Marokko: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Inligting bygewerk
+ Prente & Hersien
Lyn 9:
|leuse = الله، الوطن، الملك <small>(Arabies)</small><br />''Allāh, al-Waṭan, al-Malik''<br />ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ <small>(Berbers)</small><br />''Akush, Amur, Agllid''<br /><small>''([[Afrikaans]]: "God, Vaderland, Koning")''</small>
|volkslied = النشيد الوطني المغربي<br /><small>''(Arabies vir: "Cherifiese volkslied")''</small><br /><center>[[Lêer:National Anthem of Morocco.ogg]]</center>
|amptelike_tale = [[Arabies]] en [[Berbertale|Berbers]]
|hoofstad = [[Rabat]]
{{Koördinate|34|01|N|6|50|W}}
Lyn 26:
|oppervlak_grootte =
|oppervlak = 446&nbsp;550 of 710&nbsp;850
|oppervlakmi² = 172274&nbsp;487460
|persent_water = 0,056
|bevolking_skatting = 33&nbsp;848&nbsp;242<ref>{{fr}} {{cite web |url=httphttps://www.hcp.ma/Note-sur-les-premiers-resultats-du-Recensement-General-de-la-Population-et-de-l-Habitat-2014_a1516.html |title=Note sur les premiers résultats du Recensement Général de la Population et de l’Habitat 2014 |year=2015 |publisher=Haut Commissariat au Plan |accessdate=318 JanuarieMaart 2019 2017}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 2014
|bevolking_rang = 39<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus = 35&nbsp;740&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite web |title=Morocco Population, 1960–2017 – knoema.com |url=https://knoema.de/atlas/Marokko/Bevölkerung |year=2017 |publisher=Haut Commissariat au Plan |accessdate=8 Maart 2019}}</ref>
|bevolking_sensus =
|bevolking_sensus_jaar = 2017
|bevolkingsdigtheid = 7350,10
|bevolkingsdigtheidmi² = 189129,35
|bevolkingsdigtheidrang = 122<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $216332,339358&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=httphttps://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20142018/0102/weodata/weorept.aspx?pr.x=57&pr.y=12&sy=20122016&ey=20192023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=47&pr1.y=6&c=686&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=MarokkoMorocco |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |accessdate=318 JanuarieMaart 20172019}}</ref>
|BBP_PPP_rang =
|BBP_PPP_jaar = 20162019
|BBP_PPP_per_kapita = $69&nbsp;395339<ref name="imf2" />
|BBP_PPP_per_kapita_rang =
|BBP = $135122,669458&nbsp;miljard<ref name="imf2" />
|BBP_rang =
|BBP_jaar = 20162019
|BBP_per_kapita = $43&nbsp;011441<ref name="imf2" />
|BBP_per_kapita_rang =
|onafhanklikheidstipe = Vorming
|onafhanklikheidsgebeure = • Idrisid-dinaste <small>(stigting)</small><br />• Alaouite-dinaste <small>(hede)</small><br />• Protektoraat gestig<br />• Protektoraat afgeskaf
|onafhanklikheidsdatums = <br /><br />[[789788]]<br />[[16661631]]<br />[[30 Maart]] [[1912]]<br />[[7 April]] [[1956]]
|MOI = {{wins}} 0,628667<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex2018_human_development_statistical_update.pdf |title=20152018 Human Development Report |yeardate=20152018 |accessdate=318 JanuarieMaart 20172019 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>
|MOI_rang = 126123<sup>ste</sup>
|MOI_jaar = 20142017
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini = 4039,95<ref name="wb-gini">{{en}} {{cite web |url=httphttps://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/?locations=MA |title=Gini IndexMorocco |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=38 Maart Augustus2019 2014}}</ref>
|Gini_rang =
|Gini_jaar = 20072013
|Gini_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|geldeenheid = [[Marokkaanse dirham|Dirham]]
Lyn 69:
}}
 
'''Marokko''' ([[Arabies]]: المغرب, ''al-Maġrib'', letterlik "die weste"; [[Berbertale|Berbers]]: ⵍⵎⴰⵖⵔⵉⴱ ''Lmaġrib''; [[Frans]]: ''Maroc''), amptelik die '''Koninkryk Marokko''' (Arabies: المملكة المغربية, ''al-Mamlakah al-Maghribiyah'', letterlik "die westelike Koninkryk"; Berbers: ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⴰⵖⵔⵉⴱ ''Tageldit n Lmaɣrib''), is 'n [[land]] in [[Noord-Afrika|Noordwes-Afrika]]. Dit het 'n lang kuslyn aan die [[Atlantiese Oseaan]] wat verby die [[Straat van Gibraltar]] strek tot in die [[Middellandse See]]. Die land grens aan [[Algerië]] in die ooste. Die suidgrens met [[Wes-Sahara]] en [[Mauritanië]] is omstrede. Die [[Spanje|Spaanse]] [[Enklawe|eksklawes]] [[Ceuta]] en [[Melilla]] word ook deur Marokko opgeëis.<ref>{{en}} {{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627|title=Ceuta, Melilla profile|work=[[BBC]]|date=2018|accessdate=8 Maart 2019}}</ref>
 
