Rio Grande: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Inligting bygewerk
+ Prente & Encyclopædia Britannica
Lyn 1:
: ''Hierdie artikel handel oor die rivier in Noord-Amerika. Vir die gelyknamige deelstate in Brasilië, sien gerus [[Rio Grande do Norte]] en [[Rio Grande do Sul]].''
{{Rivier
| rivier_naam = Rio Grande – Río Bravo del Norte
Lyn 9:
| monding = [[Meksiko]] en [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]<br />[[Golf van Meksiko]]
| stroomgebied_lande = [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] en [[Meksiko]]
| lengte = 3&nbsp;051 &nbsp;km (1&nbsp;896 &nbsp;myl)<ref name=tsha>{{en}} {{cite web |url= http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/rnr05 |last= Metz |first= Leon C. |title= Rio Grande |publisher= The Handbook of Texas Online |accessdate= 27 Februarie 2015}}</ref>
| hoogte = 3&nbsp;658 &nbsp;m (12&nbsp;000 &nbsp;voet)<ref name="tsha" />
| monding_hoogte = 0 &nbsp;m (0 &nbsp;voet)
| afloop = 68 &nbsp;m³/s (2&nbsp;403 ft&nbsp;vt³/s)<ref name=ibwc>{{en}} {{cite web |url= http://www.ibwc.gov/Water_Data/water_bulletins.html |title= Water Bulletin Number 75: Flow of the Rio Grande and Related Data; From Elephant Butte Dam, New Mexico to the Gulf of Mexico |year= 2005 |publisher= International Boundary and Water Commission |accessdate= 27 Februarie 2015}}</ref>
| stroomgebied = 471&nbsp;900 &nbsp;km² (182&nbsp;200 myl²)<ref name=nasqan>{{en}} {{cite web |url= http://water.usgs.gov/nasqan/docs/riogrndfact/riogrndfactsheet.html |title= Rio Grande NASQAN Program |publisher= United States Geological Survey |accessdate= 27 Februarie 2015}}</ref>
| kaart_beeld = Riogranderivermap.png
| kaart_byskrif = Kaart van die Rio Grande-bekken in Noord-Amerika.
}}
 
Die '''Rio Grande''' ([[Spaans]] vir "groot Rivier", soos genoem in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]<ref name="Reid">{{en}} Jan Reid: ''Rio Grande'', University of Texas Press (Austin, Texas, 2004), ISBN 0-292-70601-4</ref>), '''Río Bravo del Norte''' [ˈri.o ˈβɾaβo ðel ˈnorte] of net '''Río Bravo''' ("Wilde rivier van die Noorde", soos genoem in [[Meksiko]]<ref name="Reid" />), is 'n groot suidoos-vloeiende [[rivier]] in [[Noord-Amerika]]. Die rivier, met 'n lengte van 3&nbsp;051 &nbsp;km, is die derde langste rivier in die Verenigde State na die [[Missouririvier]]-[[Mississippirivier]] en die [[Yukonrivier]] asook Meksiko se langste rivier.
[[Lêer:Rio Grande River south of Albuquerque.jpg|duimnael|links|Die Rio Grande sowat 20 km suid van [[Albuquerque, Nieu-Meksiko|Albuquerque]], [[Nieu-Meksiko]]]]
 
