Noorweë: Verskil tussen weergawes

|persent_water = 5,2

|bevolking_skatting = 5&nbsp;328&nbsp;212<ref name="pop_2019_estimate">{{cite web |url=https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/kvartal|title=Population, 2019-01-01|publisher=Statistics Norway|date=2019-02-22|accessdate=2019-03-16}}</ref>

|bevolking_rang = 120de

|bevolking_sensus =

Na die seeroete vanaf Karmøy en verder noordwaarts is vroeër verwys as ''Norðrvegr'' of "Roete na die Noorde". Hierdie benaming, wat oorspronklik deur Gote en [[Dene]] gebruik is, het net soos ''Vestrvegr'', ''Austrvegr'' of ''Suðrvegr'' geleidelik tot 'n geografiese naam vir die gebied ontwikkel wat ook in tale soos [[Engels]], [[Duits]] en [[Frans]] gebruik is om na die Wes-Skandinawiese land te verwys.

 

Op 'n later tydstip is die skeepsroete se naam gebruik om na die land te verwys wat aan die oostelike kant geleë was. Dit is nie presies bekend wanneer ''Østlandet'' gebruik is om na die land langs die ''Norðrvegr'' te verwys nie, aangesien hierdie gebied in die 12de eeu meestal aan die Deense konings belastingpligtig was.

 

=== Die Ystydperke ===

[[Lêer:Northern icesheet hg.png|duimnael|Die [[Gletser|vergletsering]] van die [[Noordelike Halfrond]] gedurende die laaste [[Ystydperk]]. Die magtige ysskilde het die seevlak met sowat 120 meter laat daal]]

As gevolg van 'n globale afkoeling was die gemiddelde jaarlikse temperature in die gebied van die huidige Noorweë enkele honderdduisend jaar vroeër sowat 8&nbsp;°C laer as vandag, en gedurende hierdie langdurige [[Ystydperk]]e het magtige gletsers begin vorm. Navorsers neem aan dat die gletsers sowat 300&nbsp;000 jaar gelede hul maksimale uitbeiding bereik het, en destyds was Skandinawië onder 'n yslaag met 'n dikte van tot by 3&nbsp;000 meter begrawe.<ref>Galli/Holzleiter (2008), bl. 18</ref>

 

Ruolie en aardgas. wat uit die seebed ontgin word, is tans die belangrikste mineraalhulpbronne, maar Noorweë is ook ryk aan ertse. [[Yster]]- en loodertse kom in die noorde voor, koper in Sentraal- en titaanerts in Suid-Noorweë. Alhoewel daar geen [[steenkool]] in die vastelandse gebiede voorkom nie, is kleiner steenkoolvelde op die eilande van die [[Svalbard]]- of [[Spitsbergen]]-argipel in die Arktiese See ontdek. Die tekort aan steenkool word egter deur waterkrag gekompenseer wat sedert die vroeë 20ste eeu ontgin word.

 

Die lae energiekoste het die ontwikkeling van houtpulp-, papier-, chemiese en metaalverwerkende nywerhede bevorder. Baie nywerheidsaanlegte het langs die oewers van afgeleë fjorde ontstaan waar [[Hidroëlektrisiteit|hidroëlektriese]] krag en diepseehawegeriewe vir die invoer van grondstowwe en die uitvoer van verwerkte goedere en metale beskikbaar is.

 

Noorweë het tans 'n bevolking van sowat 5,3 miljoen. Net soos in ander Europese lande word die demografiese ontwikkeling in Noorweë tans deur 'n periode met lae geboortesyfers gekenmerk wat op 'n tydperk met 'n relatief hoë natuurlike bevolkingsaanwas gevolg het. Die natuurlike bevolkingstoename het in die jare kort ná die Tweede Wêreldoorlog nog 1 persent beloop, maar sedert die 1970's merkbaar afgeneem. Hierdie tendens is in die 1980's nog steeds ondervind, en eers sedert die jaar 1995 het die bevolkingsaanwas veral danksy immigrasie weer begin versnel.

 

Die geboortekoers van etniese Noorse vroue het sedert die laat 19de eeu vanweë die toepassing van gesinsbeplanning duidelik afgeplat. Die lae geboortesyfers van minder as een persent beteken dat Noorweë se bevolking sonder immigrasie sal afneem. Statistieke vir die jaar 2006 toon nogtans 'n hoër geboortesyfer, en met 'n gemiddelde van 1,9 kinders per vrou het Noorweë se fertiliteit die hoogste vlak sedert 1991 bereik. Die syfer is ná dié van [[Albanië]], [[Turkye]], Ysland, Frankryk en Ierland selfs die sesde hoogste in Europa.<ref>[http://www.ssb.no/befolkning_en/ ''Statistics Norway – Statistisk sentralbyrå: Focus on Population'']</ref>