[[Lêer:Satellite image of Morocco in January 2002.jpg|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Marokko]]
[[Lêer:Marokkokaart.png|duimnael|links|Kaart van Marokko. Die kaart sluit nie Marokko se aanspraak op [[Wes-Sahara]] in nie. Kaarte uit Marokko wys Wes-Sahara as deel van Marokko]]
[[Lêer:Morocco Topography.png|duimnael|links|Topografiese kaart van Marokko]]
Wes-Sahara is grotendeels onder die gesag van Marokko, die gebiede wat nie deur Marokko beset word nie, vorm deel van die [[Arabiese Demokratiese Republiek Sahara]] wat deur die Polisario gelei word. Weens die konflik om Wes-Sahara het Marokko op 12 November 1984 van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] onttrek en daarmee die enigste land van Afrika geword wat nie 'n lidland van die [[Afrika-unie]] was nie. In 1987 het Marokko vir lidmaatskap by die Europese Gemeenskap, die voorganger van die huidige [[Europese Unie]], gevra, maar is weens sy ligging in Afrika afgewys. Op 30 Januarie 2017 het Marokko ten spyte van die Wes-Sahara-konflik lid van die AU geword.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-africa-38795676|title=Morocco to rejoin African Union despite Western Sahara dispute|publisher=[[BBC]]|date=30 Januarie 2017|accessdate=318 JanuarieMaart 20172019}}</ref>
 
Marokko het 'n oppervlakte van 446&nbsp;550 (sonder Wes-Sahara) of 710&nbsp;850 (met Wes-Sahara) en 'n bevolking van 33&nbsp;250&nbsp;000 in 2014 gehad. Die hoofstad is [[Rabat]] en die grootste stad is [[Casablanca]]. Ander groot stede sluit in [[Fes]], [[Marrakesj]] en [[Tangier]]. Marokko se sentrale streek word deur die [[Atlasgebergte]] beheer.
 
== Algemene gegewens ==
[[Lêer:Tasgiwin n Murakuc - Regions of Morocco.png|duimnael|links|Die 12 amptelike administratiewe streke van Marokko, insluitende die omstrede [[Wes-Sahara]]]]
Die koninkrykKoninkryk Marokko is die westelikste staat in [[Noord-Afrika]] en word daarom deur die [[Arabiere]] [[''Djezirat AIAl Maghrib]]'' ("Eiland van die Weste") of [[AI''Al Maghrib AIAl Aqsa]]'' ("Uiterste Weste") genoem.
 
In die noorde het die land 'n uitgestrekte kusgebied aan die Middellandse See en die Atlantiese Oseaan. Die grens van Marokko met [[Algerië]] in die suide lê in die woestyngebied van die Sahara. Grensafbakeninge word nie baie noukeurig gehandhaaf nie en gevolglik is die presiese oppervlakte van die staat nie bekend nie; amptelik word dit egter aangegee as 458730 446&nbsp;550&nbsp;km<sup>2</sup>².
 
Skermutselings tussen Marokko en Algerië is in 1963 gestaak, maar die grenskwessie word steeds betwis. Die vroeëre Spaanse provinsies [[Ifni]] en [[Tarfaja]] ('n noordelike provinsie van die voormalige Spaans-Wes-Afrika) in die suidweste van Marokko is by die amptelike oppervlaktebepaling ingesluit, maar nie die byna twee derdes van Spaanse Spaans-Sahara wat Marokko op 14 April 1976 in besit geneem het nie.
 
Die oorblywende deel is ingevolge 'n ooreenkoms aan Mauritanië afgestaan. Langs die Middellandse See-kus besit Spanje nog 5 enklaves: die [[Chafarina-eilande]] aan die monding van die [[Moeloejarivier]]; [[Melilla]], ʼn’n ysterertshawe; [[Ceuta]], 'n militêre pos; [[AIAl Hoceima]], en 35 &nbsp;km verder wes, Penón de Vélez de la Gomera.
 
