Milt: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Sb008 (besprekings | bydraes) No edit summary |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 1:
[[Lêer:Gray1217.png|duimnael|'n Mens se milt]]
Die '''milt''' is 'n [[orgaan]] wat in feitlik alle gewerwelde [[dier]]e gevind word. Dit het 'n soortgelyke struktuur as 'n groot [[limf|limfnode]], maar dien hoofsaaklik as 'n [[bloed]]filter. Dit is geleë aan die linkersy langs die [[maag]].
Hoewel dit naby die maag lê, speel dit nie 'n rol in die [[spysverteringsproses]] nie. Die '''milt''' is deel van die [[limfstelsel]] en wel betrokke by die [[bloedsomloopstelsel]]. Die milt is die grootste limfoeïde orgaan en is spesiaal vir die filtrering van [[bloed]] aangepas. Dit is 'n belangrike orgaan vir die produsering en vernietiging van bloedselle en verrig ‘n beskermingsfunksie deurdat dit vreemde stowwe wat in die bloed aanwesig is, vernietig of onskadelik maak.
Die milt is nie 'n lewensnoodsaaklike orgaan nie. Die milt is 'n filterorgaan wat in die bloedbaan ingeskakel is. By die mens het dit 'n massa van ongeveer 160 g. Dit is agter die onderste ribbes en ribkraakbene geleë. Die bovlak van die milt is in aanraking met die onderste gedeelte van die diafragma en die posterior deel van die milt is met die anterior gedeelte van die linkernier in verbinding.
Mediaal is die milt in aanraking met die maag en die anterior deel van die milt is in aanraking met die linkerbuiging van die [[kolon]] (flexura coli sinistra). Die peritoneum bedek die milt gedeeltelik. Aan die mediale kant van die milt is die [[hilus]], waar die [[miltarterie]] ([[arteria lienalis]]) die orgaan binnegaan en die [[miltvena]] (vena lienalis) die milt verlaat. Die struktuur en funksie van die milt toon groot ooreenkoms met die [[limfkliere]].
Die milt is omring deur 'n kapsel wat uit digte bindweefsel met [[gladdespierselle]] en elastiese vesels bestaan. Die trabekula wat op die kapsel van die milt voorkom, verleen roetes aan die trabekulêre [[arterieë]] en venas wat die [[miltweefsel]] bereik of verlaat. Die gedeelte tussen die kapsel en [[trabekula]] bestaan uit wit pulpa of limfoïede nodules. Hierdie Wit pulpa bestaan hoofsaaklik uit ʼn netwerk van limfoïedselle ([[retikulêre]] [[bindweefsel]]).
Die trabekulêre aterieë vertak in kleiner vate wat die pulpa binnedring ([[pulpa arteriae]]). Hierdie arterieë, ook bekend as follikulêre of sentrale arterieë, word omring deur 'n [[periarteriële skede]]. Die wit [[pulpa]] kan met die blote oog waargeneem word as klein wit [[granules]] (korreltjies) van ongeveer 0,5 mm in deursnee. Die wit kleur is te wyte aan die groot hoeveelhede limfosiete ('n tipe [[Witbloedsel|wit bloedsel]]) wat binne die [[retikulêre vesels]] aanwesig is.
Plek-plek verdik die skede knoopvormig om miltfollikels, ook bekend as [[Malpighi se liggaampies]], te vorm. Die oorblywende pulpa staan bekend as rooi pulpa en maak sowat 80 % van die milt se volume uit. Die rooi pulpa bestaan uit 'n netwerk van vertakkende veneuse sinusse. Hierdie veneuse kapillêre is ingebed In rooi pulpa en is groter as die veneuse kapillêre wat andersins in die liggaam aangetref word. Die wande van die venuese kapillêre is onvolledig en sirkulerende bloedselle kan gevolglik maklik van die retikulêre vesels af deur die kapillêre wande dring.
