Publiek: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Voeg sakels by en verbeter uitleg
Lyn 2:
'''Publiek''' is die versamelnaam vir die mense, die volk, burgers of die gemeenskap van ’n [[land]]. Vandaar begrippe wat die burgers raak, soos publieke administrasie, publieke reg, publieke opinie (ook openbare mening genoem), publieke onderneming (teenoor private onderneming) en ander publiek-verwante samestellings.
 
In [[Afrikaans]] word “publieke” soms met die woord “openbare” vervang, insluitend openbare finansies, openbare sektor, openbare bestuur, openbare gesondheid, openbare parke en paaie en selfs openbare betrekkinge ([[Engels]]: public relations). Dit is gevolglik uitruilbaar.
 
== Publieke administrasie ==
Lyn 10:
Dit kom kortliks daarop neer dat gesonde publieke administrasie hoofsaaklik die volgende vier hoofpunte behels:
 
·*        Dit is ’n stelsel van strukture en prosesse wat die publiek raak;
·*        Dit funksioneer binne ’n spesifieke gemeenskap;
 
·*        Dit voorsien ’n omgewing waarin toepaslike regeringsbeleid moontlik is;
·        Dit funksioneer binne ’n spesifieke gemeenskap;
·*        Dit maak die doeltreffende uitvoering van die neergelegde beleid moontlik.
 
·        Dit voorsien ’n omgewing waarin toepaslike regeringsbeleid moontlik is;
 
·        Dit maak die doeltreffende uitvoering van die neergelegde beleid moontlik.
 
Publieke administrasie is gevolglik heelwat wyer as bloot publieke bestuur, weliswaar ’n baie belangrike onderafdeling daarvan.
Line 23 ⟶ 20:
 
=== Geskiedenis van publieke administrasie ===
Die aanduidings is dat die mandarynse burokrasie in [[China]] reeds in sowat [[500 v.C.|500 v.C]]. werkgewers aangestel het wat gerigte opleiding ontvang het om die publiek te bedien. Hulle is streng gekeur en moes eksamens oor publieke administrasie aflê. Dit is deurlopend verbeter en verfyn, onder meer deur die Han-dinastie (206 v.C.) en T’ang- en Sung-bewinde in die latere eeue. Net so het die Egiptenare, Grieke en Romeine spesifieke stelsels gehad om rigting te gee aan regsaangeleenthede, militêre optrede, finansies en belasting, binnelandse en buitelandse aangeleenthede.
[[Lêer:Woodrow.Wilson.Pavel.Vavrys.jpg|duimnael|Thomas Woodrow Wilson, die 28ste president van Amerika, het publieke administrasie as teoretiese dissipline vasgelê met die publikasie van sy The study of administration in 1887. ]]
Die Nederlandse regering het dit in Suid-Afrika gevestig met die stigting van ’n nedersetting in die Kaap op 6 April 1652.
 
Die Amerikaanse president [[Woodrow Wilson]] het dit in 1887 as ’n '''teoretiese''' dissipline vasgelê deur die publikasie van sy ''The study of administration''. In [[Suid-Afrika]] is dit die eerste keer as akademiese vak deur die Transvaalse Universiteitskollege (later die [[Universiteit van Pretoria]]) as ’n kollege van Unisa aangebied. Vandag bied minstens 17 universiteite in die land dit as studierigting aan.
 
In Suid-Afrika het die onderrig van publieke administrasie aanvanklik sy wortels in die vorige politieke bedeling gehad, maar die oorgang na ’n nuwe regering in 1994 het met drastiese wysigings gepaardgegaan. Teoreties behoort publieke administrasie met die publiek se behoeftes en verwagtinge ooreen te stem, doeltreffend wees, respek en waardering afdwing en dit vir die publiek moontlik maak om ’n veilige en regverdige bestaan te voer. Dit moet ook in ooreenstemming wees met internasionale ontwikkelinge en standaarde.
Line 43 ⟶ 40:
Die moontlike oorsake van korrupsie word só uiteengesit:
 
