Moldowa: Verskil tussen weergawes

|volle_naam = '''Republiek van Moldowa'''

|amptelike_tale = [[Roemeens]] (ook [[Moldawies]] genoem){{smallsup|a}}<ref name="CCDecision2013">{{en}} {{cite web |url=http://www.rferl.org/a/moldova-romanian-official-language/25191455.html |title=Chisinau Recognizes Romanian As Official Language|author=Associated Press|date=5 Desember 2013 |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |accessdate=23 Desember 2016}}</ref><ref name="congress">{{en}} {{cite web | url=http://www.loc.gov/law/foreign-news/article/moldova-romanian-recognized-as-the-official-language/ | title=Moldova: Romanian Recognized as the Official Language | publisher=Law Library of Congress | date=23 Desember 2013 | accessdate=23 Desember 2016 | author=Roudik, Peter}}</ref><ref name="MCC">{{en}} {{cite web | url=http://constcourt.md/libview.php?l=en&idc=7&id=512&t=/Overview/Press-Service/News/The-text-of-the-Declaration-of-Independence-prevails-over-the-text-of-the-Constitution | title=The text of the Declaration of Independence prevails over the text of the Constitution | publisher=Constitutional Court of Moldova | date=5 Desember 2013 | accessdate=23 Desember 2016}}</ref>

|regeringsvorm = Unitêre parlementêre<br />grondwetlike [[republiek]]

|oppervlak_rang = 138135^ste

|oppervlakmi² = 13&nbsp;067068 <small>(insluitende [[Transnistrië]])</small>

|bevolking_sensus_jaar = 20042017

|bevolkingsdigtheid = 10575

|bevolkingsdigtheidmi² = 272194,2

|bevolkingsdigtheidrang = 101145^ste

|BBP_PPP = $1827,057271&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=httphttps://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20162019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=65&pr.y=15&sy=20142017&ey=20212024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=65&pr1.y=18&c=921&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=WorldMoldova Economic Outlook Database, April&nbsp;2016|publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=April 20162019 |accessdate=2317 DesemberJunie 20162019}}</ref>

|BBP_PPP_jaar = 20162019

|BBP_PPP_per_kapita = $57&nbsp;082700<ref name="imf2" />

|BBP = $612,084037&nbsp;miljard<ref name="imf2" />

|BBP_jaar = 20162019

|BBP_per_kapita = $13&nbsp;712399<ref name="imf2" />

|onafhanklikheidstipe = OnafhanklikheidVorming

|onafhanklikheidsgebeure = • SoewereiniteitPrinsdom verklaarMoldawa<br />• OnafhanklikheidGoewerment verklaarBessarabië<br />• Demokratiese Republiek<br />• Vereniging met Roemenië<br />• Moldawiese ASSR<br />• [[Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek|Moldawiese SSR]]<br />• Onafhanklikheid erkenvan<br />die [[Sowjetunie]]<br />• Huidige grondwet

|onafhanklikheidsdatums = <br />van<br die/>[[1346]]<br />[[Sowjetunie1812]]<br />[[2315 JunieDesember]] [[19901917]]<br />[[279 April]] [[1918]]<br />[[12 Oktober]] [[1924]]<br />[[2 Augustus]] [[19911940]]<br /><br />[[2527 DesemberAugustus]] [[1991]]{{smallsup|b}}<br />[[29 Julie]] [[1994]]

|MOI = {{wins}} 0,693700<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex2018_human_development_statistical_update.pdf |title=20152018 Human Development Report |date=20152018 |accessdate=2217 JanuarieJunie 20162019 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>

|MOI_rang = 107112^de

|MOI_jaar = 20142017

|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0090|mediumhoog}}

|Gini = 2625,89<ref name="GINI">{{en}} {{cite web |url=httphttps://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=MD |title=GINI index (World BankGini estimate)Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=2317 DesemberJunie 20162019}}</ref>

|Gini_rang = 6^de

|Gini_jaar = 20142017

|Gini_kategorie = {{kleur|#fc0090|mediumlaag}}

'''Moldowa''' ([[Roemeens]]: ''Moldova'', [molˈdova], {{Audio|Ro-Moldova.ogg|luister}}, amptelik die '''Republiek van Moldowa''' (''Republica Moldova''), voorheen '''Moldawië''', is ’n land in [[Suidoos-Europa]], grotendeels geleë tussen die [[Proet]]- en die [[Dnister]]rivier. Dit word in die weste begrens deur [[Roemenië]] en verder deur [[Oekraïne]]. Die hoofstad is [[Chișinău]] ([[Russies]]: Kisjinef). Die land word beskou as een van die armstes in [[Europa]].

Moldowa was tot in [[1991]] deel van die [[Sowjetunie]] as die [[Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek]]. Die grondgebied van die nuwe land kom ooreen met dié van die voormalige Sowjetrepubliek en gedeeltelik met dié van die ouer [[Bessarabië]] (wat tot die [[Tweede Wêreldoorlog]] Roemeens was). Slegs die suidelikste en noordelikste deel van Bessarabië behoort tot die Oekraïne, terwyl die gebied aan die linkeroewer van die Dnister, [[Transnistrië]], nooit tot Bessarabië behoort het nie, maar volgens die grootste deel van die wêreldgemeenskap wel behoort tot die huidige Moldowa. Transnistrië het hom in [[1991]] eensydig onafhanklik verklaar. Die tweede belangrikste stad van Moldowa, [[Tiraspol]], lê in dié gebied.

