Carolus Linnaeus: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Lêerparameters vertaal |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 18:
Linnaeus se oorskot is die [[lektotipe]] vir die [[spesie]] ''[[Homo sapiens]]'', volgens die ''[[Internasionale Kode van Dierkundige Benamings]]'', want die enigste voorbeeld wat hy sover bekend ondersoek het toe hy die beskrywing van die spesie opgestel het, was homself.<ref group=nota name=holotype>[http://www.nhm.ac.uk/hosted-sites/iczn/code/ ICZN Chapter 16, Article 72.4.1.1] – "For a nominal species or subspecies established before 2000, any evidence, published or unpublished, may be taken into account to determine what specimens constitute the type series." and Article 73.1.2 – "If the nominal species-group taxon is based on a single specimen, either so stated or implied in the original publication, that specimen is the holotype fixed by monotypy (see Recommendation 73F). If the taxon was established before 2000 evidence derived from outside the work itself may be taken into account [Art. 72.4.1.1] to help identify the specimen."</ref>
Sy vader, die dorp se predikant en 'n geesdriftige natuurkundige, het Carolus se belangstelling in plante aangewakker. Na sy skoolopleiding is Linnaeus eers na die Universiteit van Lund en toe na die Universiteit van Uppsala om in die geneeskunde en die plantkunde te studeer.
By die Universiteit van Uppsala het hy bevriend geraak met prof. [[Olof Celsius]], wat die jong student later aan invloedryke persone sou voorstel. In 1729 het Linnaeus 'n kopie van sy verhandeling, ''De sponsalia plantarum'' ("Bruilof van plante") aan Celsius geskenk. In die verhandeling het Linnaeus verduidelik dat blomme nie net as versiering vir plante dien nie, maar dat die stamper en meeldrade van die blomme 'n baie belangrike funksie as voortplantingsorgane het.
Destyds was dit ʼn radikaal nuwe konsep. Hierdie publikasie het aan Linnaeus bekendheid en status besorg, en op 23-jarige ouderdom is hy as lektor in [[Plantkunde]] aan die Universiteit van Uppsala aangestel. Die betrekking het Linnaeus in die geleentheid gestel om intensief met sy studie van plante voort te gaan, maar dit het sy mediese studie in die wiele gery.
Hy het begin met die ontwikkeling van 'n bevredigende klassifikasiesisteem, wat al die bestaande stelsels moes vervang. Daarby het hy die bou van die blomkroon, stampers en meeldrade nog verder beskryf. Gedurende 1732 het Linnaeus ʼn studiereis deur [[Lapland]] onderneem. Na aanleiding van sy navorsing gedurende die reis het hy die boek ''Flora Lapponica'' geskryf. In 1734 het hy sy toekomstige bruid, Sara-Lisa Moraea, ontmoet.
Haar vader het egter daarop aangedring dat Linnaeus eers sy mediese studie voltooi. Gevolglik het hy in 1735 na Hardewijk in Nederland vertrek, omdat akademiese kwalifikasies daar baie maklik verkry kon word. Hoewel sy studies voorkeur geniet het, het die botaniese tuine van Amsterdam en Leiden gou sy aandag getrek. Omdat Nederland in daardie tyd 'n sterk handelsmoondheid was, het voorbeelde van talle eksotiese plante in hierdie tuine beland.
Hier het hy die eerste keer met plante afkomstig van Suider-Afrika te doen gekry. Aanvanklik het Linnaeus as die assistent van prof. Johannes Burman gewerk, maar later het hy die persoonlike lyfarts van die skatryk bankier George Clifford geword. Die meeste van sy tyd is egter deur Clifford se herbarium, asook die versameling van tropiese en subtropiese plante in beslag geneem. Hy het egter genoeg tyd gehad om die boeke ''Systema naturae'' (1735; sy beroemdste werk), ''Fundamenta botanica'' (1736), ''Critica botanica'' (1737) en ''Hortus'' ''cliffortianus'' (1737) te voltooi.