== Die Atlasgebergte ==
[[Lêer:Atlas Mountains snow cover.jpg|duimnael|links|Toubkal, die hoogste bergspits van Noordwes-Afrika met 'n hoogte van 4&nbsp;167&nbsp;m (13&nbsp;671&nbsp;vt)]]
Die landskap van Marokko word oorheers deur die hoogste gedeelte van die Atlasgebergte, wat oor die hele Noordwes- Afrika uitgestrek is. In Marokko bestaan die Atlasgebergte uit 4 bergkettings wat gedeeltelik omring en ook geskei word deur lae vlaktes. Die bergkettings is die Rifgebergte, die Middel-Atlas, die Hoë Atlas en die Anti-Atlas.
[[Lêer:Chauen.jpg|duimnael|links|Rif-gebergtes in noordelike Marokko]]
[[Lêer:Panorama Djebel el Kest.jpg|duimnael|links|'n Gedeelte van die Anti-Atlas naby Tafraout]]
Die landskap van Marokko word oorheers deur die hoogste gedeelte van die Atlasgebergte, wat oor die hele Noordwes- Afrika uitgestrek is. In Marokko bestaan die Atlasgebergte uit 4vier bergkettings wat gedeeltelik omring en ook geskei word deur lae vlaktes. Die bergkettings is die Rifgebergte, die Middel-Atlas, die Hoë Atlas en die Anti-Atlas.
 
In die gebied van die voormalige Spaanse protektoraat in die noorde van Marokko word die Rif-Atlas of Rifgebergte gevorm deur 'n digte reeks berge. Die berge is gemiddeld 2500 &nbsp;m hoog en strek van die Rots van Gibraltar aan die Middellandse See tot in die Moeloeja-vallei.
 
Hierdie berge, wat hoofsaaklik uit [[Kalksteen|kalk-]] en [[sandsteen]] bestaan, is moeilik oorkombaar en vorm 'n versperring in die verbindinge tussen oos en wes. Die Middel-Atlasgebergte lê reg suid van die Rif, waar dit deur die Taza-pas geskei word. Die nou Taza-pas is die enigste maklike verbinding tussen die weste van Algerië en die deel van Marokko wat aan die Atlantiese Oseaan geleë is.
 
Hoewel die berg reeksbergreeks nie juis hoër as gemiddeld 1 &nbsp;500 &nbsp;m is nie, bereik die Middel-Atlas in die Djabal Boe Nasr of Djabal Boe Iblane, wat uit die Taza-vlakte stu, 'n hoogte van sowat 3 &nbsp;200 &nbsp;m. Die gebergte word ingesluit deur die stroomgebied van Marokko se belangrikste riviere, naamlik die Oem AIAl Rbia, die Boe Regreg en die Seboe.
 
Die Seboe vloei in die weste in die Atlantiese Oseaan in, terwyl die Moeloeja in die noordooste in die Middellandse See uitmond. 'n Groot deel van die Middel-Atlas bestaan uit 'n kalk- steenvlaktekalksteenvlakte, wat deur die riviere in ravyne verdeel word. Hier en daar is kraters van vulkane wat nagnog aktief is. Die ketting van die Middel-Atlas loop oor in die Hoe Atlas, waarvan die pieke tot 4000 4&nbsp;000&nbsp;m hoog en in die [[winter]] met [[sneeu]] bedek is.
 
Hierdie bergkettings loop van suidwes na noordoos en styg vanuit die Atlantiese Oseaan in die noorde en die Sahara in die suide steil omhoog. In die noorde is die berghellings deur woude en ander gewasse bedek, terwyl die suide feitlik net kaal rotse vertoon. In die ooste neem die Hoe Atlas in hoogte af en loop dit oor in die Sahara- Atlas, wat oor die hele Algerië uitgestrek is.
 
Daar is geen maklike begaanbare paaie deur die Hoe Atlas nie, maar 'n aantal berg paaiebergpaaie maak die goedereverkeer per pakdier tussen die gebied rondom die Atlantiese Oseaan en die Sahara moontlik. In die suidweste gaan die Hoe Atlas oor in die Anti-Atlas. Hierdie gebergte is die laagste en word deur 'n massa vulkaniese lawa van die suidelike rand van die Hoë Atlas geskei. Deur hierdie gebied vloei die rivier Soes, wat wes van Agadir in die vlakte met dieselfde naam in die Atlantiese Oseaan uitmond.
 