Die land is ’n parlementêre republiek met ’n [[president]] as staatshoof en ’n premier as regeringshoof. Dit is in Maart 1992 toegelaat tot die [[Verenigde Nasies]]. Dit is ook lid van verskeie ander internasionale organisasies en hoop om lid te word van die [[Europese Unie]].<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.moldpres.md/default.asp?Lang=en&ID=68715|archiveurl=http://web.archive.org/web/20080430044847/http://www.moldpres.md/default.asp?Lang=en&ID=68715|archivedate=2008-04-30|title=Moldova will prove that it can and has chances to become EU member,|publisher=Moldpress News Agency|date=19 Junie 2007}}</ref>

Die naam "Moldowa" is afgelei van die [[Moldowa (rivier)|Moldowa-rivier]]; die vallei van dié rivier was ’n politieke sentrum toe die Prinsdom van Moldawië in 1359 ontstaan het.<ref>{{en}} [http://www.moldova.md/en/istorie/ History], Official site of Republic of Moldova</ref> Die oorsprong van die rivier se naam is onduidelik. Daar is ’n legende dat prins [[Dragoș]] dit sy naam gegee het nadat hy [[oeros]]se gejag en sy moeë hond Molda in die rivier verdrink het.<ref>{{en}} [http://rentmoldova.com/history-of-moldova/where-did-name-moldova.html Where did the name Moldova come from?]</ref>

Tydens die [[Neolitikum|Neolitiese Steentydperk]] was die gebied waarin Moldowa lê die middelpunt van die groot [[Cucuteni-kultuur]] wat ooswaarts gestrek het vanaf die Dnjester-rivier in die Oekraïne en weswaarts tot ná die [[Karpate]] in Roemenië. Die inwoners van dié beskawing, wat rofweg van 5500 tot 2750&nbsp;v.C. bestaan het, het landbou en veeteelt beoefen, gejag en fyn pottebakkerswerk gedoen.<ref>{{en}} {{Cite journal|last=Constantinescu|first=Bogdan|authorlink=| url=http://arheologija.ff.uni-lj.si/documenta/pdf34/DPConstantinescu34.pdf|last2=Bugoi|first2=Roxana|author2-link=|last3=Pantos|first3=Emmanuel|last4=Popovici|first4=Dragomir|title=Phase and chemical composition analysis of pigments used in Cucuteni Neolithic painted ceramics|journal=Documenta Praehistorica|volume=XXXIV|pages=281–288|publisher=Departement Argeologie, Universiteit van Ljubljana|location=Ljubljana|year=2007|issn=1408-967X|oclc=41553667|accessdate=25 Oktober 2012}}</ref>

Die '''Prinsdom van Moldawië''', wat in 1359 gestig is, is begrens deur die Karpate in die weste, die Djester in die ooste en die [[Donau]] en die [[Swartsee]] in die suide. Dit het bestaan uit die hedendaagse gebied van die Republiek Mongolië, die oostelike agt distrikte van Roemenië, en die Tsjerniftsi-oblast en Boedjak-streek van die Oekraïne. Nes die huidige republiek en die noordoostelike streek van Roemenië was dit onder die inwoners bekend as Moldowa. Die prinsdom is herhaaldelik deur [[Tatare]] van die [[Krim]] binnegeval en sedert die 15de eeu deur die [[Ottomaanse Turke]]. In 1538 het dit ’n belastingpligtige deel van die [[Ottomaanse Ryk]] geword, maar sy outonomiteit behou.<ref>{{en}} "[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+md0013) Moldova]". Library of Congress Country Studies</ref>

Die nuwe Russiese provinsie is die '''Oblast van Moldawië en Bessarabië''' genoem en het aanvanklik ’n groot mate van onafhanklikheid gehad. Ná 1828 is dié outonomie al hoe meer beperk en in 1871 is die Oblast verander in die '''Bessarabiese Goewernement''' as deel van ’n russifikasieproses. Die administrasie van die [[tsaar]] in Bessarabië het geleidelik [[Roemeens]] as amptelike en godsdienstige taal in onbruik laat verval.<ref>{{en}} [http://depts.washington.edu/cartah/text_archive/clark/bc_10.shtml#bc_10 ''Bessarabia'' deur Charles Upson Clark, 1927, hoofstuk 10]</ref> Die westelike deel van Moldawië (wat vandag deel van Roemenië is) het ’n outonome prinsdom gebly, en in 1859 het dit met [[Wallachye]] verenig en die [[Koninkryk van Roemenië]] gevorm.

Die Verdrag van Parys van 1856 het drie distrikte van Bessarabië — Cahul, Bolgrad en Ismail — aan Moldawië toegeken, maar in die Verdrag van Berlyn van 1878 het die Koninkryk van Roemenië ingestem om dit aan die Russiese Ryk terug te gee. In die 19de eeu het die Russiese owerhede Russe, Roemeniërs,<ref>{{en}} Vasile Baican, "Human settlements in Moldavia represented on «the Russian map» between 1828-1829", ''Scientific Annals of "Alexandru Ioan Cuza" Universiteit van Iasi -– Geography series'', 54, 2008, bl. 65.</ref> Oekraïners, [[Kosakke]], [[Bulgare]],<ref>{{en}} [http://depts.washington.edu/cartah/text_archive/clark/bc_8.shtml#bc_8 ''Bessarabia'' deur Charles Upson Clark, 1927, hoofstruk8]</ref> [[Duitsers]]<ref>{{en}} [http://www.ualberta.ca/%7Egerman/PAA/Bessarabians.htm The Germans from Bessarabia]</ref> en [[Gagaoesiërs]] aangemoedig om in die streek te gaan bly en al hoe meer [[Jode]] uit Bessarabië daar toegelaat<ref>{{en}} [http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/moldova.html].</ref> om die groot Nogai-Tataarse bevolking te vervang wat uitgesit is in die 1770's en 1780's tydens die [[Russies-Turkse Oorloë]].<ref>{{en}} [http://www.goshen.edu/mqr/pastissues/apr00staples.html Mennonite-Nogai Economic Relations, 1825–1860]</ref> Die Moldawiese deel van die bevolking het afgeneem van sowat 86% in 1816<ref>{{ro}} Ion Nistor, ''Istoria Bassarabiei'', Cernăuţi, 1921</ref> tot omtrent 52% in 1905.<ref>{{de}} Flavius Solomon, ''Die Republik Moldau und ihre Minderheiten'' (Länderlexikon), in: Ethnodoc-Datenbank für Minderheitenforschung in Südostosteuropa, bl. 52</ref> In dié tyd was daar anti-Semitiese opstande en dit het daartoe gelei dat duisende Jode na die [[VSA]] geëmigreer het.<ref>{{en}} [http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/moldova.html Moldova]</ref>

