Reënvalbepaling

Reënval is die hoeveelheid reën wat in ’n gegewe tydperk op verskillende plekke op die aarde uitsak. Dit word deur ’n verskeidenheid invloede bepaal wat almal ’n noemenswaardige of mindere uitwerking op die neerslag kan hê. Diere en plante se oorlewing is afhanklik van reënval, wat deel is van die deurlopende hidrologiese siklus.

Arica in Chili ontvang jaarliks gemiddeld die minste reën ter wêreld, terwyl Lloró in Colombië die hoogste reënval het: meer as 13 000 mm.

Die aarde ontvang wel genoeg reën per jaar maar ongelukkig nie eweredig nie. Sou dit eweredig versprei gewees het, kan van ’n gemiddelde reënval van 860 millimeter per jaar gepraat word. Dit verskil egter van die natste plek op aarde, Lloró in Colombië in Suid-Amerika (wat jaarliks gemiddeld 13 300 mm reën ontvang), tot Arica in Chili (wat slegs 1 mm reënval per jaar kry). Ander woestyngebiede, soos Death Valley in Amerika, moet jaarliks met gemiddeld 4 mm reën tevrede wees.

Van die permanente en tydelike invloede wat reënval jaarliks kan bepaal, sluit in:

Bergreekse en winde

Die berugte moesonwinde begin van die suidelike kant van die indrukwekkende Himalaja-gebergtes waai. Aan die noordelike kant is min reën aan die orde van die dag.

Die verspreiding oor die verskillende vastelande wissel veral weens bergreekse: swaar reën kan die hange deurdrenk wanneer lug styg, terwyl die hange droog kan wees wanneer die lug neerdaal. Wanneer winde byvoorbeeld van die suide af oor die Himalaja-reeks berge in Asië waai, kan reënval van 5 100-15 000 mm aan die suidelike hange verwag word. Aan die noordelike deel van die bergreeks kan so min soos 250 mm per jaar verwag word.

In sekere gebiede kan die winde van een rigting na ’n ander waai in die wintermaande en dan die teenoorgestelde in die somermaande. Die berugte moesonwinde in suidelike Asië in die somermaande, wat erge vloede kan veroorsaak, is sekerlik die bekendste voorbeeld. Aan albei kante van die ewenaar, veral langs die Steenbokskeerkring en die Kreefskeerkring, kan die dalende lug skrapse reënval tot gevolg hê en woestyne laat vorm: die Kalahari, die Sahara en verskeie woestyne in veral Wes-Australië is bekende voorbeelde.

Die reënval is besonder hoog langs die ewenaar te wyte aan oppervlakwinde wat daar saamkom en die lug laat styg, asook die hoë humiditeit. Die poolgebiede is gewoonlik droog omdat die koue lug nie soveel waterdamp kan hou nie en die winde, wat weg van die pole na ander gebiede waai. Van die bekendste winde op aarde is die Mistral in die suide van Frankryk, die Pampero in Suid-Amerika, die Harmattan in Wes-Afrika, die Moeson in Suid-Asië en die Föhn in die Alpe.

Die orkaan Katrina het 'n spoor van verwoesting gelaat in 2005. In daardie jaar het 28 groot storms die wêreld getref.

Die snelheid, rigting en krag van winde kan met ’n anenometer bepaal word en die windsnelheid kan, volgens die Beaufortskaal, wissel van ’n kalm wind van sowat 1 km/h, matige wind (20-28 km/h), stormwind (62-74 km/h) en orkaansterkte (meer as 118 km/h). Orkane kan winde hê van tot 350 km/h om die oog, waar die wind stil is en dit kan ook heelwat reën meebring. Volgens statistieke het die orkaan in November 1970 in Bangladesj tot die meeste sterfgevalle (sowat ’n halfmiljoen mense) tot nog toe gelei.

Veral 2005 was volgens aangetekende statistieke die ergste jaar toe 28 groot storms erge verwoesting gesaai het. Die orkaan Katrina, wat skade van tussen VSA$70 miljard en $130 miljard in Amerika veroorsaak het, was een van vier kategorie-3-sterk tropiese storms wat die Noordelike Halfrond getref het. 

Reënwoude

Die Duitse plantkundige Andreas Schimper het in 1898 die eerste keer na die oorvloed van groot bome en ander plantegroei in tropiese gedeeltes van die wêreld as reënwoude verwys. Dié tropiese woude huisves nie alleen meer as 50% van die aarde se plant- en dierespesies nie, maar baie soorte medisyne en nywerheidsprodukte kom daarvandaan.

Reënwoude het ook ’n uitwerking op klimaat, insluitend die beheer van temperatuur en reënval. Dié woude help terselfdertyd om aardverwarming in toom te hou deur koolstofdioksied te absorbeer, waterdamp opnuut aan die atmosfeer vry te stel en dus wolkvorming moontlik te maak.

