Papier: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Sjina→China |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 25:
=== Papiervervaardiging in Europa ===
Die eerste papiermeule in Europa was in [[Spanje]], by Xátiva, die moderne [[Valencia]] in 1120. Meur meulens het hul verskeining tydens die 13<sup>de</sup> eeu in [[Fabriano]], [[Italië]] gemaak waar dit vanaf die Islamitiese deel van Spanje af ingevoer is. [[Hemp]] en [[linne]] is gebruik as bron vir die vesels. Die oudste bekende papierdokument in die Weste is die Mozarabiese misboek van Silos uit die 11<sup>de</sup> eeu en is waarskynlik in die Islamitiese deel van Spanje geskryf. Die vervaardiging van papier in [[Italië]] en [[Duitsland]] is teen 1400 opgeteken, rondom dieselfde tyd as wat die houtsnee drukwerktegniek vanaf materiaal na papier oorgedra is. Die eerste kommersieel suksesvolle papiermeule in [[Engeland]] is deur John Spilman in [[1588]] naby Dartford in Kent oopgemaak en het swaar op Duitse vaardigheid ten opsigte van papiervervaardiging gesteun.
== Papiervervaardiging ==
Die woord papier kom van die Griekse woord ''papyros'', 'n baie ou skryfmateriaal wat van die stingels van ''Cyperus papyrus'' (die papirusplant) gemaak is. Die stingels is in die lengte deurgesny, oopgevou en dwars bo-oor mekaar gelym. [[Papirus]] is tot ongeveer 100 v.C. in die Mediterreense Iande gebruik, waarna dit deur perkament (dierevelle) vervang is. [[Perkament]] is tot in die [[Middeleeue]] as skryfmateriaal in [[Egipte]] gebruik. In omstreeks 105 n.C. het die Chinees Tsjai Loen 'n tegniek ontwikkel waarvolgens papier van die bas van moerbeibome en bamboesplante gemaak is.
Die bas is fyngestamp, tot 'n pulp gekook en daarna met water skoongewas en op 'n linnedoek in 'n bamboesraam uitgesprei om droog te word. Die papiermaaktegniek is teen die einde van die 8e eeu deur Chinese krygsgevangenes na [[Bagdad]] oorgedra en in die 11e eeu deur die [[Arabiere]] na Europa, [[Afrika]] en Egipte versprei. Die grondstof het toe slegs uit linnelomp bestaan. Dit is eers 'n tyd lank klam laat lê om "ryp" te word, waarna dit met houtas gekook, met water gewas en tot 'n veselrige pulp gestamp is.
Die pulp is met water tot 'n gladde houtpap vermeng en hierdie vloeistof is op 'n reghoekige raam van fyn koperdraad (koperdoek) geskep, sodat die oortollige water deur die sif kon dreineer. Die klam papiervel is daarna tussen viltlae gepers en opgehang om droog te word. Ten slotte is die papier in ʼn soort lym gedoop om onder meer te verhoed dat die ink sou vloei wanneer daarop geskryf word. Al die prosesse is met die hand gedoen. Teen omstreeks 1300, toe Italië die sentrum van Europa se papierbedryf was, het die vervaardigingstegnieke in talle opsigte verbeter.
Stampmeulens, wat meestal deur waterkrag aangedryf is, is ingespan om die grondstowwe tot pulp te stamp en die droogmaakproses is ook bespoedig deur die water eers uit die papier te pers. Nadat die papier droog gemaak is, is dit gesatineer - 'n proses waardeur dit 'n gladde glansafwerking verkry het. Aanvanklik is klippe gebruik om die papier mee "af te werk", maar die primitiewe middels is later deur waterkrag-aangedrewe hamers vervang.
Toe die Nederlandse satineerwals ('n kalanderrol) na 1700 sy verskyning maak, is die papier egter op 'n doeltreffender manier gladgestryk. Omstreeks dieselfde tyd is ʼn ander masjien in Nederland ontwerp wat, met sekere aanpassings, steeds vir pulpvervaardiging gebruik word. Die uitvinding staan as die "Hollander" of klopper bekend en het die proses waarin lappe eers ontbind is voordat dit verpulp is, onnodig gemaak. Dit het oorspronklik uit 'n groot kuip of tenk met 'n oorlangse afskorting in die middel bestaan.
Tussen die een kant van die bak en die afskorting was 'n wentelende silinder met skerp punte wat die papiergrondstowwe wat om die middelafskorting gesirkuleer het, tot ʼn pulp versny het. Papiermeulens het meestal langs 'n rivier of 'n sterk stroom lopende water gestaan waar daar waterkrag beskikbaar was om die Hollander mee aan te dryf en ook skoon water om pulp mee te berei. Die papierbedryf is steeds een van die nywerhede wat die meeste water verbruik.