[[Lêer:Rio Bravo El Paso-Juarez.jpg|duimnael|links|Die Rio Grande tussen [[El Paso]], [[Texas]] (links), en [[Ciudad Juárez]], [[Chihuahua (deelstaat)|Chihuahua]] (regs). Vanaf hier vorm die rivier vir sowat 2&nbsp;000 km die grens tussen Meksiko en die Verenigde State]]
[[Lêer:Rio Grande Creede.jpg|duimnael|links|Die boloop van die Rio Grande naby Creede, [[Colorado]]]]
[[Lêer:Rio Grande River south of Albuquerque.jpg|duimnael|links|Die Rio Grande sowat 20 &nbsp;km suid van [[Albuquerque, Nieu-Meksiko|Albuquerque]], [[Nieu-Meksiko]]]]
[[Lêer:Rio Grande White Rock Overlook Park View 2006 09 05.jpg|duimnael|links|Die Rio Grande naby Overlook Park, White Rock, Nieu-Meksiko]]
[[Lêer:Rio Bravo El Paso-Juarez.jpg|duimnael|links|Die Rio Grande tussen [[El Paso]], [[Texas]] (links), en [[Ciudad Juárez]], [[Chihuahua (deelstaat)|Chihuahua]] (regs). Vanaf hier vorm die rivier vir sowat 2&nbsp;000 &nbsp;km die grens tussen Meksiko en die Verenigde State]]
[[Lêer:Bridge of the Americas (El Paso–Ciudad Juárez), June 2016.jpg|duimnael|links|Grensbrug tussen El Paso en Ciudad Juárez oor die Rio Grande]]
[[Lêer:Matamoros008.JPG|duimnael|links|Die Rio Grande tussen Matamoros, Tamaulipas (voor), en Brownsville, Texas (agter), wes van die monding in die Golf van Meksiko]]
Die Rio Grande ontspring in die [[Rotsgebergte]] in die [[Deelstate van die Verenigde State van Amerika|Amerikaanse deelstaat]] [[Colorado]] en vloei vir sowat 300 &nbsp;km deur dié deelstaat. Die rivier vloei in 'n suidelike rigting sowat 750 &nbsp;km deur [[Nieu-Meksiko]], bereik dié deelstaat se hoofstad [[Albuquerque, Nieu-Meksiko|Albuquerque]] en later die tweede grootste stad [[Las Cruces]]. Aansluitend bereik die rivier tussen [[El Paso]] en [[Ciudad Juárez]] die Meksikaans-Amerikaanse grens en vorm vanaf hier vir sowat 2&nbsp;000 &nbsp;km die grens tussen [[Texas]] en die noordoostelike [[Deelstate van Meksiko|Meksikaanse deelstate]] [[Chihuahua (deelstaat)|Chihuahua]], [[Coahuila]], [[Nuevo León]] en [[Tamaulipas]]. In die buitenste noorde van die deelstaat Tamaulipas is die stad [[Nuevo Laredo]] aan die rivier en aan die Texaanse kant is die susterstad [[Laredo]] geleë.
Die '''Rio Grande''' ([[Spaans]] vir "groot Rivier", soos genoem in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]<ref name="Reid">{{en}} Jan Reid: ''Rio Grande'', University of Texas Press (Austin, Texas, 2004), ISBN 0-292-70601-4</ref>), '''Río Bravo del Norte''' [ˈri.o ˈβɾaβo ðel ˈnorte] of net '''Río Bravo''' ("Wilde rivier van die Noorde", soos genoem in [[Meksiko]]<ref name=Reid/>), is 'n groot suidoos-vloeiende [[rivier]] in [[Noord-Amerika]]. Die rivier, met 'n lengte van 3&nbsp;051 km, is die derde langste rivier in die Verenigde State na die [[Missouririvier]]-[[Mississippirivier]] en die [[Yukonrivier]] asook Meksiko se langste rivier.
 
Die Rio Grande mond in die [[Golf van Meksiko]] uit en vorm sedert die ondertekening van die [[Verdrag van Guadalupe Hidalgo]] op 2 Februarie 1848 as gevolg van die [[Meksikaans-Amerikaanse Oorlog]] ([[1846]] – [[1848]]1846–1848) die grens tussen Meksiko en die Verenigde State.
Die Rio Grande ontspring in die [[Rotsgebergte]] in die [[Deelstate van die Verenigde State van Amerika|Amerikaanse deelstaat]] [[Colorado]] en vloei vir sowat 300 km deur dié deelstaat. Die rivier vloei in suidelike rigting sowat 750 km deur [[Nieu-Meksiko]], bereik dié deelstaat se hoofstad [[Albuquerque, Nieu-Meksiko|Albuquerque]] en later die tweede grootste stad [[Las Cruces]]. Aansluitend bereik die rivier tussen [[El Paso]] en [[Ciudad Juárez]] die Meksikaans-Amerikaanse grens en vorm vanaf hier vir sowat 2&nbsp;000 km die grens tussen [[Texas]] en die noordoostelike [[Deelstate van Meksiko|Meksikaanse deelstate]] [[Chihuahua (deelstaat)|Chihuahua]], [[Coahuila]], [[Nuevo León]] en [[Tamaulipas]]. In die buitenste noorde van die deelstaat Tamaulipas is die stad [[Nuevo Laredo]] aan die rivier en aan die Texaanse kant is die susterstad [[Laredo]] geleë.
 
Die Rio Grande mond in die [[Golf van Meksiko]] uit en vorm sedert die ondertekening van die [[Verdrag van Guadalupe Hidalgo]] op 2 Februarie 1848 as gevolg van die [[Meksikaans-Amerikaanse Oorlog]] ([[1846]] – [[1848]]) die grens tussen Meksiko en die Verenigde State.
 
== Boloop ==
Die Rio Grande ontspring as 'n smeltwaterstroompie op Windom Peak (3 &nbsp;700 &nbsp;m) in die [[San Juan-berge]] in Suidwes-[[Colorado]] en vloei via 'n canyon ʼn’n woudgebied binne voordat dit die breë, vrugbare [[San Luis-vallei]] bereik.
 
Hier word sy water vir die eerste keer vir [[besproeiing]] aangewend, naamlik vir die San Luis-valleiherwinningsprojek. Vanuit Colorado volg die rivier via die [[Rio Grande-kloof]] en die White Rock-canyonkloof 'n roete deur die noorde van [[Nieu-Meksiko|Nieu-Mexiko]].
 
Noord van [[Albuquerque]] word die riviervallei breër en daarvandaan vloei die Rio Grande oor 'n breë en droë plato met 'n koue steppeklimaat deur die res van Nieu-MexikoMeksiko. Die Elephant Butte-dam is in [[1916]] in die gebied voltooi en 2twee groot studamme, die Elephant Butte-reservoir en die Caballo-reservoir, gaar water op vir die Rio Grande-herwinningsprojek by die stad Las Cruces in die Mesilla-vallei in die suide van Nieu-MexikoMeksiko.
 
