Huperion (maan): Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Burgert Behr het bladsy Hiperion (maan) na Huperion (maan) geskuif: Spelling volgens Lys Klassieke Eiename
Name
Lyn 1:
{{Inligtingskas Planeet
| bgcolour = #ffa812
| name = HiperionHuperion
| alt_names = Saturnus VII
| image = [[Beeld:Hyperion true.jpg|240px]]
| caption = HiperionHuperion in min of meer natuurlike kleure, soos deur [[Cassini–Huygens|Cassini]] afgeneem.
| discovery = yes
| discoverer =
Lyn 59:
}}
 
'''HiperionHuperion''' ([[Grieks]]: Ὑπερίων), ook bekend as '''Saturnus VII''', is ’n [[Natuurlike satelliet|maan]] van [[Saturnus]] wat in 1848 ontdek is. Dit het ’n kenmerkend onreëlmatige vorm, chaotiese rotasie en ’n onverklaarbare, sponsagtige voorkoms. Dit was die eerste maan wat ontdek is wat nie rond is nie. Die maan is deur William Bond, George Bond en William Lassell ontdek.
 
==Naam==
Die maan is genoem na [[HiperionHuperion]], die [[Titaan (mitologie)|Titaniese god]] van waaksaamheid en waarneming – in die [[Griekse mitologie]] die ouer broer van [[Kronos]], die Griekse ekwivalent van [[Saturnus (mitologie)|Saturnus]].
 
HiperionHuperion is ontdek kort nadat [[John Herschel]] name voorgestel het vir die sewe voorheen ontdekte mane van Saturnus in sy 1847-publikasie ''Results of Astronomical Observations made at the Cape of Good Hope''.<ref name="Lassell 1848 Observations" /> [[William Lassell]], wat HiperionHuperion twee dae ná William Bond gesien het, het reeds Herschel se name onderskryf en het die naam HiperionHuperion voorgestel om daarby aan te pas.<ref>
{{cite journal
|author=W. Lassell
Lyn 86:
==Eienskappe==
===Vorm===
HiperionHuperion is een van die grootste liggame bekend in die [[Sonnestelsel]] wat ’n onreëlmatige vorm het en dus nie in [[hidrostatiese ewewig]] is nie. Die enigste maan wat groter en onreëlmatig is, is [[Neptunus]] se maan [[Proteus (maan)|Proteus]]. Die grootste [[krater]] op HiperionHuperion is sowat 121,57&nbsp;km in deursnee en 10,2&nbsp;km diep. ’n Moontlike verklaring vir die maan se onreëlmatige vorm is dat dit deel van ’n groter liggaam was wat lank gelede deur ’n groot botsing opgebreek is.<ref name="Matthews1992">
{{cite journal
|author=R.A.J. Matthews
Lyn 95:
|doi=
|bibcode=1992QJRAS..33..253M
}}</ref> ’n Proto-HiperionHuperion kon ’n deursnee van 350-1&nbsp;000&nbsp;km gehad het.<ref name=Farinella1997>{{cite journal
|last=Farinella |first=P.
|author2=Marzari, F. |author3=Matteoli, S.
Lyn 103:
|doi=10.1086/118441
|bibcode=1997AJ....113.2312F
}}</ref> Oor sowat 1&nbsp;000&nbsp;jaar kon uitwerpsels van ’n hipotetiese HiperionHuperion-botsing die maan [[Titaan (maan)|Titaan]] teen lae snelhede getref en [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige]] stowwe in Titaan se atmosfeer laat opbou het.<ref name=Farinella1997/>
[[Beeld:Hyperion in natural colours.jpg|195px|duimnael|links|HiperionHuperion, deur Cassini afgeneem.]]
 
===Samestelling===
Soos die meeste van die [[Saturnus se natuurlike satelliete|mane van Saturnus]] dui HiperionHuperion se lae [[digtheid]] daarop dat dit grootliks uit waterys bestaan, met klein hoeveelhede rots. Anders as die meeste van Saturnus se ander mane het HiperionHuperion ’n lae [[albedo]] (0,2-0,3), wat kan beteken dit word deur minstens ’n dun laag donker materiaal omhul. Dit kan materiaal wees van [[Phoebe (maan)|Phoebe]] (wat baie donkerder is) wat verby [[Iapetus (maan)|Iapetus]] getrek het. HiperionHuperion is rooier as Phoebe en het baie dieselfde kleur as die donker materiaal op Iapetus.
 