== Klimaat ==
[[Lêer:Morocco Köppen.svg|duimnael|Klimaatsones in Marokko volgens die [[Köppen-klimaatklassifikasie]]]]
Groot dele van Noord- en Sentraal-Marokko het 'n Middellandse See-klimaat: warm, vogtige winters en baie warm, droë [[somers]]. Langs die [[Atlantiese Oseaan]] is die temperature ietwat laer vanweë die relatief koue [[Kanariese Seestroom]].
 
In die gebied van die [[Rif (Atlasgebergte)|Rif-Atlas]] en in die noordelike gedeelte van die [[Middel-Atlas]] is die jaarlikse neerslag meer as 750 &nbsp;mm en die somerdroogte duur hier nie langer as 3drie maande nie. In die res van die Middel-Atlas, in die Hoë Atlas en in die noordelike deel van die vlakte wissel die jaarlikse reënval[[reën]]val tussen 380 en 750 &nbsp;mm. Die somerdroogte duur hier minstens 4vier maande.
 
Gedurende die somermaande waai daar vanuit die Sahara ʼn’n besonder droë, warm wind, die [[sirokko]], oor die berge na die vlakte. Die suidelike deel van die vlakte en die Anti-Atlas is droog en onvrugbaar, en die jaarlikse reënval is hier tussen 200 en 400 &nbsp;mm .
 
== Sosiale gegewens ==
[[Lêer:Fes (5364214781).jpg|duimnael|Die historiese binnestad van Fes]]
In die vroeë tagtigerjare het Marokko na raming meer as 19 miljoen inwoners gehad, van wie sowat 1 % [[Franse]], [[Spanjaarde]], Marokkaanse [[Jode]] en ander immigrante was. Na onafhanklikwording in 1956 het hulle getalle baie afgeneem. Volgens afkoms en taalgebruik kan die res van die bevolking soos volg ingedeel word:
[[Lêer:Kasbahs in Aït Benhaddou.JPG|duimnael|Die Kasbah van Aït Benhaddou, gebou deur die Berbers vanaf die 14de eeu]]
In die vroeë tagtigerjare het Marokko na raming meer as 19 miljoen inwoners gehad, van wie sowat 1 % [[Franse]], [[Spanjaarde]], Marokkaanse [[Jode]] en ander immigrante was. Na onafhanklikwording in 1956 het hulle getalle baie afgeneem. Volgens afkoms en taalgebruik kan die res van die bevolking soos volg ingedeel word:
-* Marokkane met Arabiese voorouers;
-* Marokkane van gemengde B[[erberBerber-Arabiese]] herkoms; - Berbers wat net Arabies praat;
-* [[Berbers]] wat 'nnet BerbertaalArabies praat.;
* [[Berbers]] wat 'n Berbertaal praat.
 
Meer as 35 % van die totale bevolking behoort tot die oorspronklike nie-Arabiese bevolkingsgroep van Noord-Afrika, die Berbers). Vanweë die volksverhuisings van die platte land na die stede en die uitbreiding van die onderwys op die platteland self, is die arabiseringArabisering van die groep versnel.
- Marokkane met Arabiese voorouers;
 
Hulle was oor die hele Marokko versprei in tientalle stamme wat geen geskrewe taal geken het nie, hul eie gebruike en regte gehad het en 'n verskeidenheid van verskillende Berbertale gepraat het. Die proses van arabiseringArabisering het in die [[Middeleeue]] al begin, wat dit moeilik maak om te onderskei tussen Arabiere en Berbers. Die amptelike taal is Arabies, maar in die noorde word daar ook nog baie [[Frans]] en [[Spaans]] gepraat. In die stede, wat al sedert die 7e7de eeu deur 'n Arabiessprekende meerderheid bevolk word, is Arabies die omgangstaal.
- Marokkane van gemengde B[[erber-Arabiese]] herkoms; - Berbers wat net Arabies praat;
 
=== Die stedeStede ===
- [[Berbers]] wat 'n Berbertaal praat.
Tussen 1925 en die vroeë tagtigerjare het die stedelike bevolking toegeneem van 10 % van die totale bevolking tot meer as 35 %. Die getal stede met meer as 25 &nbsp;000 inwoners het van 8ag tot 20 toegeneem, en met verloop van tyd het elke stad sy eie karakter gekry.
 