·*        '''Gulsigheid''', wat ’n obsessie met materialisme ten koste van die publiek is. Dit word aangevuur deur onder meer ongeduldige ambisie, verwagtinge wat ten koste van ander geskied en selfs ’n omgewing waarin nie ’n wakende oog oor die doen en late van die betrokke posisie gehou word nie.
·*        '''Gebrekkige etiek,''' wat die betrokkenes voor versoekings laat swig.
·*        '''Politieke mag,''' veral as regerings lank aan die bewind is en nie voldoende opposisie het om hulle op hul tone te hou nie.
·*        '''Begunstiging en nepotisme,''' wat die aanstelling in poste betref van familie en vriende wat onwaarskynlik opgewasse is vir die werk is of dit hoegenaamd nie verdien nie en tot swak diens lei.
·*        '''Verontagsaming van gedragskodes,''' of selfs die afwesigheid van gepaste voorskrifte.
·*        '''Die navolging van korrupte leiers.''' Wanneer jou leiers ’n swak voorbeeld stel, vergroot dit die weg na korrupte optrede.
·*        '''Gebrekkige beheermaatreëls,''' veral wanneer werkers saamspan om korrupsie te verdoesel.
·*        '''Beheptheid met amptelike geheimhouding,''' wat dit baie moeiliker maak om ongerymdhede te ontbloot.
·*        '''Oormatige regulering van die ekonomie,''' veral wanneer die regeerders ’n oormaat politieke en ekonomiese mag het en maklike toegang tot bates, grond, bronne en geleenthede het.
 
Omdat [[korrupsie]] altyd tot die nadeel van die publiek geskied, is dit belangrik om soveel maatreëls moontlik in te stel om die voorkoms daarvan te beperk. Dit sluit in ’n publiek wat waaksaam is en amptenare wat moontlike versoekings vermy of teenstaan; onafhanklike media wat korrupsie ontbloot; anonieme fluitjieblasery van personeel en ander ingeligtes; die navolging van Christelike en/of ander beginsels; die gebruik van die ombudsman; onafhanklike vervolging en streng strawwe – alles om eerlike publieke administrasie moontlik te maak.
·        '''Gebrekkige etiek,''' wat die betrokkenes voor versoekings laat swig.
 
·        '''Politieke mag,''' veral as regerings lank aan die bewind is en nie voldoende opposisie het om hulle op hul tone te hou nie.
 
·        '''Begunstiging en nepotisme,''' wat die aanstelling in poste betref van familie en vriende wat onwaarskynlik opgewasse is vir die werk is of dit hoegenaamd nie verdien nie en tot swak diens lei.
 
·        '''Verontagsaming van gedragskodes,''' of selfs die afwesigheid van gepaste voorskrifte.
 
·        '''Die navolging van korrupte leiers.''' Wanneer jou leiers ’n swak voorbeeld stel, vergroot dit die weg na korrupte optrede.
 
·        '''Gebrekkige beheermaatreëls,''' veral wanneer werkers saamspan om korrupsie te verdoesel.
 
·        '''Beheptheid met amptelike geheimhouding,''' wat dit baie moeiliker maak om ongerymdhede te ontbloot.
 
·        '''Oormatige regulering van die ekonomie,''' veral wanneer die regeerders ’n oormaat politieke en ekonomiese mag het en maklike toegang tot bates, grond, bronne en geleenthede het.
 
Omdat korrupsie altyd tot die nadeel van die publiek geskied, is dit belangrik om soveel maatreëls moontlik in te stel om die voorkoms daarvan te beperk. Dit sluit in ’n publiek wat waaksaam is en amptenare wat moontlike versoekings vermy of teenstaan; onafhanklike media wat korrupsie ontbloot; anonieme fluitjieblasery van personeel en ander ingeligtes; die navolging van Christelike en/of ander beginsels; die gebruik van die ombudsman; onafhanklike vervolging en streng strawwe – alles om eerlike publieke administrasie moontlik te maak.
 