===Oppervlak===
[[Voyager 2]] is deur die Saturnusstelsel, maar het HiperionHuperion net van ’n afstand af afgeneem. Dit het individuele kraters gewys asook ’n enorme rif, maar nie die tekstuur van die maan se oppervlak nie. Vroeë foto's deur [[Cassini–Huygens|Cassini]] het op ’n vreemde voorkoms gedui, maar dit was eers met Cassini se verbyvlug van HiperionHuperion op 25 September 2005 dat gesien kon word hoe vreemd HiperionHuperion werklik daar uitsien.
 
[[Beeld:Hyperion false color.jpg|200px|duimnael|’n Geprosesseerde foto van HiperionHuperion om detail duideliker te maak. Geneem deur Cassini.]]
Sy oppervlak is bedek met diep kraters met diep rande en dit gee die maan die voorkoms van ’n reusespons. Die onderkant van elke krater is vol donker materiaal. Die rooierige stof bevat lang kettings van [[koolstof]] en [[waterstof]] en lyk baie soos materiaal wat op ander mane van Saturnus aangetref word, veral Iapetus. Wetenskaplikes skryf HiperionHuperion se sponsagtige voorkoms daaraan toe dat dit ’n ongewoon lae digtheid vir so ’n groot voorwerp het. Dit maak die maan baie poreus, met ’n lae oppervlakswaartekrag. Dié eienskappe lei daartoe dat voorwerpe wat daarteen bots die oppervlak saampers pleks van uithol.<ref name='next2015'>{{cite news |url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=4606 |title=Cassini Prepares for Last Up-close Look at Hyperion |work=Jet Propulsion Laboratory |date=28 Mei 2015 |accessdate=2015-05-29 }}</ref>
 
==Rotasie==
Voyager 2 se foto's en grondgebaseerde [[fotometrie]] dui daarop dat HiperionHuperion se rotasie chaoties is – dit beteken sy rotasieas skommel so dat sy oriëntasie in die ruimte onvoorspelbaar is.<ref>{{cite journal|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s10509-015-2379-3|title=Nonlinear time-series analysis of Hyperion’s lightcurves|author=M. Tarnopolski|journal=Astrophysics and Space Science|volume=357|pages=160|doi=10.1007/s10509-015-2379-3|date=May 2015|bibcode=2015Ap&SS.357..160T}}</ref>
<ref>{{cite journal|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s10569-016-9719-7|title=Influence of a second satellite on the rotational dynamics of an oblate moon|author=M. Tarnopolski|journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy|volume=127|pages=121–138|doi=10.1007/s10569-016-9719-7|date=Feb 2017|bibcode=2017CeMDA.127..121T}}</ref> Dit is die enigste reëlmatige maan in die Sonnestelsel wat sover bekend nie in ’n [[sinkroniese omwenteling]] is nie.
 
Dit het ’n redelik [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrieke]] wentelbaan en is naby ’n veel groter maan, Titaan. Dit en sy onreëlmatige vorm beperk saam die toestande waaronder ’n stabiele rotasie moontlik is. Die 3:4-[[baanresonansie]] tussen Titaan en HiperionHuperion maak dalk ook ’n chaotiese rotasie meer waarskynlik.
 
== Verwysings ==
Lyn 157:
 
==Eksterne skakels==
* [http://saturn.jpl.nasa.gov/science/moons/hyperion/ Cassini-sending se blad oor HiperionHuperion]
* [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Sat_Hyperion HiperionHuperion] by [http://solarsystem.nasa.gov [[Nasa]] se Solar System Exploration]
* [http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/saturn/hyperion.html The Planetary Society: HiperionHuperion]
{{Commons-kategorie inlyn|Hyperion}}
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Hyperion (moon)|Engelse Wikipedia]]