Gedurende hierdie tydperk het hy ʼn aanbod om na die Kaap die Goeie Hoop te gaan om plante te versamel, van die hand gewys. Met hierdie geskrifte het Linnaeus groot beroemdheid verwerf wat aan hom talle aanbiedinge van oorsese reise besorg het. Hy het die aanbiedinge egter van die hand gewys, aangesien hy bang was dat hy Sara-Lisa deur 'n lang afwesigheid kon verloor. Linnaeus het na Swede teruggekeer, maar het op pad terug eers [[Parys]] aangedoen om die Jardin des Plantes te besoek.
In Stockholm het hy hom as dokter gevestig en is 'n rukkie daarna getroud. In 1742 het hy 'n professoraat aan die Universiteit van Uppsala aanvaar. Onder sy leiding het die plantkundedepartement 'n bloeityd beleef. Hy het onder andere die botaniese tuin gereorganiseer, plantversamelings uitgebrei en sy studente op studiereise gestuur om verdere voorbeelde van plante en diere te versamel. Linnaeus se studente het na Noord-[[Amerika]], [[Japan]], [[Venezuela]], [[Spanje]], die destydse [[Staat Palestina|Palestina]] en [[Egipte]] gereis, en hy het self 'n aantal kort reise onderneem.
Hy het noue kontak met van sy studente aan die [[Kaap die Goeie Hoop]] gehad. Onder Linnaeus se leiding het een van sy studente, [[C.H. Wännman]], 502 Kaapse plante beskryf, en ʼn ander, J. Printz, 107 Kaapse plante. Ongeveer 107 Kaapse plante is deur Linnaeus self beskryf. Van sy ander studente het die grondslag vir die tegniese name en die sistematisering van die Suid-Afrikaanse plante gelê. [[Ryk Tulbagh]] het 'n uitgebreide korrespondensie met Linnaeus gehad en ook talle voorbeelde van plante aan hom gestuur.
As blyk van vriendskap het Linnaeus die knoflok, genus Tulbaghia, en die bruin bergskoenlap per, ''Meneris tulbaghia'', na Tulbagh vernoem. In 1762 is Linnaeus tot die adelstand verhef en het hy as ridder [[Carl von Linné]] bekend gestaan. Hy was na 'n beroerteaanval in 1774 gedeeltelik verlam en het op 10 Januarie 1778 in Uppsala gesterf. AI sy briewe, versamelings en sy biblioteek is na [[Londen]] gebring, waar dit in die besit van die Linnean Society gekom het. Sy botaniese tuin in [[Uppsala]] bestaan vandag nog, terwyl sy woning as museum ingerig is.
== Betekenis van sy werk ==
Linnaeus het in 1735 in sy Systema naturae al die dier- en plantsoorte wat toe aan Europese wetenskaplikes bekend was, volgens 'n formele sisteem georden. Sy klassifikasiemetode, gegrond op die bou van voortplantingsorgane, kan teruggevoer word tot die leerstellings van [[Aristoteles]]. Hy het alle organismes volgens 'n viertrappige, hiërargiese sisteem geklassifiseer. Spesies is verenig in genera, genera in ordes, en ordes op hulle beurt verenig in klasse.
Elke dier- en plantsoort het 'n twaalfwoordige beskrywing ([[Poliomiëlitis|polinomie]]) gekry, asook 'n naam wat uit twee woorde bestaan het. Die eerste woord dui die genus van die [[organisme]] aan, terwyl die tweede die spesie aandui. Hierdie met ode van benaming word binêre nomenklatuur genoem en was die eerste aanneemlike metode vir die beskrywing van organismes. Hiermee het hy orde geskep in die verwarring wat daar destyds oor die benoeming van organismes bestaan het.
Aanvanklik het Linnaeus ook geprobeer om, volgens die Aristoteliaanse metode, diere volgens die bou van hul geslagsorgane te klassifiseer. Dit het die indruk laat ontstaan dat sy geskrifte 'n perverse belangstelling in geslagsorgane toon. Sy beskrywings het soms groot weerstand gewek, wat meegebring het dat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] sy werke in 'n stadium in die indeks van verbode boeke ingesluit het.
== Reise en studies ==
Line 40 ⟶ 67:
== Bronnelys ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409583 band 17
* Kennis, 1980, vol 3, bl. 468, ISBN 0 7981 0825 8
| |||