 

=== Die 20ste eeu ===

[[Lêer:Jo Nesbø.JPG|duimnael|Die musikus en misdaadskrywer [[Jo Nesbø]] (* 1960)]]

Ná die einde van die politieke unie met Swede in 1905 het die realistiese styl weer 'n oplewing beleef, en Noorse skrywers het hulle op maatskaplike vraagstukke begin konsentreer. Olav Duun het met sy omvattende epiese roman ''Juvikfolke'', wat ses boekdele behels, 'n boeiende verhaal oor die landelike lewe en die geskiedenis van 'n familie geskep. Johan Bojer het in sy werke die morele kwessies van 'n moderne nywerheidsmaatskappy behandel, terwyl Johan Petter Falkberget hom op die probleme van mynwerkers toegespits het.

 

=== Noorweë se literêre stelsel ===

Noorweë het 'n unieke literêre stelsel ter bevordering van Noorse literatuur, skrywers en die uitgewersbedryf. Dit baseer op voorgeskrewe pryse vir boeke, die aankoop van honderde eksemplare van bepaalde nuwe titels, die vrystelling van boeke van belasting op toegevoegde waarde (BTW) en kollektiewe ooreenkomste tussen regtehouers. Die program was die sleutelfaktor vir die vestiging van 'n veelsydige en dinamiese boekmark in Noorweë.<ref>[https://www.norway2019.com/en/literature/literary-system ''www.norway2019.com: Literary system. Besoek op 16 Februarie 2019'']</ref><ref>[https://forleggerforeningen.no/the-norwegian-literary-system/ ''Den Norske Forleggerforening: The Norwegian Literary System. Besoek op 16 Februarie 2019'']</ref>

Die Noorse aankoopprogram vir boeke word deur die staat befonds en deur die Noorse Kunsteraad geadministreer. Jaarliks word tussen 550 en 1&nbsp;500 eksemplare van sowat 600 nuwe boektitels aangekoop en aan biblioteke dwarsoor die land beskikbaar gestel. Die program se hoofdoelwitte is die bevordering van Noorse boekpublikasies, die versekering van toegang tot nuwe werke vir die algemene leserspubliek en die verskaffing van hoër inkomstes aan skrywers.

 

Die program is in die 1960's as 'n aankoopstelsel vir Noorse fiksie vir volwassenes geloods en is reeds kort daarna uitgebrei om ook literatuur vir kinders en jeugdiges in te sluit. So is ook skoolbiblioteke van nuwe boektitels voorsien. Die program was 'n groot sukses en het bygedra tot hoër produksie- en oplaagsyfers. Die aankoopprogram is intussen verder uitgebrei na vertaalde fiksie en nie-fiksie, Noorse nie-fiksie vir volwassenes, Noorse nie-fiksie vir kinders en jeugdiges en grafiese romans.

Die voorgeskrewe vaste boekprys vir elke nuwe titel mag deur die uitgewery vasgestel word. Boekwinkels en ander kleinhandelondernemings mag tot 1 Mei van die volgende jaar 'n afslag van maksimaal 12,5 persent aan klante aanbied. Deur boeke orals in Noorweë teen meer of min dieselfde prys te verkoop word skrywers en uitgewers van 'n stabiele grondslag vir hul finansiële beplanning voorsien. Die vrystelling van BTW maak boeke vir lesers meer bekostigbaar en verseker toegang tot literatuur vir almal.

Kollektiewe ooreenkomste, wat tussen die Vereniging van Noorse Uitgewers aan die een en die belange-organisasies van skrywers, illustreerders en vertalers aan die ander kant gesluit is, verseker vir alle partye, wat regte in die publikasieproses hou, 'n billike deel van die inkomste.

 

=== Ander programme ter bevordering van Noorse literatuur ===

 

Die grootste kulturele inisiatief in die buiteland ooit sal Noorweë se deelname as eregas aan die Frankfurtse Boekebeurs van 2019 wees. Aktiwiteite in hierdie verband word eweneens deur NORLA gekoördineer. In samewerking met die regtehouers onderhou NORLA ook 'n webtuiste wat inligting oor Noorse boekpublikasies in Engels bied, ''https://booksfromnorway.com/''.

 

== Verwysings ==

 

== Eksterne skakels ==

* {{en}} {{Wikivoyage|Norway|Noorweë}}

* {{en}} [http://www.norway.org.za/ Noorse Ambassade in Suid-Afrika]

* {{en}} [http://www.norway.no/ Algemene inligting oor Noorweë]

{{Lande van Europa}}

{{NAVO-lande}}

{{Normdata}}

 

[[Kategorie:Noorweë| ]]