Bessarabië het hom op {{OuVormDatum|6 Februarie|1918|24 Januarie}} onafhanklik van Rusland verklaar en die hulp gevra van die [[Frankryk|Franse]] leër wat toe in Roemenië was.<ref>{{en}} Anthony Babel: La Bessarabie (Bessarabia), Félix Alcan, Genève, Switzerland, 1931</ref> Op {{OuVormDatum|9 April|1918|27 Maart}} het die Sfatul Ţării met 86 stemme teen 3 (met 36 buite stemming) besluit om op sekere voorwaardes met die Koninkryk van Roemenië te verenig.<ref>{{en}} {{cite book|last=King|first=Charles|authorlink=Charles King (author)|title= The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture|publisher=Hoover Press|location=|year=2000|chapter=From Principality to Province|url=http://books.google.com/books?id=ldBFWtuv8DQC&pg=PA33|pages=33–35|isbn=0-8179-9792-X|accessdate=31 Oktober 2010}}</ref> Later het Bukovina en Transilvanië ook by die koninkryk aangesluit.

Hierdie samesmelting is in die Verdrag van Parys van 1920 deur die [[Geallieerdes van die Eerste Wêreldoorlog|Geallieerdes]] goedgekeur. Dit is egter nie deur al die lede bekragtig nie.<ref name="legal">{{en}} {{cite journal|title=The Legal Status of the Bukovina and Bessarabia|author=Malbone W. Graham|journal=The American Journal of International Law|month=Oktober | year=1944|volume=38|issue=4|pages=667–673|publisher=American Society of International Law|doi=10.2307/2192802|jstor=2192802}}</ref><ref>{{en}} {{cite book|last=Mitrasca|first=Marcel|title=Moldova: a Romanian province under Russian rule: diplomatic history from the archives of the great powers|publisher=Algora Publishing|year=2002|chapter=Introduction |url=http://books.google.com/books?id=mZogbSmBR-4C&pg=PA13|page=13|isbn=1-892941-86-4|accessdate=31 Oktober 2010}}</ref> Van die groot magte, soos die VSA en die [[RSFSR|nuwe Kommunistiese Rusland]], het nie Roemeense heerskappy oor Bessarabië goedgekeur nie en laasgenoemde het dit beskou as die besetting van Russiese grondgebied.<ref>{{en}} Wayne S. Vucinich, ''Bessarabia'' In: ''Collier's Encyclopedia'' (Crowell Collier and MacMillan Inc., 1967) vol. 4, bl. 103</ref>

In Augustus 1939 is die [[Molotof–Ribbentrop-verdrag]] en sy geheime bykomende protokol onderteken. Daarvolgens het [[Nazi-Duitsland]] Bessarabië erken as binne die [[Sowjetunie|Sowjet]]-invloedsfeer. Dit het daartoe gelei dat laasgenoemde sy aanspraak op die gebied met nuwe ywer hervat het.<ref name="Olson 1994 483">{{en}} {{cite book|last=Olson|first=James|title=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|year=1994|page=483}}</ref> Op 28 Junie 1940 het die [[Sowjetunie]], met die medewete van Nazi-Duitsland, ’n ultimatum aan Roemenië uitgereik waarin die land versoek word om Bessarabië en Noord-Bukovina aan die Sowjetunie af te staan. Roemenië het dit die volgende dag gedoen. Kort daarna is die '''Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek''' (Moldawiese SSR) gestig.<ref name="Olson 1994 483" /> Dit het bestaan uit sowat 70% van Bessarabië en 50% van die toe ontbinde Moldawiese OSSR.

As deel van die [[Spilmoondhede]] se inval in die Sowjetunie het Roemenië beslag gelê op die gebiede Bessarabië, Noord-Bukovina en Transnistrië. Die Roemeense soldate en Duitsers het sowat 300&nbsp;000 Jode verban of vermoor, onder andere 147&nbsp;000 van Bessarabië en Bukovina.<ref>{{en}} [http://www.presidency.ro/static/ordine/RAPORT_FINAL_CPADCR.pdf Tismăneanu Report], bl. 748-749</ref> Die [[Rooi Leër|Sowjet-leër]] het die streek in Februarie tot Augustus 1944 herower en weer die Moldawiese SSR gestig. Tussen Augustus 1944 en die einde van die oorlog in Mei 1945 is 256&nbsp;800 inwoners van die Moldawiese SSR deur die Sowjet-leër opgeroep. Altesaam 40&nbsp;592 van hulle is in die oorlog dood.<ref name="history">{{en}} {{cite book|title=Istoria Republicii Moldova: din cele mai vechi timpuri pină în zilele noastre|trans_title=History of the Republic of Moldova: From Ancient Times to Our Days|editor=Asociaţia Oamenilor de știinţă din Moldova. H. Milescu-Spătaru.|edition=2nd|year=2002|publisher=Elan Poligraf|location=Chișinău|language=ro|isbn=9975-9719-5-4|pages=239–244}}</ref>

: ''Hoofartikel: [[Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek]].''

In die [[Stalin]]istiese tydperke 1940–1941 en 1944–1953 het die deportasie van plaaslike inwoners na die [[Oeralgebergte|Oeral]], [[Siberië]] en Noord-[[Kasakstan]] gereeld plaasgevind. Die grootstes hiervan was op 12–13 Junie 1941 en 5–6 Julie 1949, met onderskeidelik 18&nbsp;392 en 35&nbsp;796 mense net uit die Moldawiese SSR.<ref name="tismrep">{{en}} [http://www.presidency.ro/static/ordine/RAPORT_FINAL_CPADCR.pdf Tismăneanu Report], bl. 747 en 752</ref> Ander vorme van vervolging sluit in 32&nbsp;433 politieke arrestasies, waarna mense tereggestel (in 8&nbsp;360 gevalle) of na die [[Goelag]] gestuur is.

