Bantoestan: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
kNo edit summary
Bygewerk
Lyn 1:
[[Lêer:South Africa & South West Africa Bantustans Map.svg|duimnael|Kaart van voormalige Bantoestans in Suider-Afrika:
'''Bantoestan''' verwys na enige van die gebiede wat aangewys is as '''stamtuislande''' vir [[swartes|swart]] [[Suid-Afrika]]ners gedurende die [[Apartheid]]sera. Die term "bantustan" is eerste in die laat 1940's gebruik, en bestaan uit ''[[Bantoe]]'' (wat "mense" in die [[Bantoetale]] beteken) en "stan" (wat "land van" beteken), en is afkomstig van ''[[Hindoestan]]''.
{{columns-list|2|
{{sleutel|#AEAEAE|[[Suidwes-Afrika]]}}
{{sleutel|#FD4559|[[Kaokoland]]}}
{{sleutel|#5F997C|[[Ovamboland]]}}
{{sleutel|#4E4B1A|[[Damaraland]]}}
{{sleutel|#901935|[[Kavangoland]]}}
{{sleutel|#06A7B2|[[Oos-Caprivi]]}}
{{sleutel|#40D9A0|[[Boesmanland (bantoestan)|Boesmanland]]}}
{{sleutel|#E4BB47|[[Hereroland]]}}
{{sleutel|#23265C|[[Rehoboth (bantoestan)|Rehoboth]]}}
{{sleutel|#9D3BEF|[[Tswanaland]]}}
{{sleutel|#8F6F69|[[Namaland]]}}
{{sleutel|#8B8B8B|[[Suid-Afrika]]}}
{{sleutel|#BD80B9|[[Bophuthatswana]]}}
{{sleutel|#FB7F76|[[KwaNdebele]]}}
{{sleutel|#B2DE7A|[[Lebowa]]}}
{{sleutel|#FF85CA|[[Venda (tuisland)|Venda]]}}
{{sleutel|#FE943E|[[Gazankulu]]}}
{{sleutel|#FCCDE3|[[KaNgwane]]}}
{{sleutel|#80B1D0|[[KwaZulu]]}}
{{sleutel|#88FEA8|[[Transkei]]}}
{{sleutel|#FED04E|[[Ciskei]]}}}}]]
 
'''Bantoestan''' verwys na enige van die gebiede wat aangewys is as '''stamtuislande''' vir [[Swart mense|swart]] [[Suid-Afrika]]ners gedurende die [[Apartheid]]sera. Die term "bantustan" is eerste in die laat 1940's gebruik, en bestaan uit ''[[Bantoevolke|Bantoe]]'' (wat "mense" in die [[Bantoetale]] beteken) en "stan" (wat "land van" beteken), en is afkomstig van ''[[Hindoestan]]''.
Die woord "Bantoestan" het negatiewe konnotasies wanneer gebruik word om 'n land of gebied te beskryf wat enige ware bestaansreg of mag ontbreek, en word gesien as 'n vorm van nasionale of internasionale [[afbakeningsgeknoeiery]]. Dit is later as 'n neerhalende term gebruik deur teenstanders van die Apartheidsregering se "tuislande". Aan die ander kant het dit 'n positiewe konnotasie vir groepe gehad wat onafhanklik van Suid-Afrika wou funksioneer of 'n separatistiese bestaan wou voer.
 
Die woord "Bantoestan" het negatiewe konnotasies wanneer gebruik word om 'n land of gebied te beskryf wat enige ware bestaansreg of mag ontbreek, en word gesien as 'n vorm van nasionale of internasionale [[Afbakeningsknoeiery]]. Dit is later as 'n neerhalende term gebruik deur teenstanders van die Apartheidsregering se "tuislande". Aan die ander kant het dit 'n positiewe konnotasie vir groepe gehad wat onafhanklik van Suid-Afrika wou funksioneer of 'n separatistiese bestaan wou voer.
 