Die bloed sirkuleer deur die milt via takke van die [[arteria lienalis]] ([[miltarterie]]). Hierdie takke dring die milt by die hilus binne en hulle bereik die [[parenchiem]] van die milt deur die trabekulêre arterieë. Binne die milt verlaat die arterieë die [[trabekula]] en staan dan bekend as die sentrale arteriole. Die sentrale [[arteriole]] word omring deur die [[limfnodules]] van die wit pulpa. Die sentrale arteriole gee oorsprong aan bale klein vertakkings wat die rooi pulpa binnedring.
Die vertakkings verdeel vervolgens weer in artenële kapillêre. Die kapillêre vate kan volgens twee teorieë een van die volgende roetes volg: Dit kan direk in die rooi pulpa open die bloed dan geleidelik. Deur die pulpa filtreer, waarna dit uiteindelik in die veneuse sinusse beland, of dit kan direk in die veneuse sinusse van die rooi pulpa open en gevolglik vinnig na die trabekulêre venas terugsirkuleer.
Die eerste roete kom neer op die sogenaamde oop of stadige roete terwyl die tweede roete ooreenstem net die sogenaamde toe of vinnige sirkulasie. Uit die milt dreineer die bloed via die trabekulêre venas terug na die vena lienalis. Hierdie sirkulasie stel die milt in staat om doeltreffend as filter van bloed te funksioneer. Afgesien van die reeds genoemde arterieë en venas kan die senuwees en limfvate die milt ook by die hilus binnegaan.
== Morfologie ==
Die bou van die '''milt''' is taamlik ingewikkeld. Diebloedryke, ovaalvormige orgaan bestaan uit 'n buitenste kapsel van [[bindweefse]]<nowiki/>l en onwillekeurige [[spierweefsel]], waarvandaan uitgroeisels (''trabeculae'') na die binnekant van die [[klier]] strek om 'n raamwerk te vorm. In die ruimtes tussen hierdie raamwerk word die [[murg]] (''pulpa'') aangetref. In hierdie murg word onder meer [[Rooibloedsel|rooi-]] en [[witbloedselle]] aangetref in hul verskillende stadiums van ontwikkeling. [[Fagositiese selle]] wat in staat is om sekere siektekieme te vernietig, kom ook voor. Klein groepies [[limfweefsel]], die [[follikels van Malphigi,]] is oral in die murgweefsel versprei.
=== Funksies ===
Die '''milt''' kan beskou word as 'n [[bloedontbindende]] (''hemolitiese)'' sowel as 'n [[bloedvormende]] (''hemopoëtiese'') orgaan. ([[Grieks]]: ''haema'', bloed; ''luein'', om te vernietig of verswelg; ''poiein'', om te vervaardig) Milt het 'n uitwerking het op die groei van 'n liggaam.
As die milt verwyder word, kan ander organe van die liggaam die funksies oorneem. Die belangrikste funksies van die milt by die mens is om ou en verslete rooi bloedselle te vernietig. Tydens die vernietigingsproses word die yster uit die rooi selle se hemoglobien verwyder en word dit in die milt opgeberg. Die hoeveelheid yster wat nie as reserwe in die milt geberg word nie word na die beenmurg vervoer vir die produsering van nuwe [[Rooibloedsel|rooi bloedselle]].
Die opberging van yster in die milt is noodsaaklik, aangesien ‘n normale dieet relatief min [[yster]] bevat. Wat die vorming van bloedselle betref, produseer die milt tydens die eerste ses maande van embrionale ontwikkeling al die bloedseltipes. Van die sesde maand van embrionale ontwikkeling af raak die funksie beperk tot die produsering van Iimfosiete en monosiete (tipes wit bloedselle). Afgesien van hierdie bloedselvormende funksie van die milt waardeur die bloedselle aangevul word, verrig die milt ook ʼn liggaamsbeskermende funksie.
Hierdie beskermingsfunksie vind op 2 maniere plaas: in die eerste plek [[fagositeer]] ("eet") die retikuloendoteliale selle die mikroörganismes en ander vreemde selle en partikels (byvoorbeeld afvalprodukte en bakterieë), en tweedens het die milt se limfosiete fagosiete en plasmaselle deel aan die produksie van teenliggaampies wat teen liggaamsvreemde stowwe optree. By sommige diere, soos die hond en die skaap, dien die milt ook as bloedreservoir.
