Grieks-Persiese Oorloë: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Burgert Behr het bladsy Grieks-Persiese oorloë na Grieks-Persiese Oorloë oor 'n aanstuur geskuif
inligting bygewerk en georganiseer onder subopskrifte
Lyn 29:
Die '''Grieks-Persiese Oorloë''' (oftewel die '''Persiese Oorloë''') was 'n reeks konflikte tussen die [[Achaemenidiese Ryk]] van [[Persië]] en die stadstate van die [[Klassieke Griekeland|Helleense wêreld]] wat in 499 v.C. uitgebreek en in 450 v.C. ten einde geloop het. Die botsing tussen die gefragmenteerde politieke wêreld van die Grieke en die omvangryke Persiese Ryk het begin toe [[Kores die Grote]] [[Ionië]] in 547 v.C. verslaan het. In 'n poging om beheer oor die onafhanklik gesinde Ioniese stede te handhaaf, het die Perse [[tirannie|tiranne]] aangestel om elkeen te regeer. Dit sou die bron van vele probleme wees vir die Grieke, asook die Perse.
 
== Die rol van Milete ==
In 499 v.C. het die destydse tiran van [[Milete]], [[Aristagoras]], 'n [[Beleg van Naxos (499 BC)|veldtog]] van stapel gestuur om die eiland Naxos te onderwerp, met Persiese ondersteuning. Die veldtog het egter op 'n debakel uitgeloop, en in afwagting op sy ontslag het Aristagoras die Helleense stadstate van [[Klein-Asië]] in geheel opgerui tot rebellie teen die Perse. Dit was die aanvang van die [[Ioniese opstand]], wat sou duur tot 493 v.C., en toenemend meer landstreke van Klein-Asië tot die konflik sou betrek. Aristagoras het militêre bystand van [[Athene]] en [[Eretrië]] gekry, en in 498 v.C. het hierdie magte daarin geslaag om die Persiese streekhoofstad [[Sardis]] te verower en af te brand. Die Persiese koning [[Dareios I van Persië|Darius die Grote]] het gesweer dat Athene en Eretrië dit sou vergeld. Die opstand het voortgeduur, met die teentanders effektief in skaakmat regdeur 497–495 v.C. In 494 v.C. het die Perse hergroepeer, en die episentrum van die opstand in Milete aangeval. Met die [[Slag van Lade]] is die Ioniërs 'n beslissende neerlaag toegedien en was die opstand in beheer. Die oorblywende brandpunte van verset is die volgende jaar onderdruk.
Met die ekspedisie het Darius ver buite die grense van die [[Oud-Assiriese Ryk|Ou Assiriese Ryk]] beweeg, waarskynlik om die handelskolonies aan die Swart See teen verdere invalle van die [[Skitiërs|Skithiërs]] te beskerm.
 