Die eerste papiermeule is in omstreeks 1280 in [[Fabriano]], [[Italië]], opgerig en die stad is teenswoordig nog 'n belangrike sentrum vir die papierbedryf . Die bedryf het later noordwaarts versprei na [[Frankryk]] (1338), [[Duitsland]] (1389), [[Switserland]] (1411), [[Brittanje]] (1490), [[Oostenryk]] (1498) en Nederland (ca. 1600). In 1798 het die Fransman Nicolas Louis Robert 'n papiermasjien uitgevind wat deur middel van ʼn roterende sifdoek 'n aaneenlopende papiervel met een handeling kon vervaardig.
Dit was die voorloper van die Fourdriniermasjiene, wat vandag wêreldwyd gebruik word. Dit bestaan uit 'n breë, aaneenlopende band van fyn gaas wat oor rollers beweeg en heen en weer skud. Wanneer die geklopte pulp uit die Hollander kom, stort dit in ʼn egalige stroom op die bewegende gaasband. Die masjien is in 1799 gepatenteer en in 1807 in ʼn aangepaste vorm in Brittanje bekend gestel, waarna die bedryf vinnig gemeganiseer geraak het. Met die ontwikkeling van die drukkuns het ‘n toenemende vraag na 'n verskeidenheid van papiersoorte en groottes ontstaan. Die eerste Suid-Afrikaanse papierfabriek is in 1920 by [[Kliprivier (dorp)|Kliprivier]] in die omgewing van [[Johannesburg]] opgerig.
=== Grondstowwe ===
Papier kan uit enige plantspesie vervaardig word, en die keuse word onder meer deur ekonomiese faktore en die gehalte van die papier bepaal. Namate die verbruik van papier toegeneem het, het ʼn ernstige tekort aan lap ontstaan en in die eerste helfte van die 19e eeu is die grondstof deur houtpulp vervang. Dit is vandag nog die hoofbron van papier. Lap en strooi word egter steeds vir die vervaardiging van spesiale papiersoorte gebruik.
In [[Suid-Afrika]] is aanvanklik net afvalpapier, en van 1938 af ook strooi, gebruik vir die vervaardiging van papier. Die grondstowwe is later deur hout vervang en die pulp- en papiernywerheid is teenswoordig Suid-Afrika se grootste enkele verbruiker van hout, veral denne- en bloekomhout. Die hout word op slypstene tot houtpulp gepers, wat meebring dat die veselwande skeur en uitrafel en gedeeltelik van lignien (naas sellulose die vernaamste bestanddeel van die veselwande) gesuiwer word.
Die sellulose verskyn op die oppervlak van die beskadigde wande en dit speel 'n belangrike rol by die vorming van papier op die papiermasjien - 'n proses waartydens die veselweefsels in die papierstof verstrengel raak. Deur die pulp te sif, te sorteer en met water te was, word stukkies bas, spaanders, sand en ander afval verwyder en sodra die regte verhouding tussen lang en kort vesels verkry is, kan die mengsel (meganiese pulp) tot houthoudende papier verwerk word.
Die soort papier kan baie ekonomies vervaardig word, maar is van ʼn minderwaardige gehalte; dit is ook nie baie duursaam of kleurvas nie en word gewoonlik vir produkte met ‘n kort lewensduur, byvoorbeeld koerante, gebruik. Die houtpulp word egter meestal deur middel van chemiese kookprosesse ([[sulfaat]]- en sulfietprosesse) tot suiwer sellulose (chemiese pulp) verwerk. Lignien en ander onsuiwerhede word hierdeur van die sellulose, wat as grondstof vir houtvrye papier gebruik word, geskei.
Houthoudende papier word gebruik vir die vervaardiging van hoëgehalte-papier, byvoorbeeld goeie afdrukpapier en skryfpapier. [[Sellulose]] sowel as houtpulp kan na gelang van die verlangde witheid van die papier gebleik word of pigmente of kleuroplossings kan bygevoeg word om die papier te kleur. Die vermenging van sellulose, houtpulp, [[kleurstof]] en optiese [[Bleikmiddel|bleikmiddels]] in die korrekte verhouding vind tydens die maalproses plaas. Koerantpapier bestaan uit ongeveer 78 % houtpulp, 12 % sellulose, 8 % water en 2 % kleur- en bleikmiddels.
=== Vervaardiging ===
Die meganiese vervaardiging van papier op ʼn aaneenlopende sif of ringmaasband vind in 4 prosesse plaas. Die verdunde [[Suspensie (chemie)|suspensie]] (grondstofmengsel wat vir minstens 95 % uit water bestaan) word in konstante hoeveelhede in die masjien ingevoer. Die suspensie word gedurende die nat bewerking gebruik. waartydens die papierstof op die aaneenlopende maasband ontwater en die papier gevorm word. Suigperswalse en droogsilinders maak dit verder droog voordat dit na die droogkant gevoer word.