== Aanvanklike doel ==
Hierdie tuislande was aan swartes toegeken deur die [[Blanke Suid-Afrikaners|blanke]] Apartheidsregering van die Republiek van Suid-Afrika, en is bestem om onafhanklike state onder 'n plan genaamd "Afsonderlike Ontwikkeling" te word. Hierdie plan sou [[onafhanklikonafhanklikheid]]heid gee aan swartes in hierdie nuut-geskepte stamstate, terwyl hulle Suid-Afrikaanse burgerskap ontneem is, wat dan blankes as die meerderheid in Suid-Afrika sou laat. Oorspronklik was daar beplan om tien Bantoestan-tuislande te stig. Hierdie klein, sogenaamd selfregerende, gebiede was onder die [[1951]] [[Wet op Bantoe-owerhede]] van [[1951]] daargestel, en het begin om "onafhanklikheid" te verwerf vanaf [[1976]].
 
Die skeppers en argitekte van die apartheidsdoktrine was vasberade om die idee van tuislande te realiseer, maar dit het nooit die aanvaarding van die internasionale gemeenskap verkry nie, en was verafsku deur Suid-Afrikaanse swartes. Die redes hiervoor was:
* Die grense van die Bantoestans is getrek om goeie, ekonomies waardevolle, grond uit te sluit.
* Die groot hoeveelheid verskuifde burgers, tesame met die klein oppervlak toegewys vir Bantoestans, het beteken dat die bevolkingsdigtheid veel hoër as díédié van Suid-Afrika was.
* Deur burgers van die nuwe tuislande te word het beteken dat Suid-Afrikaanse burgerskap, waar meeste van die kandidate vir verplasing geleef en gewerk het, opgesê moes word. Dit sou beteken dat hulle die laaste van die min regte en voorregte wat hulle as Suid-Afrikaanse burgers geniet het, ook sou verloor.
 
== Totstandkoming ==
Die blanke regering het 13% van sy gebied opsygesit vir swart bewoning, en het hierdie verander na gebiede van [[swart (ras)|swart]] tuisregering. Daar is gepoog om onafhanklikheid aan hierdie tuislande te gee, terwyl aangevoer is dat die oorblywende 87% dan blanke gebied is. Die swart Suid-Afrikaners is (gereeld verkeerdelik) ingedeel volgens [[etniese groep]]e wat aan elke tuislande toegewys is. In die meerderheid van hierdie verplasings was die individue wat aan tuislande toegeken is nie in hierdie klein gebiede woonagtig of hiervan afkomstig nie.
 
Die eerste Bantoestan wat gestig is, was die [[Transkei]], onder die leierskap van Opperhoof Kaizer Daliwonga[[Kaiser Matanzima]], in die [[Kaapprovinsie]] vir die [[XhosaXhosas]]nasie.
 
Die volgende Bantoestan was [[Bophuthatswana]] vir die [[TswanaTswanas]] mense, onder leiding van Opperhoof [[Lucas Mangope]]. Hierdie land moet nie met [[Botswana]], die voormalige [[Betsjoeanaland]], wat deur die [[Groot-BrittanjeVerenigde Koninkryk]] geskep is, verwar word nie.
 
'n Groot Bantoestan was [[KwaZulu]] vir die [[ZoeloeZoeloes]]nasie in die [[KwaZulu-Natal (provinsie)|Natalprovinsie]], wat deur 'n lid van die ZoeloeZoeloes se koningsfamilie, opperhoof [[Mangosuthu Buthelezi|Mangosuthu ("Gatsha") Buthelezi]], in die naam van die Zoeloekoning gelei is. Hierdie Bantoestan het slegs tot selfregering gevorder, omdat sy leiers, veral Buthelezi, geglo het hul mense is beter af as deel van Suid-Afrika, eerder as om onafhanklikheid te aanvaar en Suid-Afrikaanse burgerskap te verloor.
 
== Lys van Bantoestans of Tuislande ==
=== Bantoestans in Suid-Afrika ===
==== Onafhanklike tuislande in Suid-Afrika ====
[[Lêer:Homelands.png|duimnael|Kaart van voormalige tuislande in Suid-Afrika]]
[[Lêer:South Africa racial map, 1979.gif|duimnael|Etniese verdeling en Bantoestans in Suid-Afrika 1979]]
Van die tien tuislande in Suid-Afrika het slegs vier selfregerend geword.
 