Aardverwarming

Toenemende aardverwarming het ook ’n bewese invloed op reënval. Dit kan, saam met die smelt van gletsers en die styging van die seevlak, ook tot meer en erger orkane of tropiese storms lei en windpatrone laat verander. Die veranderende winde by Antarktika trek byvoorbeeld reën weg van Australië en veroorsaak verminderde reënval en al hoe meer droogtes in dié land.

Aan die ander kant kan aardverwarming ook toenemende vloede (en versekeringseise) tot gevolg hê en landbouproduksie van jaar tot jaar aansienlik laat skommel: omdat die atmosfeer warmer is, kan dit meer vog hou en die atmosfeer meer onstabiel maak.

Die ironie is dat swaarder reën in ’n spesifieke gebied terselfdertyd langer droogtetydperke tot die volgende reën tot gevolg kan hê. Navorsing dui byvoorbeeld daarop dat die waarskynlikheid dat suidelike Europa vir 30 dae lank min of geen reën kan kry, 2-5 keer groter kan wees wanneer die hoeveelheid koolstofdioksied verdubbel.

El Niño en La Niña

Die weerverskynsels El Niño en La Niña druk waarskynlik al eeue hul stempel op die wêreld se weerpatrone af en die twee is ’n kragtige kombinasie om reënval en gepaardgaande klimaatspatrone te bepaal.

Wat El Niño betref, ontstaan dit elke paar jaar wanneer die temperatuur van seewater in die Stille Oseaan in die omgewing van Suid-Amerika warmer raak, winde verander van rigting en die weerpatrone lei tot droogtes in onder Suid-Afrika en Australië en terselfdertyd oorstromings in die Noordelike Halfrond. Hoewel die verskynsel gewoonlik in Junie ontstaan, gewoonlik die ergste in die laatsomer is en dan in April kwyn, kan dit selfs 18 maande lank duur.

La Niña bring weer meer as die gemiddelde reën vir Suid-Afrika en ander lande mee.

El Niño

Die naam El Niño is aanvanklik in die negentiende eeu gebruik vir ’n seestroom wat naby Suid-Amerika ontspring het, maar later het wetenskaplikes die naam begin gebruik om die verskynsel te beskryf wat die gevolg is van die interaksie tussen die atmosfeer en die tropiese Stille Oseaan. Waar die winde gewoonlik van oos na wes waai (van ’n hoëdrukkern naby die kus van Suid-Amerika na ’n laedrukgebied naby Indonesië), ontwikkel ’n buitengewoon sterk en hardnekkige stroom warm water naby Peru en Ecuador. Lugdruk val in die oostelike Stille Oseaan en verhoog in die westelike deel, wat gevolg het dat die oos-na-wes-winde verswak en selfs in trurat gaan. Daarna ontstaan klimaatsveranderinge wat onder meer reënvalpatrone raak: sommige dele is abnormaal nat en ander (soos gewoonlik die geval is met Suid-Afrika) droër.

El Niño ontwikkel naby aan die kus van Suid-Amerika en het 'n droogte-invloed op onder meer Suid-Afrika en Australië. In die onlangse dekades het die El Niño's van 1982/'83 en 1997/'98 van die ergste droogteskade in die Suidelike Halfrond en terselfdertyd vloedskade in die Noordelike Halfrond veroorsaak.

El Niño kom gewoonlik elke tweede tot sewende jaar voor en word deur verskeie lande gevrees. Volgens navorsing beïnvloed dié verskynsel waarskynlik reeds die wêreld minstens 5 000 jaar lank en is daar tekens dat ’n eens florerende Egipte sowat 2000 v.C. op sy knieë gedwing is deur ’n reeks droogtes. In ander gebiede, soos China, was daar in 2000 v.C. weer geweldige vloede.

Wat die afgelope dekades betref, het verskeie El Niño’s al miljarde rande se skade aangerig deur droogtes en terselfdertyd vloede in ander wêrelddele. So word die El Niño’s van 1982/’83 en 1997/’98 as die ergstes in die onlangse jare geag: derduisende mense is dood, miljarde rande se oesskade is aangerig deur droogte en ’n oormaat reën en vloede het strukture en infrastruktuur erg beskadig. Die El Niño van 1957/’58 word ook as een van die rampspoedigstes van die afgelope eeu beskou, met die 1972/’73- El Niño ook op almal se lippe.

Die kragtige El Niño van 1877/’78 in die negentiende eeu het die wêreld waarskynlik op soortgelyke wyse beïnvloed en miljoene mense se dood veroorsaak en erge ellende wêreldwyd veroorsaak.