In 1946, weens ’n groot droogte en buitensporige produksiekwotas deur die Sowjet-regering, het die suidwestelike deel van die USSR ’n groot [[hongersnood]] ondervind.<ref>{{en}} [http://www1.fee.uva.nl/pp/mjellman/ Michael Ellman], [http://www.paulbogdanor.com/left/soviet/famine/ellman1947.pdf The 1947 Soviet Famine and the Entitlement Approach to Famines] ''Cambridge Journal of Economics'' 24 (2000): 603–630.</ref> In 1946–1947 was daar volgens historici 216&nbsp;000 sterfgevalle en 350&nbsp;000 gevalle van wanvoeding net in die Moldawiese SSR.<ref name="tismrep" /> In 1944–53 was daar verskeie weerstandsgroepe teen die USSR in Moldawië, maar die [[FSB|NKWD]] en later [[FSB|MGB]] het die lede eindelik gearresteer en tereggestel of verban.<ref name="tismrep" />

In die tydperk ná die oorlog het die Sowjetunie baie mense (hoofsaaklik Russe, Belo-Russe en Oekraïners) na Moldawië gestuur, veral na stedelike gebiede, om op te maak vir die verlies aan inwoners weens die oorlog en verbanning van die plaaslike bevolking.<ref>{{en}} Pal Kolsto, ''National Integration and Violent Conflict in Post-Soviet Societies: The Cases of Estonia and Moldova'', Rowman & Littlefield, 2002, ISBN 0-7425-1888-4, bl. 202</ref> In die 1970's en 1980's het die Moldawiese SSR ’n aansienlike deel van die Sowjet-begroting gekry vir nywerheids- en wetenskapgeriewe en behuising. In 1971 het die Sowjet-raad van ministers ’n besluit aanvaar oor "die verdere ontwikkeling van [[Chișinău|Kisjinef]]" (die hedendaagse Chișinău) en meer as ’n miljard [[roebel]] toegeken vir bouprojekte.<ref>{{en}} {{cite web|url= http://www.kishinev.info/architecture_en|title= Architecture of Chișinău|publisher= on Kishinev.info|accessdate= 12 Oktober 2008}}</ref> Met nog geld later en gekwalifiseerde spesialiste uit die res van die Sowjetunie is Moldawië se nywerheid verder uitgebrei.

In die 1980's, in die politieke toestande wat deur [[glasnost]] en [[perestroika]] geskep is, is die Demokratiese Beweging van Moldawië gestig, wat in 1989 bekend geword het as die nasionalistiese [[Volksfront van Moldowa]] (FPM).<ref name="lang matei">{{ro}} Horia C. Matei, "State lumii. Enciclopedie de istorie." Meronia, București, 2006, bl. 292-294</ref><ref>{{en}} "[http://miris.eurac.edu/mugs2/do/blob.pdf?type=pdf&serial=1047909431571 Romanian Nationalism in the Republic of Moldova]" deur Andrei Panici, American University in Bulgaria, 2002; bl. 40 en 41</ref> Nes verskeie ander Sowjet-republieke van 1988 af, het Moldawië begin voorbrand maak vir onafhanklikheid. Op 27 Augustus 1989 het die FPM ’n massademonstrasie in Kisjinef gereël wat bekend geword het as die Groot Nasionale Raad. Die raad het druk op die Moldawiese owerhede uitgeoefen om ’n taalwet op 31 Augustus 1989 te aanvaar waarvolgens Moldawies in die Latynse alfabet die amptelike taal van die Moldawiese SSR is. Die verband tussen dié taal en Roemeens is ook bevestig.<ref name="lang matei" /> Die Kommunistiese Party van Moldawië het ook in dié jaar minder gewild geword en in November is groot opstande gehou.<ref>{{ro}} {{cite web|url=http://basarabialiterara.com.md/?p=3231|title=Ion Costaș: 7 APRILIE 2009 NE AMINTEșTE DE 10 NOIEMBRIE 1989|date=28 Februarie 2010|language=Roemeens|publisher=Basarabia Literară [[.ro]]|accessdate=21 Maart 2012}}</ref><ref>{{ro}} {{cite web|url=http://www.europalibera.org/content/article/1871579.html|title=Igor Cașu, Chișinău 7 noiembrie 1989: "Jos dictatura comunistă!"|date=7 November 2009|language=Roemeens|publisher=Radio Free Europe|accessdate=21 Maart 2012}}</ref>

Die eerste demokratiese parlementêre verkiesing in Moldowa is in Februarie en Maart 1990 gehou. Mircea Snegur is verkies tot speaker van die parlement en Mircea Druc tot premier. Op 23 Junie 1990 het die parlement die Verklaring van die Soewereiniteit van die "Sosialistiese Sowjet-republiek Moldova" aanvaar waarin verklaar is dat Moldowiese wette voorrang geniet bo dié van die Sowjetunie.<ref name="lang matei" /> Ná die mislukking van die Sowjet-staatsgreeppoging op [[27 Augustus]] [[1991]], het Moldowa hom onafhanklik verklaar. Roemenië was die eerste land wat sy onafhanklikheid erken het.

Op 21 Desember van dié jaar het Moldowa saam met die meeste van die ander oud-republieke van die Sowjetunie die stigtingsdokument van die [[Gemenebes van Onafhanklike State]] (GOS) onderteken. Moldowa het op [[25 Desember]] amptelike erkenning gekry en homself as ’n neutrale staat verklaar. Op 26 Desember het die Sowjetunie ophou bestaan. Drie maande later, op 2 Maart 1992, het die Verenigde Nasies Moldowa amptelik as ’n onafhanklike staat erken. In 1994 het die land lid van [[Navo]] se Vennootskap vir Vrede-program geword en op 29 Junie 1995 lid van die Raad van Europa.<ref name="lang matei" />

In die streek oos van die Dnjester-rivier, Transnistrië, wat ’n groot bevolking Russe (26%) en Oekraïners (28%) het wat saam meer as die etniese Moldowiërs (40%) is, is ’n onafhanklike sosialistiese sowjetrepubliek op 16 Augustus 1990 uitgeroep, met [[Tiraspol]] as hoofstad.<ref name="lang matei" /> Die motiewe daaragter was ’n vrees vir die opkoms van nasionalisme in Moldowa en die verwagting dat die land met Roemenië sou herenig. In die winter van 1991–1992 het botsings tussen Transnistriese magte en die Moldowiese polisie plaasgevind, en tussen 2 Maart en 26 Julie 1992 het dit ontaard in ’n militêre stryd.