Veral Histiaios, die tiran van Milete, wat uitgebreide belange in die Swart See-gebied gehad het, het daarop aangedring dat die Skithiërs afgeskrik moet word en het voorgestel dat 'n nuwe ekspedisie onderneem word. [[Dareios I van Persië|Darius]] was egter nie hiervoor te vinde nie en het opdrag gegee dat die drywende brug afgebreek moes word. Milete het egter toestemming gekry om ʼn handelskolonie in die pas verowerde Thracië te vestig.
In 'n poging om sy ryk teen verdere opstande te beskerm, asook teen inmenging deur Grieke van die Europese vasteland, het Darius 'n veldtog geloods om Griekeland te verower en om Athene en Eretrië te straf vir die afbrand van Sardis. Die [[eerste Persiese inval in Griekeland]] is in 492 v.C. van stapel gestuur, met die Persiese generaal [[Mardonios]] wat [[Thracië]] en [[Masedonië]] onderwerp het voordat 'n reeks ongelukke die veldtog tot 'n vroeë einde gebring het. In 490 v.C. is 'n tweede mag na Griekeland gestuur, hierdie keer oor die [[Egeïese See]], onder bevel van [[Datis]] en [[Artaphernes (seun van Artaphernes)|Artaphernes]]. Hierdie veldtog het eers die [[Kyklade]] onderwerp voor die [[Beleg van Eretrië|beleg, verowering en verwoesting]] van Eretrië. In hul optog om Athene aan te val is die Persiese mag egter beslissend deur die Atheners verslaan by die [[Slag van Marathon]], en hierdie Persiese oogmerk is tydelik gestuit. Darius het nou die algehele onderwerping van Griekeland beplan, maar het in 486 v.C. gesterf sodat die verantwoordelikheid vir die veroweringstog oorgegaan het na sy seun [[Ahasveros]]. In 480 v.C., het Ahasveros persoonlik die [[Tweede Persiese Oorlog|tweede Persiese inval in Griekeland]] aangevoer, en was hy veldheer oor een van die grootste strydmagte van antieke tye. Die Perse was seëvierend oor die "Geallieerde" Griekse state (onder leiding van [[Sparta]] en Athene) by die [[Slag van Thermopylai]], wat hulle in beheer van die oorgrote Griekeland geplaas het. In hul veldtog teen die Geallieerde vloot het hulle egter 'n swaar neerlaag gely in die [[Seeslag van Salamis]]. Die volgende jaar was die Geallieerdes op die aanval en het hulle die Perse verslaan by die [[Slag van Plataia]], waardeur die inval in Griekeland beëindig is.
 
Die nedersetting [[Myrkinos]] is by ʼn inham van die [[Strymonrivier]] aan die voet van die [[Pangaiongebergte]] gestig om as sentrum vir die handelskolonie te dien. Die Persiese kommandant Megabazus was egter bewus daarvan dat daar ryk goud en silwermyne in die gebied was en het vermoed dat Milete van die rykdom gebruik wou maak om ʼn afskeiding van [[Persië]] te bewerkstellig, waarop hy [[Histiaios]] gevange geneem en hom na die Persiese hoofstad [[Soesa]] gebring het.
Die Geallieerdes het hul sukses opgevolg deur die oorblywende Persiese vloot in die [[Seeslag van Mykale]] te verslaan, voor die verdrywing van Persiese garnisoene van [[Sestos]] (479 v.C.) en [[Bisantium]] (478 v.C.). Die aksies van generaal [[Pausanias (generaal)|Pausanias]] by die beleg van Bisantium het vele van die Griekse state vervreem van die Spartane, en die anti-Persiese alliansie is daarom hergroepeer rondom Atheense leierskap as die sogenaamde [[Deliese Bond]]. Die Deliese Bond het die volgende drie dekades 'n [[Oorloë van die Deliese Bond|voortgesette veldtog]] teen Persië gevoer, eerstens deur die oorblywende Persiese garnisoene uit Europa te verdryf. By die [[Slag van die Eurymedon]] in 466 v.C. het die Bond twee keer geseëvier en dit het uiteindelik vryheid verseker vir die stede van Ionië. Die deelname van die Bond aan die Egiptiese opstand (van 460–454 v.C.) het egter uitgeloop op 'n rampspoedige neerlaag sodat verdere veldtogte afgelas is. 'n Vloot is in 451 v.C. na [[Siprus]] afgevaardig, maar het min uitgerig, en met die onttrekking het die Grieks-Persiese Oorloë tot 'n stille einde gekom. Sekere historiese bronne meld dat die beëindiging van vyandelikhede met 'n vredesverdrag tussen Athene en Persië saamgeval het, die sogenaamde [[Vrede van Kallias]].
 