== Openbare finansies ==
Line 68 ⟶ 57:
Dit is uiteraard moeilik om publieke voordele te meet en doeltreffende openbare finansies behels gevolglik ’n begroting wat duidelike bestedingsdoelwitte aandui. Volgens ''Managing Public Money'' word die publiek benadeel wanneer hul geld vrugteloos aangewend word en vermors word. Voorbeelde daarvan is onder meer:
 
·*        Die besteding aan projekte wat nie sinvol is en nie suksesvol uitgevoer kan word nie. Projekte moet dus nie aangepak word indien dit nie sigbare resultate kan oplewer nie.
·*        Die vermorsing van publieke geld deur bestuurders en ander wat nie vergaderings bywoon nie en dus nie betrokke en produktief is nie.
 
·        Die vermorsing van publieke geld deur bestuurders en ander wat nie vergaderings bywoon nie en dus nie betrokke en produktief is nie.
 
Dit is heelwat makliker om sukses te meet in die private sektor as in die openbare sektor danksy die winsbeginsel en doeltreffender meting van sukses en produktiwiteit. In die openbare sektor is geld die middel maar nie die einde nie.
Line 85 ⟶ 73:
Openbare mening word meestal deur een of soms meer as een van die volgende beïnvloedingsbronne gevorm:
 
·*        Gewone gesprekvoering deur die lede van die publiek, die oudste vorm van meningsvorming. Dit sluit in gesprekke tussen vriende, in huise, openbare plekke en die werkplek.
·*        Menings word gevorm of statuur gegee deur die media, insluitend koerante en tydskrifte, radio en televisie en deesdae die sosiale media. Dit word nie noodwendig met objektiwiteit gedoen nie, ondanks aansprake dat dit wel die geval is.
[[Lêer:BBC News Room August 2013.JPG|duimnael|440x440px|Die media dra baie daartoe by om openbare vryheid te bevorder. Die BBC is een van die grootste nuus-uitdraers ter wêreld.]]
·        Menings word gevorm of statuur gegee deur die media, insluitend koerante en tydskrifte, radio en televisie en deesdae die sosiale media. Dit word nie noodwendig met objektiwiteit gedoen nie, ondanks aansprake dat dit wel die geval is.
 
[[Lêer:BBC News Room August 2013.JPG|duimnael|328x328px|Die media dra baie daartoe by om openbare vryheid te bevorder. Die BBC is een van die grootste nuus-uitdraers ter wêreld.]]Wat die openbare uitsaaiwese betref, het veranderinge internasionaal in die onlangse dekades ’n groot uitwerking op reguleerders en die uitsaaiwese gehad, maar in Suid-Afrika was daar veral groot veranderinge sedert die bewindsverandering in 1994. ’n      Beleid moes onder meer neergelê word om “Suid-Afrikaanse programme te bied wat die toestande, lewenstyle, optrede en kulturele erfenis van alle Suid-Afrikaners weerspieël”.
 
Suid-Afrika vaar darem steeds goed wat persvryheid betref en het in die jongste World Press Freedom Index steeds die “Bevredigend”-kategorie gehaal, wat die tweede beste groepering is en ook ander lande soos Australië, Kanada en Brittanje insluit. Dit vergelyk met lande in die “Baie ernstig”-kategorie (vyfde kategorie), insluitend Iran, Sirië, Soedan, Somalië, Jemen, Egipte, Libië en China. Die resultate van die jongste opname is aan die einde van April 2019 bekend gemaak.
Line 95 ⟶ 82:
Dit is duidelik dat die vorming van openbare mening heelwat kan verskil afhangend van die beleidsvormers en dat die publiek altyd daaroor sal verskil – afhangend van die hoek waaruit hulle daarna kyk. Die goue reël bly: Moet nie alles vir soetkoek opeet nie.   
 
·        Opvoedkundige instellings, insluitend skole en tersiêre instellings. Hulle verskaf kennis oor politieke, ekonomiese, sosiale en ander aangeleenthede en voorsien die vaardighede om die inligting te sif, ontleed en te vertolk.
 
·        Sakeondernemings, politieke groeperinge en ander instellings in die ekonomie is deurlopend besig om die publieke opinie te vorm en te handhaaf sodat hul eie belange beskerm kan word.
 