Op 2 Januarie 1992 het Moldowa ’n [[markekonomie]] ingestel en pryse vrygemaak, wat gelei het tot ’n vinnige groei in inflasie. Van 1992 tot 2001 het die jong land ’n ernstige ekonomiese krisis beleef en ’n groot deel van die bevolking het onder die [[broodlyn]] gelewe. In 1993 is ’n nasionale geldeenheid, die Moldowiese leu, bekend gestel om die tydelike Moldowiese koepon te vervang. In 2001 het die ekonomie begin verbeter en tot 2008 was daar ’n bestendige jaarlikse groei van tussen 5% en 10%. In die vroeë 2000's was daar ook ’n taamlike emigrasie van Moldowiërs wat werk soek (meestal onwettig) in Rusland (veral die [[Moskou]]-gebied), [[Italië]], [[Portugal]], [[Spanje]], [[Griekeland]], [[Siprus]], [[Turkye]] en ander lande. Geld wat van Moldowiërs in die buiteland huis toe gestuur is, het amper 38% van die land se [[BBP]] uitgemaak, die tweede grootste persentasie in die wêreld.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://iom.ramdisk.net/iom/artikel.php?menu_id=10&artikel_id=557&history_back=true|title=Moldova: Information Campaign to Increase the Efficiency of Remittance Flows|publisher=International Organization for Migration|date=10 Desember 2008}}</ref>

In die Moldowiese parlementêre verkiesing van 1994 het die Demokratiese Landbouparty ’n meerderheid van die setels gewen en dit was ’n keerpunt in die land se politiek. Nuwe maatreëls is aanvaar om die etniese spanning te verlig. Planne om met Roemenië te herenig is laat vaar<ref name="lang matei" /> en in die nuwe 1994-grondwet is Transnistrië en Gagaoesië se onafhanklikheid erken.

Nadat hulle 49,9% van die stemme gewen het, het die Party van Kommuniste van die Republiek Moldowa (wat in 1993 weer gewettig is nadat hulle in 1991 verbied is) 71 van die LP-setels gewen en op 4 April 2001 het hulle [[Vladimir Voronin]] tot die land se derde president verkies. Hy is in 2005 herkies. Die land is die eerste staat ná die Sowjet-tydperk waar ’n onhervormde Kommunistiese Party weer aan die bewind gekom het.<ref name="lang matei" /> ’n Nuwe regering is deur Vasile Tarlev (19 April 2001 – 31 Maart 2008) en Zinaida Greceanîi (31 Maart 2008 – 14 September 2009) gevorm.

Die Party van Kommuniste het agt jaar lank aan die bewind gebly. Hulle het in 2009 begin steun verloor nadat Marian Lupu by die Demokratiese Party aangesluit en so baie mense van die Kommuniste af weggelok het.<ref>{{en}} Marandici, Ion, The Factors Leading to the Electoral Success, Consolidation and Decline of the Moldovan Communists' Party During the Transition Period (23 April 2010). By die Midwestern Political Science Association Convention van April 2010. Beskikbaar by SSRN: http://ssrn.com/abstract=1809029</ref>

In die parlementsverkiesing van 2009 het die Kommuniste 49,48% van die stemme gewen, gevolg deur die Liberale Party (13,14%). Die omstrede uitslag van die verkiesing het gelei tot burgerlike opstande.<ref>{{en}} SevenTimes.ro: [http://www.seventimes.ro/politics/supporting_actions_for_moldovas_riot.html "Supporting actions for Moldova's riot"], 08 April 2009</ref><ref name="omg.md">{{en}} "[http://omg.md/Content.aspx?id=2437&lang=2 The protest initiative group: LDPM is the guilty one for the devastations in the Chișinău downtown]{{deadDooie linkskakel|date=Augustus 2012}}", 8 April 2009</ref><ref name="unimedia.info">{{en}} [http://unimedia.info/stiri/-11183.html "EU flags flying on the Presidency and Parliament, to calm the masses]", 2 Junie 2009</ref> In Augustus 2009 het vier partye – die Liberaal-Demokratiese, die Liberale en die Demokratiese Party en die Ons Moldowa-alliansie – besluit om die Alliansie vir Europese Integrasie te vorm en dit het die Kommuniste die amptelike opposisie gemaak. Vladimir Voronin, wat sedert 2009 president was, het eindelik op 11 September 2009 bedank, maar in die presidentsverkiesing van 2009 kon die parlement nie ’n president kies nie en die waarnemende president, Mihai Ghimpu, het ’n kommissie vir grondwetlike hervorming in Moldowa in die lewe geroep om ’n nuwe grondwet op te stel. Ná die mislukking van ’n referendum in 2010 om die hervorming goed te keur,<ref>{{en}} [[Reuters]], [http://www.reuters.com/article/idUSLDE6840FD20100905 Moldovan referendum appears to flop on low turnout]</ref> is die regering weer ontbind en ’n nuwe parlementsverkiesing is uitgeroep vir 28 November van dié jaar.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11430570|title=Moldova going to third election in two years|date=28 September 2010|publisher=BBC News|accessdate=30 September 2010}}</ref> Op 30 Desember 2010 is Marian Lupu verkies tot speaker.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.allmoldova.com/en/moldova-news/1249049268.html|title=Marian Lupu elected Head of Parliament|date=30 November 2010|publisher=allmoldova|accessdate=27 Oktober 2011}}</ref> Kragtens die grondwet sou hy dien as waarnemende president. Nadat die Alliansie vir Europese Integrasie ’n [[mosie van wantroue]] verloor het, is die Pro-Europese Koalisie op 30 Mei 2013 gevorm.