[[Casablanca]] (meermet as'n 2bevolking miljoenvan inwonersmeer inas diedrie vroeë tagtigerjaremiljoen), die voormalige hoofstad van die suide, het die grootste hawe van Marokko en is ook die grootste stad in die [[Maghreb Fes]] was altyd 'n religieuse en kuns- sentrum, terwyl [[Rabat]] (meer as  750 &nbsp;000 inwoners), die huidige hoofstad en bestuursentrum van die land, saam met [[Tetuan]] bekend is om sy Andalusies-Moslemse kultuur. [[Marrakesj]] het 'n sterk Afrikakarakter en was veral bekend om sy eksotiese naglewe. Die mees Europese stad is [[Tanger]], vroeër ʼn’n vryhawe onder internasionale beheer wat in 1956 by Marokko ingeskakel is.
Meer as 35 % van die totale bevolking behoort tot die oorspronklike nie-Arabiese bevolkingsgroep van Noord-Afrika, die Berbers). Vanweë die volksverhuisings van die platte land na die stede en die uitbreiding van die onderwys op die platteland self, is die arabisering van die groep versnel.
 
Hulle was oor die hele Marokko versprei in tientalle stamme wat geen geskrewe taal geken het nie, hul eie gebruike en regte gehad het en 'n verskeidenheid van verskillende Berbertale gepraat het. Die proses van arabisering het in die [[Middeleeue]] al begin, wat dit moeilik maak om te onderskei tussen Arabiere en Berbers. Die amptelike taal is Arabies, maar in die noorde word daar ook nog baie Frans en Spaans gepraat. In die stede, wat al sedert die 7e eeu deur 'n Arabiessprekende meerderheid bevolk word, is Arabies die omgangstaal.
 
=== Die stede ===
Tussen 1925 en die vroeë tagtigerjare het die stedelike bevolking toegeneem van 10 % van die totale bevolking tot meer as 35 %. Die getal stede met meer as 25 000 inwoners het van 8 tot 20 toegeneem, en met verloop van tyd het elke stad sy eie karakter gekry.
 
[[Casablanca]] (meer as 2 miljoen inwoners in die vroeë tagtigerjare), die voormalige hoofstad van die suide, het die grootste hawe van Marokko en is ook die grootste stad in die [[Maghreb Fes]] was altyd 'n religieuse en kuns- sentrum, terwyl [[Rabat]] (meer as  750 000 inwoners), die huidige hoofstad en bestuursentrum van die land, saam met [[Tetuan]] bekend is om sy Andalusies-Moslemse kultuur. [[Marrakesj]] het 'n sterk Afrikakarakter en was veral bekend om sy eksotiese naglewe. Die mees Europese stad is Tanger, vroeër ʼn vryhawe onder internasionale beheer wat in 1956 by Marokko ingeskakel is.
 
=== Onderwys ===
[[Lêer:Al Akhawayn Campus.jpg|duimnael|Al Akhawayn Universiteit in Ifrane]]
Na onafhanklikwording is Marokko deur groot onderwysprobleme[[onderwys]]probleme gekonfronteer. Die land het 'n dringende behoefte aan geskoolde arbeiders gehad en daar was 'n snel groeiende bevolking met baie analfabete (sowat 75 % van die groep tussen 15en15 19jaaren 19 jaar). Verskillende onderwysstelsels is gelyktydig gebruik, onder meer 'n Franse, 'n Spaanse en 'n Islamitiese[[Islam]]itiese stelsel.
 
Ongeveer 'n vyfde van die Marokkaanse staatsbegroting in die sewentiger- en vroeë tagtigerjare is aan die onderwys bestee, waarvan ʼn’n groot deel gebruik is vir die oprigting van universiteits- en akademiese geboue. In November 1963 is leerplig ingestel vir kinders tussen 7 en 13 jaar en in die meeste stede word die stelsel noulettend toegepas. Op die platteland het net die helfte van die leerpligtige kinders in die vroeë sewentigerjare egter skool bygewoon en in die vroeë tagtigerjare was hierdie toedrag van sake nog nie veel beter nie.
 
Die laer skole het Marokkaanse onderwysers, maar in die middelbare skole was minder as die helfte van die onderwysers Marokkaans; die meeste was Frans. Talle vakke in die middelbare skole word nog in Frans gedoseer, hoofsaaklik omdat daar nog nie goeie skoolhandboeke in Arabies in die betrokke vakke bestaan nie. Die sterk Arabiese karakter van die primêre onderwys en die neiging tot Arabiese onderwys in die middelbare skole dra by tot die arabiseringArabisering van die Berber-bevolking.
 
