Marokko: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Inligting bygewerk |
+ Prente & Hersien |
||
Lyn 9:
|leuse = الله، الوطن، الملك <small>(Arabies)</small><br />''Allāh, al-Waṭan, al-Malik''<br />ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ <small>(Berbers)</small><br />''Akush, Amur, Agllid''<br /><small>''([[Afrikaans]]: "God, Vaderland, Koning")''</small>
|volkslied = النشيد الوطني المغربي<br /><small>''(Arabies vir: "Cherifiese volkslied")''</small><br /><center>[[Lêer:National Anthem of Morocco.ogg]]</center>
|amptelike_tale = [[Arabies]] en [[Berbertale|Berbers]]
|hoofstad = [[Rabat]]
{{Koördinate|34|01|N|6|50|W}}
Lyn 26:
|oppervlak_grootte =
|oppervlak = 446 550 of 710 850
|oppervlakmi² =
|persent_water = 0,056
|bevolking_skatting = 33 848 242<ref>{{fr}} {{cite web |url=
|bevolking_skatting_jaar = 2014
|bevolking_rang = 39<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus = 35 740 000<ref>{{en}} {{cite web |title=Morocco Population, 1960–2017 – knoema.com |url=https://knoema.de/atlas/Marokko/Bevölkerung |year=2017 |publisher=Haut Commissariat au Plan |accessdate=8 Maart 2019}}</ref>
|bevolking_sensus_jaar = 2017
|bevolkingsdigtheid =
|bevolkingsdigtheidmi² =
|bevolkingsdigtheidrang = 122<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $
|BBP_PPP_rang =
|BBP_PPP_jaar =
|BBP_PPP_per_kapita = $
|BBP_PPP_per_kapita_rang =
|BBP = $
|BBP_rang =
|BBP_jaar =
|BBP_per_kapita = $
|BBP_per_kapita_rang =
|onafhanklikheidstipe = Vorming
|onafhanklikheidsgebeure = • Idrisid-dinaste <small>(stigting)</small><br />• Alaouite-dinaste <small>(hede)</small><br />• Protektoraat gestig<br />• Protektoraat afgeskaf
|onafhanklikheidsdatums = <br /><br />[[
|MOI = {{wins}} 0,
|MOI_rang =
|MOI_jaar =
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini =
|Gini_rang =
|Gini_jaar =
|Gini_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|geldeenheid = [[Marokkaanse dirham|Dirham]]
Lyn 69:
}}
'''Marokko''' ([[Arabies]]: المغرب, ''al-Maġrib'', letterlik "die weste"; [[Berbertale|Berbers]]: ⵍⵎⴰⵖⵔⵉⴱ ''Lmaġrib''; [[Frans]]: ''Maroc''), amptelik die '''Koninkryk Marokko''' (Arabies: المملكة المغربية, ''al-Mamlakah al-Maghribiyah'', letterlik "die westelike Koninkryk"; Berbers: ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⴰⵖⵔⵉⴱ ''Tageldit n Lmaɣrib''), is 'n [[land]] in [[Noord-Afrika|Noordwes-Afrika]]. Dit het 'n lang kuslyn aan die [[Atlantiese Oseaan]] wat verby die [[Straat van Gibraltar]] strek tot in die [[Middellandse See]]. Die land grens aan [[Algerië]] in die ooste. Die suidgrens met [[Wes-Sahara]] en [[Mauritanië]] is omstrede. Die [[Spanje|Spaanse]] [[Enklawe|eksklawes]] [[Ceuta]] en [[Melilla]] word ook deur Marokko opgeëis.<ref>{{en}} {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627|title=Ceuta, Melilla profile|work=[[BBC]]|date=2018|accessdate=8 Maart 2019}}</ref>
[[Lêer:Satellite image of Morocco in January 2002.jpg|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Marokko]]
[[Lêer:Marokkokaart.png|duimnael|links|Kaart van Marokko. Die kaart sluit nie Marokko se aanspraak op [[Wes-Sahara]] in nie. Kaarte uit Marokko wys Wes-Sahara as deel van Marokko]]
[[Lêer:Morocco Topography.png|duimnael|links|Topografiese kaart van Marokko]]
Wes-Sahara is grotendeels onder die gesag van Marokko, die gebiede wat nie deur Marokko beset word nie, vorm deel van die [[Arabiese Demokratiese Republiek Sahara]] wat deur die Polisario gelei word. Weens die konflik om Wes-Sahara het Marokko op 12 November 1984 van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] onttrek en daarmee die enigste land van Afrika geword wat nie 'n lidland van die [[Afrika-unie]] was nie. In 1987 het Marokko vir lidmaatskap by die Europese Gemeenskap, die voorganger van die huidige [[Europese Unie]], gevra, maar is weens sy ligging in Afrika afgewys. Op 30 Januarie 2017 het Marokko ten spyte van die Wes-Sahara-konflik lid van die AU geword.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-africa-38795676|title=Morocco to rejoin African Union despite Western Sahara dispute|publisher=[[BBC]]|date=30 Januarie 2017|accessdate=
Marokko het 'n oppervlakte van 446 550 (sonder Wes-Sahara) of 710 850 (met Wes-Sahara) en 'n bevolking van 33 250 000 in 2014 gehad. Die hoofstad is [[Rabat]] en die grootste stad is [[Casablanca]]. Ander groot stede sluit in [[Fes]], [[Marrakesj]] en [[Tangier]]. Marokko se sentrale streek word deur die [[Atlasgebergte]] beheer.