Moldowa is ’n unitêre, parlementêre, verteenwoordigende en demokratiese republiek. Die grondwet van 1994 vorm die raamwerk vir die land se regering. ’n Parlementêre meerderheid van minstens twee derdes is nodig om die grondwet te wysig en dit kan nie verander word in tye van oorlog of ’n nasionale krisis nie. Sekere veranderings kan eers ná ’n referendum gedoen word. Geen veranderings kan aangebring word wat die fundamentele regte van die land se inwoners beperk nie.<ref name="const">{{en}} [http://www.e-democracy.md/en/legislation/constitution/ The Constitution of the Republic of Moldova], 2000. Besoek op 31-10-2010.</ref>

Daar is ook ’n onafhanklike konstitusionele hof, wat uit ses regters bestaan waarvan twee deur die president aangestel word, twee deur die parlement en twee deur die raad van magistrate. Hulle dien vir ses jaar en in dié tyd kan hulle nie verwyder word en is hulle aan geen mag onderwerp nie.<ref name="const" />

Ná die Oorlog van Transnistrië in 1990–1992 het Moldowa hom beywer vir ’n vreedsame oplossing vir die konflik in Transnistrië deur met Roemenië, die Oekraïne en Rusland saam te werk en te vra vir internasionale bemiddeling. Die Moldowiese minister van buitelandse sake het herhaaldelik gesê die Russiese soldate in die streek is daar teen die wil van die Moldowiese regering en gevra dat hulle "volkome en onvoorwaardelik" onttrek.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.easybourse.com/bourse-actualite/marches/moldova-calls-on-russian-troops-to-leave-transdniestr-574221|title=Moldova Calls On Russian Troops To Leave Transdniestr}}{{Dooie skakel|date=Oktober 2010}}</ref>

In September 2010 het die [[Europese Parlement]] ’n lening van €90&nbsp;miljoen aan Moldowa toegestaan.<ref>{{en}} [http://www.europarl.europa.eu/en/pressroom/content/20100907IPR81460/ EU to grant €90 million to crisis-hit Moldova]</ref> Ook die IMF,<ref>{{en}} {{cite web|url=http://en.rian.ru/exsoviet/20100130/157721106.html |title=Moldova to get $570 million in IMF loans &#124; Ex-Soviet States &#124; RIA Novosti |publisher=En.rian.ru |date=2010-01-30 |accessdate=25 November 2012}}</ref> Wêreldbank en ander organisasies het vir die land geld geleen. Van die lande wat hulp met allerlei projekte verleen, is Roemenië<ref>{{en}} [http://www.balkaninsight.com/en/article/romania-moldova-to-boost-relations Romania, Moldova to Boost Relations]</ref> en [[Pole]].<ref>{{en}} [http://www.azi.md/en/story/9504 Poland will support Moldova in its European integration efforts]</ref>

Moldowa is verdeel in 32 distrikte (''raioane''), drie munisipaliteite en twee outonome gebiede ([[Gagaoesië]] en [[Transnistrië]]).<ref>{{en}} {{cite web|url=http://descentralizare.gov.md/regionmap.php?l=ro&idc=310|title=Autorităţi publice locale|publisher=Government of Moldova|accessdate=12 Oktober 2010}}</ref> Die finale status van Transnistrië word betwis, aangesien die sentrale regering nie die gebied beheer nie. Die stede [[Comrat]] en [[Tiraspol]], die hoofstede van die twee outonome gebiede, het ook munisipale status.

Volgens [[Amnestie Internasionaal]] kom "marteling en ander mishandeling" in polisie-aanhouding gereeld voor; die staat stel nie onmiddellike en onpartydigee ondersoeke in nie en polisiebeamptes spring soms straf vry. Politieke andersdenkendes van die [[Ilaşcu-groep]], wat in hegtenis geneem is oor die moord op twee seperatiste-amptenare, is eers vrygelaat van vrywillige aanhouding ná ’n bevel van die [[Europese Hof van Menseregte]].<ref>{{en}} [http://humanrightshouse.org/Articles/6039.html Ilascu and Others vs. Moldova and Russia]</ref>

In 2009, toe Moldowa sy ernstigste opstande in ’n dekade beleef het, is verskeie burgers deur die polisie vermoor en talle ander beseer.<ref>{{en}} Bureau of Diplomatic Security, [https://www.osac.gov/pages/ContentReportDetails.aspx?cid=10459 Moldova 2011 Crime and Safety Report]</ref>

Volgens ’n verslag van die Amerikaanse departement van buitelandse sake in April 2011 is geen moorde deur die veiligheidsmagte aangeteken nie, in teenstelling met die vorige jaar, en verslae oor die regering wat buitensporige druk op die media uitgeoefen het, het verminder. "Maar Transnistriese owerhede val steeds onafhanklike media en wetmakers van die opposisie lastig, beperk vryheid van assosiasie, beweging en godsdiens, en diskrimineer teen Roemeenssprekendes."<ref>{{en}} United States Department of State, [http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/2010/eur/154439.htm 2010 Human Rights Report: Moldova]</ref>

Moldowa "het noemenswaardige vooruitgang gemaak in verband met godsdiensvryheid sedert die tydperk van die Sowjetunie, maar dit kan steeds verdere stappe doen om diversiteit aan te moedig," het die VN se spesiale beriggewer oor die vryheid van godsdiens, Heiner Bielefeldt, in September 2011 in Chișinău gesê.<ref>{{en}} [http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=39500 Moldova: UN human rights expert calls for more fostering of religious diversity]</ref>

Omdat Moldowa so naby aan die [[Swartsee]] lê, het dit ’n matige en sonnige klimaat.<ref>{{en}} [http://www.weatheronline.co.uk/reports/climate/Moldova.htm Moldova's Climate]</ref> Dit is matig kontinentaal: die somers is lank en warm met temperature van gemiddeld sowat 20&nbsp;°C, en die winters is relatief matig en droog met Januarie-temperature van gemiddeld sowat {{nowrap|-4&nbsp;°C}}. Die jaarlikse reënval, wat kan wissel van sowat 600&nbsp;mm in die noorde tot 400&nbsp;mm in die suide, is wisselvallig; lang tyd sonder reën is nie ongewoon nie. Die grootste reënval vind in die vroeë somer en weer in Oktober plaas; swaar reënval en donderstorms is algemeen. Vanweë die onegalige terrein veroorsaak die somerreën dikwels erosie en slik in die riviere.