== Middelloop ==
Die studamme in die boloop van die rivier bring mee dat die Rio Grande by El Paso en Ciudad JuarezJuárez (op die ander oewer) 3drie tot 6ses maande van die jaar droog lê, te meer omdat die aangrensende warm steppe- en woestyngebied byna geen [[reën]] kry nie.
 
Dit vloei vir nog sowat 350 &nbsp;km in 'n suidoostelike rigting voordat een van sy minder belangrike syriviere, die [[Rio Conchos]] (590 &nbsp;km), wat in die Sierra Madre Occidental in [[Meksiko|Mexiko]] ontspring, daarby aansluit. By die riviere se samevloeiing is 2twee spoorwegsentra vir spoorwegverkeer oor die grens tussen die [[VSA]]Verenigde State en MexikoMeksiko, naamlik die stad [[Ojinaga]] (MexikoMeksiko) en die dorp [[Presidio]] ([[Texas]]).
 
Van hier af kronkel die Rio Grande in ʼn’n noordoostelike rigting deur 3drie canyons op 'n diepte van tussen 450 en 500 &nbsp;m. Die Big Bend National Park kom in die omgewing aan Texas se kant van die rivier voor.
 
== Benedeloop ==
Aan die begin van die benedeloop sluit die [[Pecosrivier]] (1 &nbsp;500 &nbsp;km), wat noord van Sante Fe op die Santa Fe Baldy (3847 3&nbsp;847&nbsp;m) in die suidelike [[Rotsgebergte]] ontspring, by die Rio Grande aan. (Die [[Amistad-reservoir]] ontvang water uit albei riviere.)
 
Die internasionale Amistad-dam, wat by die stede [[Del Rio]] in die VSAVerenigde State en [[Ciudad Acuna]] in MexikoMeksiko geleë is (hulle word met 'n brug verbind), is in [[1969]] ingevolge 'n ooreenkoms tussen die 2twee lande in gebruik geneem. Van die dam af vloei die rivier in ʼn’n suidoostelike rigting tot in die kusvlakte in die omgewing van die vernaamste grensposte, Eagle Pass (VSAVerenigde State) en [[Piedras Negras]] (MexikoMeksiko).
 
Ondanks die deurgaans droë steppeklimaat is die rivier vanweë die klein syriviere hier dwarsdeur die jaar vol water en word dit selfs breër. Ongeveer 120 &nbsp;km stroom af van die belangrike spooroorgang tussen Laredo (VSAVerenigde State) en Nuevo Lareda (MexikoMeksiko) sluit die [[Rió Salado|Rio Salado]] (600 &nbsp;km lank), wat in die Sierra Madre Oriental ontspring, by die Rio Grande aan en word die Falconreservoir (96 &nbsp;km lank) gevorm. In die omgewing van die Falcon-dam, wat in 1954 voltooi is, is die Rio Grande vir die laaste 200 &nbsp;km bevaarbaar.
 
Die Benede-Rio Grandevallei is die vernaamste besproeiingslandbougebied en [[groente]], [[katoen]] en sitrusvrugte[[sitrus]]vrugte word daar verbou. Aan die deltamonding lê die stede [[Matamoros]] (MexikoMeksiko) en [[Brownsville]] (VSAVerenigde State); laasgenoemde het as 'n hawestad begin ontwikkel nadat 'n kanaal van 27 &nbsp;km in [[1936]] na die [[Golf van Meksiko|Golf van Mexiko]] gebou is.
 
== Belangrikheid en probleme ==
Benewens die voorsiening van elektrisiteit en die verskaffing van water is die Rio Grande ook 'n vername bron van ontspanning vir inwoners van die omliggende gebiede. Verskeie [[delfstowwe]] word in die omgewing van die rivier aangetref, byvoorbeeld [[olie]], [[gas]], [[steenkool]], [[uraan]], [[goud]], [[silwer]], [[potas]] en [[gips]]. Omdat die Rio Grande 'n grensrivier is, het geskille tussen die VSAVerenigde State en MexikoMeksiko soms in die verlede opgeduik, byvoorbeeld wanneer die rivier sy vloei verander het.
 
Verskeie ooreenkomste moes ook oor waterverdeling aangegaan word nadat die studamme opgerig is. Vanweë die groot verskille in die stand van welvaart tussen die VSAVerenigde State en MexikoMeksiko, is die rivier, wat dikwels droog le, ʼn’n gewilde grensoorgang vir onwettige MexikaanseMeksikaanse immigrante.
 
== Verwysings ==
 
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 25, 26
{{Commons-kategorie inlyn|Rio Grande (river)}}
{{Verwysings|2}}
 
== Bronne ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 09084096560-908409-65-6, volume 24, bl. 25, 26
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsCommonsKategorie-kategorie inlyn|Rio Grande (river)}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Rio-Grande-river-United-States-Mexico|title=Rio Grande|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=2 Julie 2019}}
 
{{Normdata}}