Daar word dit deur strykwalse glad gemaak. en laastens word dit oor 'n oproltrommel tot 'n massa van ongeveer 10 ton gerol. Die rolle word weer in hanteerbare groottes gerol en gesny en stroke van minderwaardige gehalte word verwyder. Twee soorte papiermasjiene word hoofsaaklik gebruik, naamlik die Fourdriniermasjien en die silindermasjien; eersgenoemde word veral vir die vervaardiging van koerantpapier gebruik en laasgenoemde vir 'n beter gehalte papier.
Die Fourdrinier produseer papier van ongeveer 10 m wyd teen sowat 1 000 m per minuut, terwyl die silindermasjien se maksimumproduksie net sowat 100 m per minuut is vir papier van ongeveer 4 m wyd. By die masjien is die sifdoek gespan oor 'n silinder wat in ʼn houer met papierstof draai. Die vloeistofvlak binne die houer is laer as die buite die houer en die verskil in druk bring mee dat die papierstofvesels aan die sifdoek vaskleef. Na 'n halwe omwenteling kan die papiervel verwyder en na die perse deurgevoer word.
=== Papiersoorte ===
Papier verkry bepaalde eienskappe deur vulstowwe teen die einde van die maalproses by te voeg - die deursigtigheidsgraad en tekstuur word onder meer hierdeur beïnvloed. Die papieroppervlak word verder deur afwerkingsprosesse glad gemaak. Verskillende grade papier word vir verskillende gebruike geproduseer, byvoorbeeld skryfpapier, afdrukpapier en papier vir banknote. Dierlike [[gom]] of plantaardige hars word in skryfpapier gebruik om die absorbsievermoë tot die minimum te beperk, en die papier word ook gesatineer om 'n gladde afwerking te verkry.
Hoëgehalte-skryfpapier word deur 'n watermerk gekenmerk. Die eienskappe van afdrukpapier word bepaal deur die gebruik daarvan en die drukprosesse waaraan dit onderhewig sal wees. Die goedkoopste afdrukpapier is koerantpapier (deur 'n masjien afgewerk). Die drukpapier bevat geen lym nie en het 'n hoogs gesatineerde oppervlak om doeltreffende kontak met die fyn diepdrukrasters te verseker. Glanspapier is aan beide kante verglans en is besonder glad, terwyl kunsdrukpapier weer 'n hoë weerkaatsingsvermoë het ten einde hoëgraadse vierkleurdruk tot sy reg te laat kom. Onverglansde papier het verskillende grade van gladheid. afhangende van die aantal kalanderrolle waardeur dit gepers is.
Dik papier het 'n lae relatiewe digtheid en word onder meer uit die sellulose van espartogras, ʼn Spaanse grassoort, vervaardig - ʼn dik boek kan uit betreklik min blaaie saamgestel word. Baie dun papier (Bybelpapier) bevat baie vuller, wat die ondeursigtigheid verhoog. Verpakkingspapier is dikwels glad aan die een kant; die dunste graad is sigaretpapier en die sterkste graad kraftpapier, wat vir onder meer verseëling gebruik word, byvoorbeeld by kabels.
Aangesien die papier waaruit banknote gemaak word, baie duursaam moet wees, word linnelomp dikwels as grondstof gebruik. Besondere papiersoorte is onder meer perkamentpapier (duursaam, water-, vet - en lugdig), filtreerpapier (gemaak van chemies suiwer lapvesels sonder enige byvoegings), deurskynende papier (deur die byvoeging van [[Kanadabalsem]]) en geïmpregneerde papier (vir verseëling en verpakking).
=== Groottes en gewigte ===
Die dikte van papier word in gram per vierkante meter (g /m<sup>2</sup>) in kilogram per 1 000 velle uitgedruk en die prys word per kilogram of per ton vasgestel. Die gramgewig van papier vir boeke is gemiddeld 80 tot 100 g/ m<sup>2</sup>, vir koerante 48 tot 55 g/m<sup>2</sup>, vir tikpapier 65 tot 80 g/m<sup>2</sup> en vir kunspapier 115 tot 135 g/m<sup>2</sup>.
Karton, waarvan die gramgewig hoër as 200 g/m<sup>2</sup> is, word in die papierbedryf papierbord genoem. Papier word in standaardgroottes vervaardig met konstante lengte- breedteverhoudings. Die basiese grootte, A- 0, is 841 x 1189 mm en het 'n oppervlakte van 1 m<sup>2</sup>. Die ander groottes het deur herhaalde halvering hieruit ontstaan. Die A- 4-grootte word gewoonlik vir briefskryfpapier gebruik en die A-6 vir poskaarte; A-7 is die minimumgrootte vir posstukke. Vroeër is B-, C- en D-reekse ook vervaardig, maar die geringe aanvraag kon nie die produksie regverdig nie.
== Verwysings ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 97
{{Verwysings}}
| |||