Die bantoestans was:
=== Onafhanklike tuislande in Suid-Afrika ===
[[Lêer:Homelands.png|duimnael|regs|300px|Kaart van voormalige tuislande in Suid-Afrika]]
* [[Transkei]] ([[Xhosa]]sprekend) — onafhanklik verklaar op 26 Oktober 1976
* [[Bophuthatswana]] ([[Tswana]]sprekend) — onafhanklik verklaar op 6 Desember 1977
* [[Venda (tuisland)|Venda]] ([[Venda (taal)|Vendasprekend]]) — onafhanklik verklaar op 13 September 1979
* [[Ciskei]] (ook [[Xhosa]]sprekend) — onafhanklik verklaar op 4 Desember 1981
 
{|class="wikitable sortable"
=== Selfregerende tuislande in Suid-Afrika ===
!Bantoestan
* [[Gazankulu]] ([[Tsonga]]sprekend)
!Hoofstad
* [[KaNgwane]] ([[Swazi]]sprekend)
!Stam
* [[KwaNdebele]] ([[Suid-Ndebele]]sprekend)
!Ampstaal
* [[KwaZulu]] ([[Zoeloe]]sprekend)
!Jare
* [[Lebowa]] ([[Noord-Sotho]] of Pedi-sprekend)
|-
* [[QwaQwa]] ([[Suid-Sotho]]sprekend)
|[[Lêer:Flag of Transkei.svg|23px]] [[Transkei]]
|[[Mthatha]]
|[[Xhosas]]
|[[Xhosa]]
|1976–1994
|-
|[[Lêer:Flag of Bophuthatswana.svg|23px]] [[Bophuthatswana]]
|[[Mmabatho]]
|[[Tswanas]]
|[[Tswana]]
|1977–1994
|-
|[[Lêer:Flag of Venda.svg|23px]] [[Venda (tuisland)|Venda]]
|[[Thohoyandou]]
|[[Vendas]]
|[[Venda (taal)|Vendas]]
|1979–1994
|-
|[[Lêer:Flag of Ciskei.svg|23px]] [[Ciskei]]
|[[Bhisho]]
|[[Xhosas]]
|[[Xhosa]]
|1981–1994
|}
 
==== BantoestansSelfregerende tuislande in Suid-Wes Afrika ====
{|class="wikitable sortable"
Van die tien tuislande in Suidwes-Afrika, het slegs vier selfregerend geword.
!Bantoestan
[[Lêer:Namibia homelands 78.jpeg|duimnael|200px|Kaart van voormalige tuislande in Suidwes-Afrika in 1978]]
!Hoofstad
!Stam
!Ampstaal
!Jare
|-
|[[Lêer:Flag of Gazankulu.svg|23px]] [[Gazankulu]]
|[[Giyani]]
|[[Tsongas]]
|[[Tsonga]]
|1971–1994
|-
|[[Lêer:Flag of Lebowa.svg|23px]] [[Lebowa]]
|[[Lebowakgomo]]
|[[Noord-Sotho's]]
|[[Noord-Sotho (taal)|Noord-Sotho]]
|1972–1994
|-
|[[Lêer:Flag of QwaQwa.svg|23px]] [[Qwaqwa]]
|[[Phuthaditjhaba]]
|[[Basotho]]
|[[Suid-Sotho]]
|1974–1994
|-
|[[Lêer:Flag of South Africa (1928–1994).svg|23px]] [[KaNgwane]]
|[[Kamatsamo|Schoemansdal]] (de facto)<br />[[Louieville]]
|[[Swazi's]]
|[[Swazi]]
|1981–1994
|-
|[[Lêer:Flag of KwaNdbele.svg|23px]] [[KwaNdebele]]
|[[KwaMhlanga]]
|[[Ndebele (stam)|Ndebele]]
|[[Suid-Ndebele]]
|1981–1994
|-
|[[Lêer:Flag of KwaZulu (1985).svg|23px|raam]] [[KwaZulu]]
|[[Nongoma]] (tot 1980)<br />[[Ulundi]] (1980–1994)
|[[Zoeloes]]
|[[Zoeloe]]
|1981–1994
|}
 
=== Bantoestans in Suidwes-Afrika ===
[[Lêer:Namibia homelands 78.jpeg|duimnael|Kaart van voormalige tuislande in Suidwes-Afrika in 1978]]
[[Lêer:Plan Odendaal.png|duimnael|Die [[Odendaal-plan]] vir Bantoestans in Suidwes-Afrika in 1964]]
Van die tien tuislande in [[Suidwes-Afrika]] het slegs vier selfregerend geword.
 
