings bied.

Mensgemaakte skuilings

Dit is ’n feit dat mense ongelukkig die natuurlewe beide vernietig en bewaar.

In die afgelope 2 000 jaar het ’n geraamde 200 spesies soogdiere en voëls uitgesterf. Dit beteken dat gemiddeld een spesie elke sowat dekade verdwyn. Wetenskaplikes is dit eens dat die mens in ’n tydperk van massa-vernietiging leef en dat die meeste dierespesies wat uitgesterf het – veral die afgelope twee eeue – die slagoffers was van mense en hul aktiwiteite wat (soms onbewustelik), vernietigende gevolge het.

Dit sluit onder meer die volgende in:

1.      Die vernietiging van diere se habitat en skuilings wanneer gebiede ontbos of andersins voorberei word om grond vir nuwe stede of boerdery te benut. Kommer heers veral oor die vernietiging van tropiese woude, wat met hul biodiversiteit uiteenlopende diereskuilings bied.

2.      Lug- en waterbesoedeling deur fabrieke, voertuie, fossielbrandstof soos steenkool, kragopwekking en ander bedrywighede. Suurreën, met ’n hoë konsentrasie van swael- en salpetersuur, vernietig dierelewe.

3.      Jag en visvang dun ook dieregetalle uit en verdryf diere uit hul natuurlike skuilings.

4.      Die groeiende wêreldbevolking en die gepaardgaande eise bedreig ook dierespesies.

In Suid-Afrika het twee spesies byvoorbeeld in die afgelope twee eeue uitgesterf: die kwagga (Equus quagga) en die bloubok (Hippotragus leucophaeus). Die laaste kwagga is in 1883 in die Amsterdamse dieretuin dood. Verskeie voorbeelde bestaan in die res van die wêreld.

Gelukkig het bewaringsbewuste mense sedert die tweede deel van die negentiende eeu – van sowat 1870 af – bekommerd geraak oor kwynende dieregetalle. Groot bewaringspogings is begin om dierelewe in beskermde gebiede te herstel, onder meer deur toepaslike bewaringswette, die herstel van die diere se habitat en selfs die teel van uitgedunde of bedreigde spesies in gevangenskap.

Diere se eie skuilings

Paddas kan onder meer in krake in die grond wegkruip om hulle teen hul vyande te beskerm.

Diere self het oor die verloop van baie eeue vernuftige en verbeeldingryke diereskuilings ontwikkel en verfyn. Dit is hoofsaaklik deur oorlewingsinstink gedrewe.

Diere se doeltreffendste beskerming teen hul vyande is om te voorkom dat hulle gesien word of maklik bereik kan word. Verskeie dieresoorte rus of slaap gevolglik in pasgemaakte diereskuilings. So kruip sommige paddas in krake in die grond weg. Krieke kruip onder rotse of die los bas van bome weg. Molle grawe ondergrondse tonnels.

Verskeie dierespesies, soos hase, verlaat hul skuilings hoofsaaklik in die nag. Ander spesies raak vir tydperke elke dag aktief en sorg gevolglik dat hulle nie lank aan roofdiere blootgestel word nie.

Wêreldwyd is daar bekende en minder bekende voorbeelde van diereskuilings, soos die volgende lys aandui:

1.      Bewers in die Noordelike Halfrond bou skuilings van verskeie meters lank en tot drie meter hoog in damme of riviere deur boomtakke en selfs jong boompies vaardig te stapel. Daarmee dam hulle water op om ’n veilige blyplek vir bewerfamilies weg van gevaarlike diere en ander oortreders te verseker, waarin hulle in stewige tonnels bly.

Swaels bou hul modderneste dikwels in mensgemaakte strukture om onbereikbaar vir hul vyande te wees.

2.      Die grys boompadda, wat onder meer in die Krugerwildtuin aangetref word, bou skuimneste in bome waarvan die takke oor panne en watergate hang. Die paddas bou die neste met albumien (’n stof soos eierwit) deur dit styf te klop aan takke wat buite die bereik van vyande bo die water hang. Padda-eiers word daarin gelê, waarna die skuim verhard. Die paddavissies broei ná sowat een week in die skuim uit, waarna die skuimneste sag raak en die paddavissies daarin afsak en uiteindelik in die water afval.

3.      Die Afrika-erdvark skuil in ondergrondse tonnels van verskeie meters lank en ruim genoeg om ’n mens daarin te laat wegkruip.

Die swartstert-prêriehond in die Noordelike Halfrond bou ook ’n ondergrondse dorp van tot vyf meter diep waarin ’n hele kolonie prêriehonde kan leef. Verskeie groter woonholtes word deur tonnels verbind. Die hele opset word vernuftig geventileer deur lug wat van ’n hoër punt na ’n laer punt beweeg deur hoë en lae druk. Dit verseker dat hulle vir lang tydperke in dié skuilings kan leef.