=== Kultuur ===
[[Lêer:Inside of a mosque in Fes (5364764412).jpg|duimnael|Die binnekant van 'n [[moskee]] in Fes]]
Vanweë die samesmelting van die Marokkaanse bevolking het daar op kulturele gebied ʼn’n vermenging van kulture plaasgevind. Tog kan daar dikwels, onder meer in die godsdienstige[[godsdiens]]tige gebruike, kulturele eienskappe van ʼn’n bepaalde bevolkingsgroep na vore kom. Hoewel die groot meerderheid van die bevolking Moslems[[Moslem]]s is (99 % behoort tot die [[Islam]]), word daar ook nog tradisionele godsdienste aangetref, veral op die platteland.
 
Die grootste tweetalige Marokkaanse dagblad het 'n sirkulasiesyfer van sowat 50 &nbsp;000. Daar is verskeie Arabiese en Franse dagblaaie en tydskrifte, maar baie koerante ondervind probleme met amptelike sensuur. Soos in die meeste lande waar analfabetisme wydverspreid voorkom, is die [[radio]] en in mindere mate die [[televisie]] die belangrikste media.
 
=== Volksgesondheid en bestaansekerheid ===
Ongeveer 6 % van die jaarlikse staatsbegroting word aan volksgesondheid bestee. Benewens 75 hospitale is daar ook gesondheidsentra oor die hele land versprei. Daar is egter 'n groot tekort aan dokters en verpleegpersoneel. Wat bestaansekerheid betref, trek veral die middelklasse (die amptenary in die stede) die meeste voordeel; arbeiders, die beoefenaars van vrye beroepe en landbouers[[landbou]]ers is van mediese versekering en kindertoelaes uitgesluit.
 
=== Regstelsel ===
Die Marokkaanse regstelsel berus by 'n Hoë Raad, die [[''Madjlis AIAl Aala]]'', wat in 1957 tot stand gekom het en hom toelê op veral die interpretasie van wette. Daar is ook afsonderlike howe vir siviele sake, arbeidsake en [[korrupsie]] in die amptenary.
 
== geskiedenisGeskiedenis, politiek en bestuur ==
[[Lêer:Volubilis Longshot II.jpg|duimnael|Antieke Romeinse ruïnes in Volubilis]]
In die 7e eeu n.C. het die Arabiere en Berbers 'n [[Moorse ryk]] tot stand gebring wat tot in [[Spanje]] en [[Portugal]] gestrek het. Die oorspronklike inwoners van Marokko was die Berbers, wat in aanraking gekom het met die [[Feniciërs]] (10e eeu v.C.), die Carthagers (6e tot 5e eeu v.C.), die [[Romeinse Ryk|Romeine]] (2e eeu v.C.) en die [[Vandale (volk)|Vandale]] (5e eeu n.C.).
[[Lêer:Empire almohade.PNG|duimnael|Die Almohade-ryk op sy grootste, ca. 1212]]
In die 7e7de eeu n.C. het die Arabiere en Berbers 'n [[Moorse ryk]] tot stand gebring wat tot in [[Spanje]] en [[Portugal]] gestrek het. Die oorspronklike inwoners van Marokko was die Berbers, wat in aanraking gekom het met die [[Feniciërs]] (10e10de eeu v.C.), die Carthagers[[Kartago|Kartage]] (6e6de tot 5e5de eeu v.C.), die [[Romeinse Ryk|Romeine]] (2e2de eeu v.C.) en die [[Vandale (volk)|Vandale]] (5e5de eeu n.C.).
 
Laasgenoemde het via Spanje 'n ryk in Noord-Afrika gestig. In die 11e11de eeu n.C. was die AlmoravidesAlmoravide (AIAl Moerabitoen = mense uit die ribaat), woestynnomades uit die ribaats (versterkte nedersettings), die heersers in die benedeloop van die Senegal[[Sénégalrivier]]. Hulle is teen die middel van die 12e12de eeu verdryf deur die Almohades, landbouers wat 'n sterk Islamitiese stempel op die gebied afgedruk het. Tussen die 13e13de en die 16e16de eeu is die More uit Spanje en Portugal verdryf en hulle moes ʼn’n paar Afrika-kusstede afstaan.
 
In die volgende paar eeue het die gebied onder die heerskappy van die [[Turke]] gekom, wat die kus van Afrika gebruik het as basis vir seerowery. Die Franse bestuur Aanaan die begin van die 20e20ste eeu het swak bestuur gelei tot 'n opstand deur stamme wat hulle wou losmaak van die sentrale gesag. Terselfdertyd het meningsverskille ontstaan tussen Europese state wat hul1ehulle belange in Marokko wou beveilig, en ingevolge 'n verdrag het Marokko in 1912 ʼn’n Franse protektoraat geword. In dieselfde jaar het Spanje 'n kusstrook langs die [[Middellandse See]] bekom, hoewel die land steeds onder die bestuur van 'n sultan gebly het.
 