Die bantoestans was:
 
* [[Boesmanland (bantoestan)|Boesmanland]]
==== Onafhanklike tuislande in Suidwes-Afrika ====
* [[Damaraland]]
{|class="wikitable sortable"
* [[Oos-Caprivi]] (selfregerend 1976)
!Bantoestan
* [[Hereroland]] (selfregerend 1970)
!Hoofstad
* [[Kaokoland]]
!Stam
* [[Kavangoland]] (selfregerend 1973)
!Ampstaal
* [[Namaland]]
!Jare
* [[Ovamboland]] (selfregerend 1973)
|-
* [[Rehoboth (bantoestan)|Rehoboth]]
|[[Lêer:Flag of Caprivi Bantustan.svg|23px]] [[Oos-Caprivi]]
* [[Tswanaland]]
|[[Katima Mulilo]]
|[[Lozis]]
|[[Lozi]]
|1972–1989
|-
|[[Lêer:Flag of Hereroland.svg|23px]] [[Hereroland]]
|[[Okakarara]]
|[[Herero]]
|[[Herero (taal)|Herero]]
|1970–1989
|-
|[[Lêer:Flag of Ovamboland.svg|23px]] [[Ovamboland]]
|[[Ondangwa|Ondangua]]
|[[Ovambo's]]
|[[Oshiwambo]]
|1973–1989
|-
|[[Lêer:Flag of Kavangoland.svg|23px]] [[Kavangoland]]
|[[Rundu]]
|[[Kawango's]]
|[[Kawango]]
|1973–1989
|}
 
==== Selfregerende tuislande in Suidwes-Afrika ====
{|class="wikitable sortable"
!Bantoestan
!Hoofstad
!Stam
!Ampstaal
!Jare
|-
|[[Lêer:Flag of Bushmanland.svg|23px]] [[Boesmanland (bantoestan)|Boesmanland]]
|[[Tsumkwe]]
|[[Boesman|San]]
|[[Khoisan]]
|1989
|-
|[[Lêer:Flag of Damaraland.svg|23px]] [[Damaraland]]
|[[Khorixas|Welwitschia]]
|[[Damara]]
|[[Nama]]
|1980–1989
|-
|[[Lêer:Flag of Namaland.svg|23px]] [[Namaland]]
|[[Keetmanshoop]]
|[[Namas]]
|[[Nama]]
|1980–1989
|-
|[[Lêer:Flag of South Africa (1928–1994).svg|23px]] [[Kaokoland]]
|[[Opuwo|Ohopoho]]
|[[Himbas]]
|[[Himba]]
|1970–1989
|-
|[[Lêer:Flag of Rehoboth-Basterland.svg|23px]] [[Rehoboth]]
|[[Rehoboth (bantoestan)|Rehoboth]]
|[[Rehoboth-basters]]
|[[Afrikaans]]
|1979–1989
|-
|[[Lêer:Flag of South Africa (1928–1994).svg|23px]] [[Tswanaland]]
|[[Aminuis]]
|[[Tswanas]]
|[[Tswana]]
|1979–1989
|}
 
Die wyse waarop die grense van hierdie gebiede getrek is, is ook van belang: hulle is verdeel in verskeie landgebiede met kronkelende grense. Trouens, die Suid-Afrikaanse ambassade in Bophuthatswana moes geskuif word omdat dit geblyk het dat dit per ongeluk in Suid-Afrika gebou is.
Line 57 ⟶ 219:
[[Lesotho]] en [[eSwatini]], omring deur Suid-Afrika, was nie Bantoestans nie, maar is internasionaal erkende onafhanklike lande en voormalige Britse besittings.
 
Gedurende die 1980's het hierdie skynnasies, veral Transkei en Bophuthatswana, sentrums geword vir kasinodobbelary, wat onwettig was in Suid-Afrika in daardie tyd. Die Wildekus-kasino en [[Sun City, Noordwes|Sun City]]-oord is resultate hiervan.
 
== Herintegrasie ==
Na 27 April 1994, met die einde van eksklusiewe blanke regering in Suid-Afrika en die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1994|algemene verkiesing van 1994]], is al die Bantoestans tot niet verklaar en die grond en sy burgers grondwetlik ingelyf by die nege nuwe provinsiale regerings om die ''nuwe'' Suid-Afrika te vorm.
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Bantustans}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Bantustan|title=Bantustan|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=24 Junie 2019}}
 
{{SA-Tuisland}}