Ondanks Histiaios se gevangeneming het die Ioniese Grieke, wat al hoe meer na selfstandigheid begin streef het, voortgegaan met hulle voorbereidings vir 'n opstand teen die Perse. Hulle het egter besef dat hulle nie alleen teen die Perse opgewasse sou wees nie en het Histiaios se skoonseun [[Aristagoras]] van [[Milete]] na die Griekse vasteland gestuur om daar hulp te vra (499/ 8 v.C.). Hy kon egter nie veel uitrig nie: net [[Eritrea]] en Athene, wat die grootste hoeveelheid van sy graan uit die [[Swartsee|Swart See]]-gebied gekry het, was bereid om 'n jaar lank te help. Ondanks die gebrek aan hulp is daar in 499 v.C. met die Ioniese opstand begin.
 
== Ioniese opstand (499-494 v.C.) ==
Omdat dit 'n lang tyd geduur het om die Persiese leer te mobiliseer, het die [[Ionië|Ioniërs]] aanvanklik 'n groot gebied verower. Hulle het in die eerste jaar selfs daarin geslaag om die Lidiese hoofstad [[Sardinië|Sardis]], van waaruit hulle bestuur is, te verower en te verwoes. Net die vesting waarin die satraap hom met sy soldate teruggetrek het, het in Persiese hande gebly. Na die [[val van Sardis]] het verskillende gebiede wat deur die [[Perse]] verower is, hulle by die opstand aangesluit.
 
Toe die Persiese leër egter gemobiliseer is, is die Grieke stadig maar seker teruggedryf. Onderlinge tweespalt in Griekse geledere het ook 'n rol hierin gespeel. In 494 v.C. is hulle vloot in die seeslag van [[Lade]], ʼn [[skiereiland]] by Milete, verslaan, terwyl die stad self verower en afgebrand is. Die inwoners is na Suid- Persië weggevoer. Hiermee was die opstand finaal onderdruk. Om Persiese gesag in [[Europa]] te herstel, het Mardonius, Darius se skoonseun, in 492 v.C. met 'n vloot en 'n leer na Thracië vertrek en die gebied weer eens aan Persiese gesag onderwerp.
 
Op die terugtog het 'n deel van die vloot in 'n storm by die Athosgebergte op die rotse geloop. Volgens die Griekse geskiedskrywer [[Herodotos|Herodotus]] (ca. 485-430 v.C.), wat 'n groot bydrae gelewer het tot die huidige kennis oor die Persiese oorloë, het die skipbreuk [[Mardonius]] verhinder om sy tweede plan, 'n vergeldingsekspedisie teen Eritrea en Athene, uit te voer. Dit is egter nie duidelik of Mardonius wel so 'n ekspedisie beplan het nie.
 
== Tweede ekspedisie ==
In 490 v.C. het die Perse onder leiding van adml. Datis 'n tweede tog na die Griekse vasteland onderneem omdat hulle besef het dat hulle besetting van Ionië, Thracië en die Griekse eilande net bestendig kon word deur die Griekse moederland ook te verower. Aan boord van Datis se vlot was daar 'n goed opgeleide leer van ongeveer 25 000 man onder aanvoering van [[Artaphernes]], asook enkele Griekse ballinge wat as gidse opgetree het.
 
Onder hulle was Hippias, die Atheense tiran wat in 510 v.C. verdryf is. Die Perse het gehoop om Athene met behulp van Hippias se ou aanhang in die hande te kry. Nadat Eritrea in 'n verrassingstog verower en geplunder is, het die Perse op [[Hippiospongia kerion|Hippias]] se aanbeveling by Marathon geland, waar hulle kon reken op 'n behoorlike aantal volgelinge wat aan [[Hippiospongia kerion|Hippias]] trou gebly het.
 
'n Atheense leër, wat in aller yl onder leiding van [[Miltiades]] na Marathon opgeruk het, het daarin geslaag om die Perse in die [[Slag van Marathon]] na hulle skepe terug te dryf. Die Perse se nuwe plan om Athene per skip Iê nader en te beset voordat [[Miltiades]] met sy leër oor land daarheen kon terugkeer, moes laat vaar word toe dit aan die lig kom dat Miltiades die stad wel voor hulle bereik het. Die slag het Athene se aansien in die Griekse wêreld baie laat styg: die Atheners het wel die Spartane, wat destyds die sterkste land mag gehad het, se hulp ingeroep, maar die leer het te laat opgedaag. Athene het die oorwinning dus geheel en al op sy eie behaal.
 