Tydens noodtoestande soos ernstige bloeding of uitputtende fisieke inspanning, trek die gladdespier van die milt saam en die bloed word in die algemene sirkulasie ingedwing. Hierdeur word die sirkulerende bloedvolume se suurstofdraende vermoë aangevul. Hoewel hierdie funksie ook by die mens voorkom, is dit van veel minder belang. Die akute steekpyn in die sy (sogenaamde [[miltsteek]]) wat dikwels tydens inspannende oefening soos draf ondervind word, word nie aan die sametrekking van die milt toegeskryf nie, maar is waarskynlik te wyte aan gasse wat in die boog van die kolon vergader.
== Patologie ==
Ondanks die stewige kapsel wat die milt omring en sy beskermde ligging, kan die milt tydens byvoorbeeld 'n motorongeluk skeur ([[miltruptuur]]). Die skielike drukking op die milt kan ʼn direkte skeuring van die kapsel veroorsaak of kan die miltweefsel onder die kapsel sodanig beskadig dat subkapsulêre bloeding plaasvind. Weens die inwendige bloeding kan die drukking van binne ʼn skeuring van die kapsel veroorsaak. Albei hierdie toestande het ernstige inwendige bloeding tot gevolg, wat noodlottig kan wees indien daar nie betyds deur middel van 'n operasie chirurgies ingegryp word nie.
Tydens siektetoestande soos onder meer [[longontsteking]], [[tifuskoors]] en [[difterie]], kan die milt ontsteek raak. So 'n toestand staan dan bekend as akute [[splenitis]]. Verskeie toestande laat die milt vergroot ([[splenomegalie]]), onder meer [[geelsug]], [[infeksie]], malariabesmetting, hemolitiese anemie en sekere lewersiektes, wat die druk in die [[venas]] van die milt verhoog. Die vergroting van die milt kan egter ook 'n aangebore afwyking wees.
Ongeag die oorsaak kan ʼn vergrote milt aanleiding gee tot ʼn oormatige funksionering wat bekend staan as 'n toestand van hipersplenisme. Die oorsaak van [[hipersplenisme]] is dikwels nie bekend nie. Die gevolge van hierdie toestand is die oormatige afbraak van bloedselle, wat aanleiding gee tot 'n toestand van anemie ([[Anemie|bloedarmoede]]); 'n tekort aan wit bloedselle ([[leukopenie]]), wat die vatbaarheid vir infeksies verhoog, en dit kan bloeding bevorder weens ʼn tekort aan [[Bloedplaatjie|bloedplaatjies]].
Hierdie toestande kan tegelykertyd voorkom. [[Splenektomie]] (verwydering van die milt) tydens enige van bogenoemde toestande lei tot die opheffing van die betrokke toestand. Die terapeutiese verwydering van die milt word onder meer ook gedoen as die milt geskeur het of as die milt hiperfunksioneer, neutropenie of trombositopenie veroorsaak of wanneer die milt sodanig vergroot is dat dit druk veroorsaak. Die verwydering van die milt het min nadelige gevolge.
By volwassenes het dit slegs 'n tydelike verhoging van bloedselle in die [[kardiovaskulêre stelsel]] tot gevolg. In gevalle waar die milt by babas of in die vroeë jeugjare verwyder word, kan daar 'n verhoogde vatbaarheid van infeksies intree. Na die verwydering van die milt word die funksies daarvan grotendeels oorgeneem deur selle van ander organe, byvoorbeeld die beenmurg, die lewer en die limfkliere. Die afsluiting van die miltarterie of enige van sy vertakkings lei tot [[miltinfarksie]]. Indien sodanige afsluiting nie uitermate groot is nie, kan dit selde waargeneem word.
== Bronnelys ==
* Kennis, vol 2, bl. 308-309, ISBN 0 7981 0824 X
*Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409605, volume 19, bl. 83
{{Normdata}}
| |||