Uiteindelik kan openbare mening doeltreffend ingespan word om – hoofsaaklik in ’n demokrasie – met die regering te beding. So het die agtiende eeuse Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau geglo dat openbare mening ’n kragtige medium is om die regering te dwing om billik op te tree in sy wette en die uitvoering daarvan – sonder om in kragteloosheid te verval. Die Duitse filosoof Hegel het openbare mening as beide die waarheid en valsheid beskryf en gemaan dat dit die taak van ’n groot leier is om die een van die ander te onderskei. Dit kan dus ’n gevaarlike mag wees indien dit nie reg bestuur word nie: selfs regeringsbeleid mag nie te veel beïnvloed word deur openbare mening wat oningelig, onnadenkend en selfs onstabiel kan wees nie.
Line 105 ⟶ 92:
Die voordele van publieke aksie kan onder meer die volgende wees:
 
·*        Die positiewe aanwending van publieke opinie en optrede om positiewe veranderinge te bewerkstellig;
·*        Die verbetering van bedingingsmag en apatie by owerhede;
 
·*        Die oordrag van akkurate inligting wat tot billiker behandeling kan lei;
·        Die verbetering van bedingingsmag en apatie by owerhede;
·*        Die temper van outokratiese besluitneming en optrede deur owerhede.
 
·        Die oordrag van akkurate inligting wat tot billiker behandeling kan lei;
 
·        Die temper van outokratiese besluitneming en optrede deur owerhede.
 
=== Publieke meningspeiling ===
Line 119 ⟶ 103:
 
== Ander publiek-begrippe ==
Die publiek vorm die kern van verskeie ander optredes en begrippe wat hom raak:
 
=== Publieke domein ===
Dit beteken die regte en eiendom wat aan die algemene publiek behoort, in teenstelling met byvoorbeeld grondeienaarskap en spesifieke regte van individue. Die verjaring van regte wat patente, kopiereg en handelsmerke betref, kan byvoorbeeld beteken dat die beskerming van inligting of materiaal wat voorheen aan spesifieke persone of groepe behoort het nou in publieke domein is.    
 
=== Openbare vryheid en veiligheid ===
Die regering van ’n land behoort sy burgers teoreties vry en veilig te laat voel, maar ongelukkig is daar verskeie voorbeelde van lande waar dit nie die geval is nie. In Afrika byvoorbeeld het publieke beswaarmakers in lande soos Algerië en Soedan veral in die onlangse jare ernstige optrede teen hulle ervaar. In ander lande, insluitend Kameroen en [[Zimbabwe]], is die internet ontoeganklik vir die publiek gemaak. In lande soos Senegal, Togo en Burundi word gereeld met geweld teen diegene opgetree wat op ’n beter bedeling aandring.
 
In Freedom House se ''2019 Freedom in the World Report'' het sowat 68% van die teikengroep aangedui dat hulle versigtig in hul lande moet wees oor wat hulle sê. Sowat 67% meen dat hulle “taamlik” vryheid van spraak het – 7 persentasiepunte swakker as met die vorige opname. Een van die tendense wat bekommer, is dat landsburgers toenemend bereid is om beperkings van hul regerings te aanvaar om individuele vryheid te beperk om sogenaamde publieke sekuriteit te verseker. Dit sluit in dat 47% landsburgers meen dat hul regerings die reg het om aanbidding te reguleer.
Line 134 ⟶ 116:
 
== Bronne ==
·        Bayat, M. Saheed & Meyer, Ivan H. ''Public Administration''. Southern Book Publishers. 1994. <nowiki>ISBN 1 86812 471 1</nowiki>
 
·        Bekker, Koos (redakteur). ''Citizen Participation in Local Government''. J.L. van Schaik. 1996. <nowiki>ISBN 0 627 02184 0</nowiki>
 
·        Cameron, R.G. & Stone, A.B. ''Servng te Public''. J.L. van Schaik. 1995. <nowiki>ISBN 0 627 020623</nowiki>
 
·        Crous, M.E. ''A Comparative Analysis of South African Local Content Regulation''. Unisa-meestersverhandeling. 2007
 