Hoewel die El Niño nog nie heeltemal verklaar of voorspel kan word nie, is daar al ander faktore geïdentifiseer wat tot die vorming kan bydra. Navorsers meen byvoorbeeld dat die voorafgaande El Chicón-vulkaanuitbarsting in Mexico tot die vorming van die kragtige El Niño in 1982/’83 kon bygedra het deur die atmosferiese sirkulasie te verswak wat oseaansirkulasie aandryf. Die uitbarsting van Mount Pinatubo in die Filippyne in 1991 het waarskynlik ’n soortgelyke uitwerking op klimaatpatrone en die vorming van die El Niño kort daarna gehad.

Die Noorweegs-Amerikaanse meteoroloog Jacob Bjerknes het eers in die laat-vyftigerjare van die vorige eeu rigting gegee aan teorieë oor die verband tussen winde en seeverwarming in die Stille Oseaan, maar die internasionale media wou tot in die tagtigerjare nog nie aan sy en ander wetenskaplikes se teorieë byt nie. Eers in die middel-tagtigerjare is baie van die geheimenisse van die verskynsels uitgepluis en statistieke saamgestel van El Niño’s wat waarskynlik al eeue lank met erge droogtes en vloede saamgeval het maar hom minstens in die afgelope eeu as ’n groot weerverskynsel gevestig het.

La Niña

Die kollig het tot so ’n mate op El Niño geval dat eers in die laat negentigerjare van La Niña, die minder vertonerige klein suster, kennis geneem is. Die twee is in werklikheid verskillende pole, want waar eersgenoemde groot droogte en vloede in sekere gebiede bring, kan die droogtedele baat by La Niña se minder destruktiewe pad en die té nat dele effens droër wees. La Niña was in 1988 die ergste in vier dekades, met droogtes in onder meer dele van Amerika en heelwat reën in Suid-Afrika en ander lande, maar dit was nie so vernietigend soos die El Niño’s van 1982/’83 of 1997/’97 nie.

Selfs vandag word die uitwerking van La Niña as nie veel erger as die norm gesien nie en word nie soveel van die klein suster gemaak as wat die geval is met die omgekrapte El Niño nie. Wat ook al die gevolge van die twee se verskyning, is dit ’n kragtige kombinasie wat die wêreld se reënval en ander klimaatveranderings in geheel kort-kort ontwrig.

Al kan nog nie bo alle twyfel beweer word dat daar ’n regstreekse uitwerking op die vorming van orkane en ander natuurrampe is nie, is daar goeie rede om dit al hoe meer aan mekaar te verbind. So het die groot orkaanjaar in 1780, met agt groot tropiese storms in een jaar, met La Niña saamgeval. Vier van die vyf groot orkane wat Nicaruagua aan die einde van die vorige eeu getref het, het byvoorbeeld met La Niña saamgeval. Dieselfde geld die grootste persentasie van Amerika se gereelde orkane, terwyl maar sowat 10% daarvan met die El Niño-jare saamgeval het.

Reënvalstimulasie

Dit is ook belangrik dat na die omstrede onderwerp van reënstimulasie gekyk word wanneer na reënvalbepalers gekyk word. Dit kom kortliks daarop neer dat reënwolke wat aan die opbou is, kunsmatig gestimuleer word deur kondensasiestof wat kan help om die reën in groter hoeveelhede moontlik te maak. So word droë-ys of silwerjodied (’n verbinding van jodium en silwer) uit ’n vliegtuig op die wolk gestrooi, of klein hoeveelhede water op aktiefvormende cumuluswolke neergelaat, wat ’n kettingreaksie veroorsaak en dus reën tot gevolg het.

Hoewel eksperimente met die “melking van wolke” reeds in 1946 in Amerika begin het en reeds in sowat 80 lande uitgevoer is (ook in Suid-Afrika, in die Bethlehem- en ander omgewings), is daar steeds meningsverskil daaroor. Sommiges meen die voordele van reënvalstimulasie regverdig nie werklik die hoë koste daarvan nie. Ander verskil van die skeptici. Voorbeelde van Israel (waar navorsers beweer het dat die reënneerslag met 18% verhoog is) en Rusland (waar die bestrooiing van wolke haelvoorkoms 80% verminder het) is al gehoor. Ander sê reënstimulasie het al in gevalle tot oorstromings en selfs die dood van mense gelei, soos in Suid-Dakota in Amerika in 1972.

In erge droogtetoestande is dikwels nie eens wolke aan die opbou nie, omdat die lae voggehalte van die lug dit nie moontlik maak nie. Dit is ook nie gewaarborg dat dit sal reën wanneer daar wel wolke is om te bestrooi nie.