== Algemene gegewens ==
[[Lêer:Tasgiwin n Murakuc - Regions of Morocco.png|duimnael|links|Die 12 amptelike administratiewe streke van Marokko, insluitende die omstrede [[Wes-Sahara]]]]
Die
In die noorde het die land 'n uitgestrekte kusgebied aan die Middellandse See en die Atlantiese Oseaan. Die grens van Marokko met
Skermutselings tussen Marokko en Algerië is in 1963 gestaak, maar die grenskwessie word steeds betwis. Die vroeëre Spaanse provinsies [[Ifni]] en [[Tarfaja]] ('n noordelike provinsie van die voormalige Spaans-Wes-Afrika) in die suidweste van Marokko is by die amptelike oppervlaktebepaling ingesluit, maar nie die byna twee derdes van
Die oorblywende deel is ingevolge 'n ooreenkoms aan Mauritanië afgestaan. Langs die Middellandse See-kus besit Spanje nog 5 enklaves: die [[Chafarina-eilande]] aan die monding van die [[Moeloejarivier]]; [[Melilla]],
==
[[Lêer:Atlas Mountains snow cover.jpg|duimnael|links|Toubkal, die hoogste bergspits van Noordwes-Afrika met 'n hoogte van 4 167 m (13 671 vt)]]
Die landskap van Marokko word oorheers deur die hoogste gedeelte van die Atlasgebergte, wat oor die hele Noordwes- Afrika uitgestrek is. In Marokko bestaan die Atlasgebergte uit 4 bergkettings wat gedeeltelik omring en ook geskei word deur lae vlaktes. Die bergkettings is die Rifgebergte, die Middel-Atlas, die Hoë Atlas en die Anti-Atlas.▼
[[Lêer:Chauen.jpg|duimnael|links|Rif-gebergtes in noordelike Marokko]]
[[Lêer:Panorama Djebel el Kest.jpg|duimnael|links|'n Gedeelte van die Anti-Atlas naby Tafraout]]
▲Die landskap van Marokko word oorheers deur die hoogste gedeelte van die Atlasgebergte, wat oor die hele Noordwes-
In die gebied van die voormalige Spaanse protektoraat in die noorde van Marokko word die Rif-Atlas of Rifgebergte gevorm deur 'n digte reeks berge. Die berge is gemiddeld 2500
Hierdie berge, wat hoofsaaklik uit [[Kalksteen|kalk-]] en [[sandsteen]] bestaan, is moeilik oorkombaar en vorm 'n versperring in die verbindinge tussen oos en wes. Die Middel-Atlasgebergte lê reg suid van die Rif, waar dit deur die Taza-pas geskei word. Die nou Taza-pas is die enigste maklike verbinding tussen die weste van Algerië en die deel van Marokko wat aan die Atlantiese Oseaan geleë is.
Hoewel die
Die Seboe vloei in die weste in die Atlantiese Oseaan in, terwyl die Moeloeja in die noordooste in die Middellandse See uitmond. 'n Groot deel van die Middel-Atlas bestaan uit 'n
Hierdie bergkettings loop van suidwes na noordoos en styg vanuit die Atlantiese Oseaan in die noorde en die Sahara in die suide steil omhoog. In die noorde is die berghellings deur woude en ander gewasse bedek, terwyl die suide feitlik net kaal rotse vertoon. In die ooste neem die Hoe Atlas in hoogte af en loop dit oor in die Sahara-
Daar is geen maklike begaanbare paaie deur die Hoe Atlas nie, maar 'n aantal
== Klimaat ==
[[Lêer:Morocco Köppen.svg|duimnael|Klimaatsones in Marokko volgens die [[Köppen-klimaatklassifikasie]]]]
Groot dele van Noord- en Sentraal-Marokko het 'n Middellandse See-klimaat: warm, vogtige winters en baie warm, droë [[somers]]. Langs die
In die gebied van die [[Rif (Atlasgebergte)|Rif-Atlas]] en in die noordelike gedeelte van die [[Middel-Atlas]] is die jaarlikse neerslag meer as 750
Gedurende die somermaande waai daar vanuit die Sahara
== Sosiale gegewens ==
[[Lêer:Fes (5364214781).jpg|duimnael|Die historiese binnestad van Fes]]
In die vroeë tagtigerjare het Marokko na raming meer as 19 miljoen inwoners gehad, van wie sowat 1 % [[Franse]], [[Spanjaarde]], Marokkaanse [[Jode]] en ander immigrante was. Na onafhanklikwording in 1956 het hulle getalle baie afgeneem. Volgens afkoms en taalgebruik kan die res van die bevolking soos volg ingedeel word: ▼
[[Lêer:Kasbahs in Aït Benhaddou.JPG|duimnael|Die Kasbah van Aït Benhaddou, gebou deur die Berbers vanaf die 14de eeu]]
▲In die vroeë tagtigerjare het Marokko na raming meer as 19 miljoen inwoners gehad, van wie sowat 1
* [[Berbers]] wat 'n Berbertaal praat.