== Derde ekspedisie ==
Die Perse het toe begin met sorgvuldige voorbereidings vir 'n derde onderneming, wat die finale stand van sake sou moes bepaal. Hulle planne is egter vertraag deur Darius se dood in 486 v.C. Sy opvolger, Xerxes, het in 483 v.C. opdrag gegee dat 'n kanaal deur die landengte van Chalcidice gegrawe moet word om te verhoed dat die vloot weer op die berg Athos sou strand. Ook die Grieke het in die tyd begin om hulle mag te versterk. Themistokles het die Atheners in 483 v.C. oortuig om 'n sterk vloot teen die Perse op te bou, wat uit die opbrengs van nuut ontdekte silwerertslae op die skiereiland Laurion gefinansier sou word.
 
Themistokles was al sedert die val van Milete op soek na 'n middel om vlootbou te bekostig, sodat Athene Milete se posisie as grootste handelsmoondheid kon oorneem. [[Themistokles]] het op 'n PanHelleense kongres in 481 v.C. daarvoor gesorg dat [[Athene]], [[Sparta]] en [[Korinthe]] 'n ooreenkoms aangaan om die Perse gesamentlik te beveg: hoewel Sparta die opperbevel behou het, het Themistokles in werklikheid die strategie bepaal. In 480 v.C. het die Persiese leër [[Thracië]] met behulp van twee drywende brûe oor die [[Hellespont]] binnegemarsjeer.
 
Die vloot het op ʼn kort afstand langs die kuslyn gevolg. Volgens klassieke skattinge was daar byna 1 miljoen manskappe, maar volgens moderne skattings was daar sowat 75 000 tot 100 000 man en 'n vloot van 1 200 skepe. Die Grieke het net 10 000 man en 378 skepe gehad, waarvan 200 aan [[Athene]] behoort het. By die eerste twee Griekse verdedigingslinies in die [[Tempedal]] in [[Thessalië]] en by die passe van [[Thermopulai]] in Sentraal-Griekeland (waar die Spartaanse koning Leonidas en 300 man 'n heldedood gesterf het) het die Persiese leër die Grieke teruggedryf. 'n Seeslag dieselfde tyd by Kaap Artemisium het onbeslis geëindig. In aller yl het die Grieke toe ʼn muur by hulle laaste linie, die land engte van Korinthe, gebou.
 
Die vloot is na die baai van Salamis by die kus van Athene verskuif, terwyl die inwoners van Athene na die eiland Salamis gebring is. Die Persiese leër het Athene geplunder, maar die vloot is betrek in 'n slag in die nou baai van Salamis, waar hulle oormag vir hulle geen voordeel ingehou het nie. Onder die aanvoering van [[Eurybiades]] het die Grieke 'n skitterende oorwinning behaal. Die Persiese skepe was nie so beweeglik nie en was, met uitsondering van die Feniciese skepe, beman met seelui wat nie behoorlik opgelei was nie.
 
Na die seeslag het die vloot na [[Klein-Asië]] teruggekeer, terwyl die leër onder leiding van [[Mardonius]] in [[Griekeland]] agtergebly het. Hy is egter die volgende jaar deur die Grieke in 'n chaotiese veldslag by Plataia in Boeotië (479 v.C.) verslaan, waarop hy ook na Persië teruggekeer het. Die Persiese vloot is terselfdertyd in die seeslag by Mucale byna geheel en al vernietig.
 
== Kaartgalery ==
Line 41 ⟶ 69:
Beeld:Athenian empire atheight 450 shepherd1923.png|Gebiede van Athene
</gallery>
 
== Bronnelys ==
 
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 149
 
[[Kategorie:Geskiedenis van Griekeland]]