Die hoogste temperatuur wat nog in Moldowa gemeet is, was 41,5&nbsp;°C op 21 Julie 2007 in Camenca.<ref>{{en}} [http://www.weather-forecast.com/locations/Camenca Camenca temperature]</ref> Die laagste temperatuur was {{nowrap|-35,5&nbsp;°C}} op 20 Januarie 1963 in Brătușeni.<ref>{{en}} [http://www.worldweatheronline.com/Bratuseni-weather/Gagauzia/MD.aspx Bratuseni temperature]</ref>

; Energie: Moldowa voer sy [[petrol]], [[steenkool]] en [[gas]] hoofsaaklik van Rusland af in. Die land is lid van die EU se energieprogram wat ten doel het om lidlande se energiesekuriteit en volhoubare energieontwikkeling te verhoog en beleggings te lok vir energieprojekte.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.inogate.org|title=INOGATE website}}</ref>

; Wynbedryf: Moldowa is bekend vir sy wyne. Baie jare lank was wynbou die algemene beroep van die bevolking. Bewyse hiervan kan gesien word in historiese gedenktekens en dokumente, [[folklore]] en gesproke Moldowies. Die land het ’n goed gevestigde wynbedryf. Dit het wingerde van 147&nbsp;000&nbsp;ha, waarvan 102&nbsp;500&nbsp;ha gebruik word vir kommersiële produksie. Die meeste van die land se wyne word gemaak vir uitvoer. Baie gesinne het hul eie resepte en wingerde wat van geslag tot geslag oorgedra word. Volgens ’n 2011-verslag van die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] het Moldowa in 2005 die meeste alkohol per kop in die wêreld verbruik.<ref>{{en}} {{cite news |url=http://www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/msbgsruprofiles.pdf |title= Global Status Report on Alcohol and Health 2011, Appendix III |publisher=[[World Health Organization]] |accessdate=17 Maart 2013}}</ref>

; Landbou: Moldowa se [[tsjernozjom]] (vrugbare swart grond) en kontinentale klimaat met sy warm somers en matige winters het tot gevolg dat dié streek sedert antieke tye groot sukses behaal in die landbousektor. Die land is ’n groot verskaffer van landbouprodukte in Suidoos-Europa.

; Toerisme: Die land se toerisme fokus op die natuurlike landskap en geskiedenis. Wyntoere word landwyd aangebied. Bekende kelders sluit in Cricova, Purcari, Ciumai, Romanesti, Cojușna en Milestii Mici.

; Vervoer: Die meeste vervoer vind plaas per treinspoor (1&nbsp;138&nbsp;km) en snelweë (12&nbsp;730&nbsp;km). Die enigste internasionale lughawe is Chișinău. Klein bote gebruik die Giurgiulești-terminaal op die Donou-rivier. Die riviere Proet en Nistru speel net ’n klein rol in die land se vervoerstelsel.

; Telekommunikasie: In September 2005 is ’n miljoen gebruikers van selfone geregistreer. Die aantal gebruikers het in die eerste kwartaal van 2008 met 47,3% toegeneem teenoor die vorige jaar en was toe meer as 2,89 miljoen.<ref name="2mil">{{ro}} [http://www.anrceti.md/ R. Moldova are deja peste două milioane de utilizatori ai serviciilor de telefonie mobilă] – Agenţia Naţionala pentru Reglementare în Comunicaţii Electronice și Tehnologia Informaţiei (ANRCETI)</ref> In September 2009 was Moldowa die eerste land in die wêreld wat hoëdefinisie-stemdienste vir selfone gekry het.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/business/2009/dec/31/orange-launches-hd-mobile-phone-service|title=Orange launches HD mobile phone service|author=Katie Allen|date=31 Desember 2009|work=The Guardian|accessdate=18 September 2010}}</ref> Daar was in 2010 reeds sowat 1&nbsp;295&nbsp;000 [[internet]]gebruikers.<ref>{{en}} [http://www.itu.int/ITU-D/icteye/Reporting/ShowReportFrame.aspx?ReportName=/WTI/InformationTechnologyPublic&ReportFormat=HTML4.0&RP_intYear=2010&RP_intLanguageID=1&RP_bitLiveData=False International Telecommunication Union – BDT]</ref>

Die laaste syfers wat bekend is, is dié van die 2004-sensus in Moldowa<ref name="2004census_ethnic">{{ro}} [http://www.statistica.md/public/files/Recensamint/Recensamintul_populatiei/vol_1/6_Nationalitati_de_baza_ro.xls Population by main nationalities, in territorial aspect]</ref> (in dele wat deur die sentrale regering beheer word) en die 2004-sensus in Transnistrië (in dele wat deur die wegbreekrepublieke beheer word, onder meer Transnistrië, Bender en vier naburige kommunes):

! Selfidentifikasie !! Moldowiese<br />sensus !! % van <br />Moldowa !! Transnistriese<br />sensus !! % van Transnistrië<br />+ Bender !! Totaal !! %

{{smallsup|A}} Daar is steeds ’n geskil oor of [[Moldawiërs]] en Roemene tot dieselfde etniese groep behoort – dus of die Moldawiërs se selfidentiteit ’n aparte etniese groep of ’n Roemeense subgroep is. Wat die resultaat nog ingewikkelder maak, is dat 18,8% van die respondente wat hulself as Moldawiërs beskou, Roemeens as hul moedertaal aangegee het.<ref>{{en}} {{cite book |last=Protsyk |first=Oleh |others=Andrzej Marcin Suszycki, Ireneusz Pawel Karolewski |title=Nation and Nationalism. Political and Historical Studies |publisher=Oficyna Wydawnicza Atut Wrocawskie Wydawn. Oswiatowe |date=1 Januarie 2007 |chapter=Nation-building in Moldova |isbn=978-83-7432-261-4 |url=http://www.policy.hu/protsyk/Publications/NationalisminMoldova.pdf}}</ref>