4.      Die stroop van boomblare naby vinkneste, wat gewoonlik taamlik onbereikbaar aan dun takke hang, is ’n veiligheidsmaatreël om dié vaardige wewers teen onwelkome roofdiere te beskerm.

Dit is ’n praktyk wat êrens in die oergeskiedenis van vinke begin is om beskerming teen slange en ander bedreigings te bied. Dit is slegs dié wat aan die kaal takke nes gebou het wat oorleef het. Hierdie voorsorgmaatreël is oor ’n tydperk van jare in die kulturele geheue van dié voëls vasgelê.

5.      ’n Klein Amerikaanse uilsoort bly ook in ’n ondergrondse skuiling en, wanneer roofdiere soos jakkalse hulle ondergronds probeer bereik deur te begin grawe, boots hulle die geluid van ’n ratelslang presies na om die gevaar te besweer.

6.      Ysbere beskerm hul beerbabas in sneeugate, waarin hulle lank kan oorleef. Die beertjies is slegs 30 cm lank, blind en hulpeloos, wat hulle maklike slagoffers maak. Die ma-beer kan die hele winter sonder voeding in haar skuiling oorleef deur van haar liggaamsvet te teer. Haar liggaamshitte verseker dat die kleintjies warm en veilig bly totdat hulle onafhanklik kan oorleef.

7.      Swaels is slegs een groep van verskeie groepe voëls wat hul neste met modder bou waar hulle onbereikbaar vir katte en ander jagters is. Die skuilings word gewoonlik beplan in veral mensestrukture, insluitend stoepe, motorhuise en skure. Die effense nouer silinderagtige ingang bied verdere beskerming en binne voer hulle hul neste gerieflik uit met vere en selfs skaapwol.

8.      Die bateleur (Terathopius ecaudatus) bou sy nes gewoonlik ver buite bereik van sy meeste vyande, soos op hoë kranse. Hulle gebruik dieselfde nes vir tot 18 jaar en knap dit jaarliks op of herbou dit soms. Goue-arende gebruik dieselfde nes tot 40 jaar lank.

9.      Bobbejane, van die sosiaalste diere, skuil snags veral in groepe in hoë bome, kranse en grotte teen hul vyande. Omdat hulle – nes ape – so spelerig is, word hulle egter in die dag maklik aan hul vyande blootgestel.

Hoe groot die gevaar ook al, word diere gedwing om ’n ewewig te probeer vind tussen hul eie en gesinne se veiligheid en ander dringende aspekte van hul lewe, soos om voldoende voedsel in die hande te kry. Diereskuilings maak hulle nie onaantasbaar nie maar verseker dat hul oorlewingskans heelwat beter is.

Bronne

1.       Apps, Peter & Du Toit, Richard. Creatures of Habit. Understanding African Animal Behaviour. Struik. 2000. ISBN 1 86872 433 6

2.      Bateman, Graham. The Illustrated Encyclopedia of the Animal Kingdom. Andromeda Oxford. 1991. ISBN 1 871869 10 2

3.      Branson, Andrew. The Illustrated Encyclopedia of How Animals Live. Andromeda Oxford. 1993. ISBN 1 871869 13 7

4.      Burnie, David. Animal. The Definite Visual Guide to the World’s Wildlife. Darling Kindersley. 2001. ISBN 0-7513-3427-8

5.      Geiser, Franz & Hans Dossenbach. Survival in the Animal World. Orbis. 1985. ISBN 0-85613-886-X

6.      Gerber, Attie. Bôgom. Lapa. 2004. ISBN 0 7993 3316 6

7.      Goodfellow, Peter. Birds as Builders. David Charles – Newton Abbot. 1977. ISBN 0 7153 7401 X

8.      Labuschagne, F.J. & Eksteen, L.C. Verklarende Afrikaanse Woordeboek. Agtste hersiene en uitgebreide uitgawe. J.L. van Schaik. 1993. ISBN 0 627 01740 1

9.      Odendal, F.F. & Gouws, R.H. HAT. Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal. Vyfde uitgawe. Pearson Education. 2010. ISBN 978-1-77025-665-1

10.  Paneel adviseurs. The World Book Encyclopedia A-1. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4

11.  Paneel redakteurs. Wêreldfokus 3. ’n Geïllustreerde ensiklopedie van Suid-Afrika en die wêreld. Tweede hersiene uitgawe. Ensiklopedie Afrikana. 1981. ISBN 0 908409 15

12.  Smith, Laurie. Hoe verklaar u dit? Deel 3. Ekogilde. 1997. ISBN 0-9583889-9-3

13.  Stuart, Chris & Stuart, Tilde. Veldgids tot die soogdiere van Suider-Afrika. Struik. 1995. ISBN 1 86825 520 4