Meer as 35
▲- Marokkane met Arabiese voorouers;
Hulle was oor die hele Marokko versprei in tientalle stamme wat geen geskrewe taal geken het nie, hul eie gebruike en regte gehad het en 'n verskeidenheid van verskillende Berbertale gepraat het. Die proses van
▲- Marokkane van gemengde B[[erber-Arabiese]] herkoms; - Berbers wat net Arabies praat;
▲- [[Berbers]] wat 'n Berbertaal praat.
Tussen 1925 en die vroeë tagtigerjare het die stedelike bevolking toegeneem van 10
[[Casablanca]] (
▲Meer as 35 % van die totale bevolking behoort tot die oorspronklike nie-Arabiese bevolkingsgroep van Noord-Afrika, die Berbers). Vanweë die volksverhuisings van die platte land na die stede en die uitbreiding van die onderwys op die platteland self, is die arabisering van die groep versnel.
▲Hulle was oor die hele Marokko versprei in tientalle stamme wat geen geskrewe taal geken het nie, hul eie gebruike en regte gehad het en 'n verskeidenheid van verskillende Berbertale gepraat het. Die proses van arabisering het in die [[Middeleeue]] al begin, wat dit moeilik maak om te onderskei tussen Arabiere en Berbers. Die amptelike taal is Arabies, maar in die noorde word daar ook nog baie Frans en Spaans gepraat. In die stede, wat al sedert die 7e eeu deur 'n Arabiessprekende meerderheid bevolk word, is Arabies die omgangstaal.
▲=== Die stede ===
▲Tussen 1925 en die vroeë tagtigerjare het die stedelike bevolking toegeneem van 10 % van die totale bevolking tot meer as 35 %. Die getal stede met meer as 25 000 inwoners het van 8 tot 20 toegeneem, en met verloop van tyd het elke stad sy eie karakter gekry.
▲[[Casablanca]] (meer as 2 miljoen inwoners in die vroeë tagtigerjare), die voormalige hoofstad van die suide, het die grootste hawe van Marokko en is ook die grootste stad in die [[Maghreb Fes]] was altyd 'n religieuse en kuns- sentrum, terwyl [[Rabat]] (meer as 750 000 inwoners), die huidige hoofstad en bestuursentrum van die land, saam met [[Tetuan]] bekend is om sy Andalusies-Moslemse kultuur. [[Marrakesj]] het 'n sterk Afrikakarakter en was veral bekend om sy eksotiese naglewe. Die mees Europese stad is Tanger, vroeër ʼn vryhawe onder internasionale beheer wat in 1956 by Marokko ingeskakel is.