Die 1994-grondwet van Moldowa gee [[Moldawies]] aan as die amptelike taal en die [[alfabet]] waarin dit geskryf word, is [[Latynse alfabet|Latyns]].<ref name="Constitution">{{en}} {{cite web|url= http://www.e-democracy.md/en/legislation/constitution/|title= Article 13, line 1 – of Constitution of Republic of Moldova}}</ref> In 1991 se onafhanklikheidsverklaring word die amptelike taal as [[Roemeens]] aangegee.<ref>{{ro}} [http://www.moldova-suverana.md/index.php?start_from=&ucat=7&subaction=showfull&id=1156426235&archive=1156767681& Declaraţia de independenţa a Republicii Moldova], Moldova Suverană</ref><ref>{{en}} [http://ec.europa.eu/translation/language_aids/recognition/field_guide_main_languages_of_europe_en.pdf A Field Guide to the Main Languages of Europe – Spot that language and how to tell them apart]{{deadDooie linkskakel|date=Augustus 2012}}, Europese Kommissie</ref> In 1989 se staatstaalwet word gepraat van ’n Moldowies-Roemeense taalidentiteit.

In 2003–2009 het die Kommunistiese regering ’n nasionale politieke wetsvoorstel aanvaar dat die bestaan van Moldowies verseker moet word.<ref name="conceptia" /> Geleerdes stem saam dat Moldowies en Roemeens dieselfde taal is, maar dat "Moldowies" in ’n sekere politieke verband gebruik word.<ref>{{ro}} {{cite web|url=http://www.realitatea.net/marian-lupu--romana-si-moldoveneasca-sunt-aceeasi-limba_288666.html|title=Marian Lupu: Româna și moldoveneasca sunt aceeași limbă|publisher=Realitatea .NET|accessdate=7 Oktober 2009}}</ref>

Russies het die status van "taal vir interetniese kommunikasie" (naas die amptelike taal) en word in die praktyk wyd gebruik op alle vlakke van die gemeenskap en die staat. Volgens bogenoemde politieke wetsvoorstel is ’n Russies-Moldawiese tweetaligheid kenmerkend van Moldowa.<ref name="conceptia">{{ro}} "[http://old.parlament.md/download/laws/ro/546-XV-19.12.2003.doc Concepţia politicii naţionale a Republicii Moldova]" Moldowiese Parlement</ref>

|byskrif=Godsdiens in Moldowa

Daar is 16 staats- en 15<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/links/National-reports-2007/National_Report_moldova2007.pdf |title=Bologna Process Template for National Reports: 2005–2007 (Moldova) |last=Moldovanu-Batrinac |first=Viorelia |date=18 Desember 2006 |work=Bologna Process website |publisher=European Higher Education Area |page=3 |accessdate=2 Julie 2010}}</ref> privaat instellings vir hoër onderwys in Moldowa, met altesaam 126&nbsp;100 studente (104&nbsp;300 in staatsinstellings en 21&nbsp;700 in privaat instellings). Die getal studente per 10&nbsp;000 inwoners het konstant toegeneem sedert die verbrokkeling van die Sowjetunie; dit was 217 in 2000–2001 en 351 in 2005–2006.

Die gemiddelde geboortekoers is 1,5 per vrou.<ref name="autogenerated1">{{en}} {{cite web|url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/data_sheets/cty_ds_MDA.html|title=Human Development Report 2009 – Moldova|publisher=Hdrstats.undp.org|date=|accessdate=7 Oktober 2009}}</ref> Openbare uitgawes vir gesondheid was 4,2% van die BBP en die privaat uitgawes 3,2%.<ref name="autogenerated1" /> Daar is sowat 264 dokters per 100&nbsp;000 mense.<ref name="autogenerated1" />

Sedert die verbrokkeling van die Sowjetunie het die land minder aan gesondheidsorg bestee en as gevolg daarvan het die gevalle van [[tuberkulose]] toegeneem.<ref name="autogenerated2">{{en}} {{cite web|url=http://pulitzercenter.org/blog/untold-stories/health-system-declined-tb-increased|title=Pulitzer Center Reporting on MDR-TB in Moldova}}</ref> Moldawië is een van die lande met die meeste gevalle van middelweerstandige tuberkulose in die wêreld.<ref name="autogenerated3">{{en}} {{cite web|url=http://www.kaisernetwork.org/daily_reports/rep_index.cfm?DR_ID=58042|title=Tuberculosis,Former Soviet Nations, China Face High MDR-TB Prevalence}}</ref>

Emigrasie is ’n massaverskynsel in Moldowa en dit het ’n groot invloed op die land se demografie en ekonomie. Die Moldowiese intelligensie-en-veiligheidsdiens raam dat 600&nbsp;000 tot ’n miljoen Moldowiërs (amper 25% van die bevolking) oorsee werk.<ref>{{en}} [http://www.outreachworld.org/Files/u_texas/Decision-Activity_Russia.pdf Understanding Migration, Emigration from Moldova]</ref>

Mihai Eminescu, ’n laat-Romantiese digter, en Ion Creangă, ’n skrywer, is die invloedrykste kunstenaar in Roemeens en word in sowel Roemenië as Moldawië as nasionale skrywers beskou.<ref>{{en}} [http://www.poemhunter.com/mihai-eminescu/biography/ Biography of Mihai Eminescu] at poemhunter.com<br />[http://www.creatingculturalcapitals.eu/rom/?My_heroes:Mihai_Eminescu Mihai Eminescu] at creatingculturalcapitals.eu<br />[http://www.refugeesinpa.org/RefugeeResettlementProgram/Map/Europe.aspx Moldova] at refugeesinpa.org<br />[http://www.ce-review.org/00/3/lovatt3.html 2000: Year of Eminescu] at Central Europe Review<br />[http://explore.theculturetrip.com/europe/moldova/ Moldova] at explore.theculturetrip.com</ref>

{{Verwysings|34}}

{{CommonsKategorie|Moldova|Moldowa}}

* {{ro}} [http://www.moldova.md/ Amptelike webwerf]
* {{en}} [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/moldova.htm Moldova, Republic of] van ''UCB Libraries GovPubs''.

* {{en}} [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17601580 Moldowa op die BBC-webtuiste]