Verskeie opstande het voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] in die gebied uitgebreek, maar dit is deur die Franse en die Spanjaarde onderdruk. In 1925 is [[Tangerang|Tanger]] onder internasionale bestuur geplaas en 10tien jaar later is die enklave[[enklawe]] Ifni onder Spaanse bestuur geplaas. Die verslane rebelle het geprobeer om hervorminge onder die Franse bestuur te bewerkstellig, maar tydens die Tweede Wêreldoorlog het die Istiqlal onder leiding van die destydse sultan, [[Mohammed|Mohammed V]] (1911-19611911–1961), onafhanklikheid geëis. In 1953 is die sultan vanweë sy verbintenisse met die Istiqlal deur die Franse verban, 'n stap wat deur die Berberhoofde gesteun is. Die Franse het 'n pro-Franse sultan benoem, maar hy het in 1955 geabdikeer, en in 1956 het Frankryk onafhanklikheid aan Marokko verleen.
 
=== Die koninkrykKoninkryk ===
[[Lêer:Marokko 011.jpg|duimnael|Die Mausoleum van Mohammed V in Rabat]]
Spanje het hom ook in dieselfde jaar aan die kusstreek langs die Middellandse See onttrek en ook Tanger is weer onder Marokkaanse gesag geplaas. Van die begin af het daar 'n magstryd tussen die politieke leiers van die Istiqlal en die koningsgesindes geheers. Hulle wou die mag van die koning (in 1956 het Mohammed V sy titel van sultan na koning verander) beperk, en die koning en sy aanhangers wou hê hy moes 'n meer aktiewe rol in die staatsbestel speel.
 
Die koning is beskou as 'n regstreekse afstammeling van die profeet [[Mohammed]] en daarom ook 'n imam, dit wil se geestelike leier van sy volk. Sedert 1961 is Marokko ʼn’n Arabies-Moslemse monargie met erflike troonopvolging. Die [[grondwet]] laat min ruimte vir volksverteenwoordiging; die koning benoem die regering en is ook opperbevelhebber van die weermag. In 1961 het [[Hasan Minhaj|Hasan II]] (geb. 1929) sy vader, Mohammed V, opgevolg, en die daaropvolgende 10tien jaar is gekenmerk deur sterk opposisie teen sy outoritêre bewind. Twee pogings om die bewind omver te werp -in 1965 en 1971 - asook ʼn’n aanslag op die lewe van die koning het tot kwaai onderdrukking gelei. In die laat sewentigerjare was daar na raming tussen 10 &nbsp;000 en 20 &nbsp;000 politieke gevangenes in die land.
 
=== Die politiekePolitieke partye ===
[[Lêer:Parliament of morocco.jpg|duimnael|Die Parlementsgebou in Rabat]]
Vir die verkiesing van Mei 1963 vir die huis van afgevaardigdes is die koningsgesinde Front vir die Verdediging van Konstitusionele Instellings (FDIC) gestig. Die belangrikste opposisiepartye was 'n linkse afsplitsing van die konserwatiewe Istiqlal, die Union Nationale des Forces Populaires ([[UNPO|UNFP]]), die Istiqlal self en 'n groep onafhanklikes. Die opposisiepartye het meer stemme as die FDIC behaal en Hasan het die leiers van die partye in hegtenis laat neem onder die voorwendsel dat hulle 'n staatsgreep beplan het.
 
In 1965 is die leier van die UNFP, Mahdi Ben Barka (1920-19651920–1965?), wat uit die land gevlug het, in [[Parys]] ontvoer en vermoedelik vermoor. Na studente en arbeideronrus in 1965 is 'n noodtoestand afgekondig en die koning het hom outokratiese magte toegeëien. Na 'n mislukte staatsgreep in 1971 het koning Hasan 'n nuwe grondwet afgekondig wat daarop gemik was om 'n republiek tot stand te bring.
 
Beloofde verkiesings is egter nooit gehou nie. In Februarie 1976 het [[Spanje]], Marokko en [[Mauritanië]] 'n verdrag gesluit ingevolge waarvan die Spaanse Sahara verdeel is onder laasgenoemde twee state, wat die gebied grotendeels beset het. Die verdrag word betwis deur Algerië, wat meen dat die bevolking ([[Sahrawis]]) van die gebied self oor hul toekoms moet beslis. [[Algerië]] verleen steun aan een van die talle versetbewegings, naamlik die Polisariofront, wat streef na die stigting van 'n onafhanklike staat, Sahario[[Wes-Sahara]].
 