=== Onderwys ===
[[Lêer:Al Akhawayn Campus.jpg|duimnael|Al Akhawayn Universiteit in Ifrane]]
Na onafhanklikwording is Marokko deur groot
Ongeveer 'n vyfde van die Marokkaanse staatsbegroting in die sewentiger- en vroeë tagtigerjare is aan die onderwys bestee, waarvan
Die laer skole het Marokkaanse onderwysers, maar in die middelbare skole was minder as die helfte van die onderwysers Marokkaans; die meeste was Frans. Talle vakke in die middelbare skole word nog in Frans gedoseer, hoofsaaklik omdat daar nog nie goeie skoolhandboeke in Arabies in die betrokke vakke bestaan nie. Die sterk Arabiese karakter van die primêre onderwys en die neiging tot Arabiese onderwys in die middelbare skole dra by tot die
=== Kultuur ===
[[Lêer:Inside of a mosque in Fes (5364764412).jpg|duimnael|Die binnekant van 'n [[moskee]] in Fes]]
Vanweë die samesmelting van die Marokkaanse bevolking het daar op kulturele gebied
Die grootste tweetalige Marokkaanse dagblad het 'n sirkulasiesyfer van sowat 50
=== Volksgesondheid en bestaansekerheid ===
Ongeveer 6
=== Regstelsel ===
Die Marokkaanse regstelsel berus by 'n Hoë Raad, die
==
[[Lêer:Volubilis Longshot II.jpg|duimnael|Antieke Romeinse ruïnes in Volubilis]]
In die 7e eeu n.C. het die Arabiere en Berbers 'n [[Moorse ryk]] tot stand gebring wat tot in [[Spanje]] en [[Portugal]] gestrek het. Die oorspronklike inwoners van Marokko was die Berbers, wat in aanraking gekom het met die [[Feniciërs]] (10e eeu v.C.), die Carthagers (6e tot 5e eeu v.C.), die [[Romeinse Ryk|Romeine]] (2e eeu v.C.) en die [[Vandale (volk)|Vandale]] (5e eeu n.C.). ▼
[[Lêer:Empire almohade.PNG|duimnael|Die Almohade-ryk op sy grootste, ca. 1212]]
▲In die
Laasgenoemde het via Spanje 'n ryk in Noord-Afrika gestig. In die
In die volgende paar eeue het die gebied onder die heerskappy van die [[Turke]] gekom, wat die kus van Afrika gebruik het as basis vir seerowery. Die Franse bestuur
Verskeie opstande het voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] in die gebied uitgebreek, maar dit is deur die Franse en die Spanjaarde onderdruk. In 1925 is
===
[[Lêer:Marokko 011.jpg|duimnael|Die Mausoleum van Mohammed V in Rabat]]
Spanje het hom ook in dieselfde jaar aan die kusstreek langs die Middellandse See onttrek en ook Tanger is weer onder Marokkaanse gesag geplaas. Van die begin af het daar 'n magstryd tussen die politieke leiers van die Istiqlal en die koningsgesindes geheers. Hulle wou die mag van die koning (in 1956 het Mohammed V sy titel van sultan na koning verander) beperk, en die koning en sy aanhangers wou hê hy moes 'n meer aktiewe rol in die staatsbestel speel.
Die koning is beskou as 'n regstreekse afstammeling van die profeet [[Mohammed]] en daarom ook 'n imam, dit wil se geestelike leier van sy volk. Sedert 1961 is Marokko
===
[[Lêer:Parliament of morocco.jpg|duimnael|Die Parlementsgebou in Rabat]]
Vir die verkiesing van Mei 1963 vir die huis van afgevaardigdes is die koningsgesinde Front vir die Verdediging van Konstitusionele Instellings (FDIC) gestig. Die belangrikste opposisiepartye was 'n linkse afsplitsing van die konserwatiewe Istiqlal, die Union Nationale des Forces Populaires (
In 1965 is die leier van die UNFP, Mahdi Ben Barka (
Beloofde verkiesings is egter nooit gehou nie. In Februarie 1976 het
Die
== Kuns ==
[[Lêer:Musicians Jilala music in Morocco, 1900.png|duimnael|'n Groep Jilala-musici in 1900]]
Uit die prehistoriese tyd het 'n aantal rotstekeninge (veral in Suid-Marokko) bewaar gebly met lewendige afbeeldings van diere en menslike figure. Romeinse oorblyfsels, veral argitektuur en mosaïeke, word nog by onder meer Chella (triomfboog), [[Ain Taoerit]] (die vesting van [[Claudius]]), [[Tangerang|Tanger]] (Romeinse naam Tingis), [[Tetuan]] en [[Larache]] aangetref. In die 8e eeu is die land baie deur die Islamitiese kultuur beïnvloed. Die oudste moskee uit die middel van die 8e eeu is in [[Fes]], byvoorbeeld die moskee van [[Ala Qarawijien]]. ▼
[[Lêer:Moroccan frills.jpg|duimnael|'m Marokkaanse woonkamer]]
▲Uit die prehistoriese tyd het 'n aantal rotstekeninge (veral in Suid-Marokko) bewaar gebly met lewendige afbeeldings van diere en menslike figure. Romeinse oorblyfsels, veral [[argitektuur]] en
Die koms van die
Dit is die Hispano-Moresque-styl genoem en word gekenmerk deur koepels op die hoekboe en die sogenaamde stalaktietgewelf (
Naas die Arabiese literatuur het daar ook 'n Franstalige literatuur ontstaan, waarvan die romanskrywer [[Driss Chraibi]] (geb. 1928) die belangrikste verteenwoordiger is. Ook die jong geslag skrywers kies dikwels nog Frans as medium. Daarnaas is 'n moderne Marokkaans-Arabiese literatuur besig om te ontwikkel.
Line 181 ⟶ 194:
== Verwysings ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 64▼
{{Verwysings|2}}
== Bronne ==
== Eksterne skakels ==
{{
{{Wikt-inlyn|Marokko}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Morocco|Marokko}}
{{Lande van Afrika}}
{{Normdata}}
|