Rekordhouding van reënval

Dit is uiters belangrik dat rekordhouding van reënval deur lande gehou word, omdat dit deurslaggewende besluite moontlik maak. So weet boere wat die optimumtyd is om hul gewasse te plant en te oes, boukontrakteurs wanneer die droogste tyd van die jaar is om nuwe bouprojekte aan te pak en die organiseerders van buitelugvertonings – soos rockkonserte – wanneer reën hulle statisties die minste behoort te ontwrig. Rekordhouding van warm- en koue-periodes kan ook beplanning daarvoor verbeter. Dit moet egter altyd in gedagte gehou word dat historiese rekords oor baie jare tendense aandui en nie noodwendig ’n waarborg is dat die patroon gevolg sal word nie.

Kaapstad se langtermynreënval is hoër as Johannesburg s'n maar in die onlangse jare het die Wes-Kaap swaargekry weens handnekkige droogtes. Alexanderbaai se jaarlikse reënval is die laagste in Suid-Afrika, terwyl Matiwa in Limpopo die hoogste reënval het. Volgens die SA Weerdiens was 2015 die droogste jaar in Suid-Afrika in 104 jaar, gevolg deur 1945 en 1992.

Suid-Afrika hou reeds baie dekades lank reënvalrekords – vir spesifieke gebiede en ook vir die land in geheel. Dit dui reëntendense aan en vergemaklik besluitneming.

Dit is ’n feit dat Suid-Afrika van die lande is wat jaarliks die meeste sonskyn het, maar dit beteken terselfdertyd dat die land gemiddeld nie veel meer reën as 50% ontvang nie van die wêreldgemiddeld van sowat 860 mm per jaar. Volgens die SA Weerdiens is Matiwa in Limpopo, met ’n jaarlikse gemiddelde reënval van sowat 2 000 mm, die natste plek in Suid-Afrika, terwyl Alexanderbaai die minste reën per jaar ontvang (sowat 46 mm). Dit is op statistieke van meer as 60 jaar gegrond.

Kaapstad kry normaalweg 780 mm per jaar (die beste maand is Junie, met ’n gemiddeld van 140 mm) en Johannesburg ontvang sowat 600 mm per jaar, met Januarie die beste maand met gemiddeld 110 mm.

In ’n web-artikel in Februarie 2017 sê die landboubedryfsvereniging Graan SA dat ’n eeu se reënvalstatistieke waardevolle besluitneming moontlik maak. So is die jaarlikse gemiddelde reënval in die Vrystaat sowat 590 mm – effens minder as die 600-650 mm wat die ekonomiese produksie van gewasse moontlik maak – maar met goeie beplanning kan boere  nat tye (volgens rekords) optimaal benut om byvoorbeeld droëland-opbrengste van 3,5-6,0 ton/hektaar moontlik te maak.

Suid-Afrika se skrapse reënval in 2015 van gemiddeld 403 mm maak dié jaar die droogste sedert 1904, sê die SA Weerdiens. In slegs 13 jaar van 112 jaar se rekords was die landsgemiddeld minder as 500 mm. Die droogste jare sedert 1904 was 2015 (403 mm), gevolg deur 1945 (437 mm), 1992 (440 mm), 2003 (446 mm) en 1935 (451 mm). Die langste droogtetydperk, met opeenvolgende jare wat minder reën as die gemiddeld van die 112 jare ontvang het, was van 1944-1950.

Uiteindelik kan nie veel aan die reënval gedoen word nie behalwe dat dit so goed moontlik bestuur kan word, gegrond op betroubare langtermynrekords.

Bronne

• Burroughs, William J. The Climate Revealed. Octopus Publishing. 1999. ISBN 1 84000 135 8

• Cooper-Johnston, Ross. El Niño. Hodder & Stoughton. 2000. ISBN 0 340 72838 8

• Keller, Edward A. Environment Geology. Macmillan Publishing Company. 1992. ISBN 0-02-363270-4

• Ochoa, George, Hoffman, Jennifer & Tin, Tina. Climate. Rodale. 2005. ISBN 1-4050-8782-X

• Redaksiepaneel. The Standard Encyclopedia Volume 14. Ferguson Publishing Company. 1999. ISBN 0-87392-103-8

• Redaksiepaneel. The World Book Encyclopedia Volume 16. World Book. 2009. ISBN 978-0-7166-0110-4

• Redaksiepaneel. Wêreldspektrum Deel 23. Ensiklopedie Afrikana. 1982. ISBN 0 908409 64 8

• Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7

• Web-artikels: https://www.grainsa.co.za/101-years-of-rainfall-records-a-valuable-source-for-crop-production; www.politicsweb.co.za/documents/sa-rainfall-in-2015-the-lowest-on-record--saws. Besigtig op 20 Maart 2019.