Die [[Polisariofront]] is in die vroeë tagtigerjare deur die OAE erken, wat in 1982 byna tot 'n skeuring in die organisasie gelei het. Uit protes teen die erkenning van die Polisariofront het soveel Afrikastate die [[OAE]] -beraad in [[Tripoli]] geboikot dat ʼn’n kworum nie verkry kon word sodat die beraad gehou ken word nie.
 
== Kuns ==
[[Lêer:Musicians Jilala music in Morocco, 1900.png|duimnael|'n Groep Jilala-musici in 1900]]
Uit die prehistoriese tyd het 'n aantal rotstekeninge (veral in Suid-Marokko) bewaar gebly met lewendige afbeeldings van diere en menslike figure. Romeinse oorblyfsels, veral argitektuur en mosaïeke, word nog by onder meer Chella (triomfboog), [[Ain Taoerit]] (die vesting van [[Claudius]]), [[Tangerang|Tanger]] (Romeinse naam Tingis), [[Tetuan]] en [[Larache]] aangetref. In die 8e eeu is die land baie deur die Islamitiese kultuur beïnvloed. Die oudste moskee uit die middel van die 8e eeu is in [[Fes]], byvoorbeeld die moskee van [[Ala Qarawijien]].
[[Lêer:Moroccan frills.jpg|duimnael|'m Marokkaanse woonkamer]]
Uit die prehistoriese tyd het 'n aantal rotstekeninge (veral in Suid-Marokko) bewaar gebly met lewendige afbeeldings van diere en menslike figure. Romeinse oorblyfsels, veral [[argitektuur]] en mosaïeke[[mosaïek]]e, word nog by onder meer Chella (triomfboog), [[Ain Taoerit]] (die vesting van [[Claudius]]), [[Tangerang|Tanger]] (Romeinse naam Tingis), [[Tetuan]] en [[Larache]] aangetref. In die 8e8ste eeu is die land baie deur die Islamitiese kultuur beïnvloed. Die oudste [[moskee]] uit die middel van die 8e8ste eeu is in [[Fes]], byvoorbeeld die moskee van [[Ala Qarawijien]].
 
Die koms van die [[Almoravides]]Almoravide in die 11e11de eeu het 'n vernuwing in die argitektuur gebring. Suile het in die plek van massiewe pilare gekom, terwyl die bouwerke as geheel ʼn’n vee Iveel swaarder en soberder aansig gekry het. Baie versterkings is gebou: die kasbas (woonbuurte rondom die vestings) is met swaar mure en dikwels monumentale poorte omring, byvoorbeeld by [[Chellah|Chella]] (14e14de eeu), [[Mahdia]] (17e17de eeu) en [[Menes|Meknès]] (17e17de en 18e18de eeu). Tydens die [[Almohades]]Almohade (vanaf ongeveer 1150) se bewind het ʼn’n boustyl ontstaan wat deur die More van Spanje geïnspireer is.
 
Dit is die Hispano-Moresque-styl genoem en word gekenmerk deur koepels op die hoekboe en die sogenaamde stalaktietgewelf (‘n'n ingewikkelde vorm van 'n hoekboog, met piramidevormige pendentiewe). Die Kutubijja-moskee in Marrakesj (12e12de eeu) met sy groot, vierkantige minaret is baie bekend. Van die 13e13de eeu af het die geboue se afmetinge meer beskeie maar meer harmonieus geword, soos byvoorbeeld in die moskee van [[Fesal-Djadied]]. Terwyl Marokko 'n Franse protektoraat (1912-19561912–1956) was, het die kuns 'n Westerse invloed, veral Frans, ondergaan.
 
Naas die Arabiese literatuur het daar ook 'n Franstalige literatuur ontstaan, waarvan die romanskrywer [[Driss Chraibi]] (geb. 1928) die belangrikste verteenwoordiger is. Ook die jong geslag skrywers kies dikwels nog Frans as medium. Daarnaas is 'n moderne Marokkaans-Arabiese literatuur besig om te ontwikkel.
Line 181 ⟶ 194:
 
== Verwysings ==
 
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 64
{{Verwysings|2}}
 
== Bronne ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 09084095910-908409-59-1, volume 18, bl. 64
 
== Eksterne skakels ==
{{Commons-kategorie inlynCommonsKategorie|Morocco|Marokko}}
{{Wikt-inlyn|Marokko}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Morocco|Marokko}}
 
{{Lande van Afrika}}
 
{{Normdata}}