·        Daniels, Glenda. ''How South Africa ranks in the press freedom stakes''. Artikel in ''The Conversation'', 26 April 2019
 
·        Fox, William, Schwella, Erwin & Wissink, Henry. ''Public Management''. Juta & Co. Ltd. 1991. <nowiki>ISBN 0 7021 2540 7</nowiki>
 
·        Labuschagne, F.J. & Eksteen, L.C. ''Verklarende Afrikaanse Woordeboek''. J.L. van Schaik. 1992. <nowiki>ISBN 0 627 01740 1</nowiki>
 
·        Odendal, F.F. & Gouws, R.H. ''Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal (HAT)''. Pearson Education South Africa. 2010. <nowiki>ISBN 978-1-77025-665-1</nowiki>
 
·        Paneel redakteurs. ''New Standard Encyclopedia, Volume 13''. Ferguson Publishing Company. 1999. <nowiki>ISBN 0-87392-103-8</nowiki>
 
·        Paneel redakteurs. ''The New Encyclopedia Brittanica, Volume 26''. Encyclopedia Brittanica. 2010. <nowiki>ISBN 978-1-59339-837-8</nowiki>
 
·        Paneel redakteurs. ''World Book, Volume 15''. World Book. 2010. <nowiki>ISBN 978-0-7166-0110-4</nowiki>
 
·        Pauw, J.C., Woods, Gavin, Van der Linde, G.J.A., Fourie, David & Visser, C.B. ''Managing Public Money. A System from the South''. Heinemann. 2002. <nowiki>ISBN 079620 141 2</nowiki>
 
·*        Bayat, M. Saheed & Meyer, Ivan H. ''Public Administration''. Southern Book Publishers. 1994. <nowiki>ISBN 1 86812 471 1</nowiki>
·        Penar, Peter & Logan, Carolyn. ''Pendulum is swinging towards creeping restrictions across Africa''. Artikel in ''The Conversation'', 26 April 2019.
·*        Bekker, Koos (redakteur). ''Citizen Participation in Local Government''. J.L. van Schaik. 1996. <nowiki>ISBN 0 627 02184 0</nowiki>
·*        Cameron, R.G. & Stone, A.B. ''Servng te Public''. J.L. van Schaik. 1995. <nowiki>ISBN 0 627 020623</nowiki>
·*        Crous, M.E. ''A Comparative Analysis of South African Local Content Regulation''. Unisa-meestersverhandeling. 2007
·*        Daniels, Glenda. ''How South Africa ranks in the press freedom stakes''. Artikel in ''The Conversation'', 26 April 2019
·*        Fox, William, Schwella, Erwin & Wissink, Henry. ''Public Management''. Juta & Co. Ltd. 1991. <nowiki>ISBN 0 7021 2540 7</nowiki>
·*        Labuschagne, F.J. & Eksteen, L.C. ''Verklarende Afrikaanse Woordeboek''. J.L. van Schaik. 1992. <nowiki>ISBN 0 627 01740 1</nowiki>
·*        Odendal, F.F. & Gouws, R.H. ''Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal (HAT)''. Pearson Education South Africa. 2010. <nowiki>ISBN 978-1-77025-665-1</nowiki>
·*        Paneel redakteurs. ''New Standard Encyclopedia, Volume 13''. Ferguson Publishing Company. 1999. <nowiki>ISBN 0-87392-103-8</nowiki>
·*        Paneel redakteurs. ''The New Encyclopedia Brittanica, Volume 26''. Encyclopedia Brittanica. 2010. <nowiki>ISBN 978-1-59339-837-8</nowiki>
·*        Paneel redakteurs. ''World Book, Volume 15''. World Book. 2010. <nowiki>ISBN 978-0-7166-0110-4</nowiki>
·*        Pauw, J.C., Woods, Gavin, Van der Linde, G.J.A., Fourie, David & Visser, C.B. ''Managing Public Money. A System from the South''. Heinemann. 2002. <nowiki>ISBN 079620 141 2</nowiki>
·*        Penar, Peter & Logan, Carolyn. ''Pendulum is swinging towards creeping restrictions across Africa''. Artikel in ''The Conversation'', 26 April 2019.