Die aard van voegwoorde: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
No edit summary
JMK (besprekings | bydraes)
kNo edit summary
Lyn 1:
’n ''[[Woord]]'' kan gedefinieer word as simplekse of komplekse simboliese eenheid in die taalsisteem wat groter as ’n klank of sillabe (klankgreep) en kleiner as ’n frase is .<ref>Van Huyssteen 2017, p. 184</ref>. Hierdie definisie kan in kleiner dele verdeel word om dit beter te verstaan.
* ’n Woord is ’n taalelement wat óf nie interne morfologiese struktuur het nie, met ander woorde dit kan nie in kleiner betekenisvolle dele verdeel word nie (dit is ’n '''simpleks''', bv. ''tas'') óf dit is ’n taalelement wat wel in kleiner betekenisvolle dele verdeel kan word (dit is ’n '''kompleks''', bv. ''slaap'' + ''kamer'').
* Dit is ’n simboliese eenheid wat daarop dui dat dit vorm het (ons kan dit skriftelik voorstel, hetsy met die Romeinse alfabet of met fonetiese simbole, bv. ''kind'' foneties voorgestel as [kənt]), én betekenis.
* ’n Woord is groter as ’n klank (bv. [a]) of ’n sillabe (bv. ''slaap''.''ka''.''mer'') en kleiner as ’n frase (bv. ''die mooi slaapkamer'').
 
Verskillende woorde toon ooreenkomste met mekaar. Hierdie ooreenkomste kan op '''betekenisvlak''', '''morfologiese vlak''' of ten opsigte van die '''sintaktiese posisie''' daarvan waargeneem word .<ref>Van Rooy 2017, p. 255</ref>. Die woorde "speel", "hardloop" en "sing" word saamgegroepeer omdat hulle (i) op ''betekenisvlak'' verwys na ’n handeling wat deur mense uitgevoer word, (ii) op ''morfologiese of vormvlak'' die voorvoegsel ''ge''- in die verlede tyd neem en (iii) wat hulle sintaktiese posisie betref, in die tweede posisie van ’n sin geskryf word indien stelsin geskryf word (bv. ''Jannie '''speel''' met die bal''), of in eerste posisie van die sin voorkom wanneer ’n vraagsin geskryf word (bv. '''''Speel''' Jannie met die bal?'').
 
Woorde wat die voorgenoemde ooreenkomste toon, word in '''kategorieë''' saamgegroepeer waarvan '''[[woordsoort]]''' die bekendste van hierdie kategorieë is. In hierdie Wikiblad is die ondersoekfokus '''[[Voegwoord|voegwoorde]]''' as woordsoortkategorie.
Lyn 13:
[[File:Skapie voegwoorde.jpg|thumb|]]
 
Die gebruik van voegwoorde het verskillende funksies. Die eerste funksie van voegwoorde hou verband met die inherente semantiese waarde daarvan, wat opeenvolgende sinne met mekaar verbind wat nie verwant aan mekaar is nie.<ref>Carstens 1997, p. 261</ref>. Op hierdie wyse word kohesie<ref group=note>Die sigbare skakels wat in ’n teks waargeneem word, bv. '''Jannie''' loop in die straat. '''''Hy''''' sien ’n mooi dame.</ref> en koherensie<ref group=note>Die gevoel dat ’n teks saamhang, met ander woorde inhoudelike samehang.</ref> bewerkstellig.
 
’n Tweede funksie van voegwoorde behels die '''verbinding van sinsdele en sinne van ’n verskeidenheid sintaktiese''' tipes met mekaar.<ref>Carstens 1997, p. 274</ref> ’n Derde funksie van voegwoorde is om ’n teks meer '''vloeiend''' te maak; met ander woorde die gebruik daarvan bring ’n vlot leespatroon in die teks tot stand.<ref name="Wybenga">vloeiendheid waarna Wybenga, 1989 verwys</ref>. In die eerste voorbeeld hieronder word geïllustreer hoedat die gebrek aan voegwoordgebruik ’n teks gefragmenteerd laat voorkom, terwyl die tweede voorbeeld aantoon hoedat die gebruik daarvan tot vloeiendheid bydra.
* Hy het die plaas vroeg verlaat. Hy wou op die dorp wees. Die son kom op. Hy het sy buurman teëgekom. Hulle het lanklaas gesels. Hulle het mekaar lanklaas gesien. Hy het laat op die dorp aangekom. Die son was al op.<ref name="Wybenga">vloeiendheid waarna Wybenga, 1989 verwys</ref>
* Hy het die plaas vroeg verlaat, '''omdat''' hy op die dorp wou wees '''voordat''' die son opkom. '''Terwyl''' hy in die pad afgery het, het hy sy buurman teëgekom. Hulle het lanklaas gesels, '''omdat''' hulle mekaar lanklaas gesien het. Hy het '''gevolglik''' laat op die dorp aangekom '''en''' die son was al op.<ref name="Wybenga">vloeiendheid waarna Wybenga, 1989 verwys</ref>
 
Vierdens dra effektiewe voegwoordgebruik daartoe by om die '''semantiese verbande''' tussen sinne '''duideliker''' te maak.<ref>Jordaan 2016, p. 151</ref>. Die teenwoordigheid daarvan lei dus die leser of hoorder om die teks te interpreteer soos die skrywer beoog het. Omdat voegwoorde die tipe betekenisrelasie of verband aandui wat die produseerder (d.i. skrywer/spreker) beoog het, bring dit effektiewe kommunikasie mee,<ref name="name">Carstens 1997</ref> en lei dit tot ’n beter leesbaarheid en interpretasie-moontlikheid van ’n teks.<ref>Jordaan 2014, p. 33</ref>
 
 
== Die sintaktiese klassifikasie van voegwoorde ==
 
Daar is drie tipes voegwoorde wat met ’n bepaalde sinsbou geassosieër word: neweskikkende voegwoorde, onderskikkende voegwoorde en voegwoordelike bywoorde.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref>.
 
=== Neweskikkende voegwoorde ===
 
Neweskikkende voegwoorde verwys na woorde soos ''en'', ''want'', ''maar'', ''of'', ''dog''. Hierdie voegwoorde verbind twee hoofsinne met mekaar, met ander woorde twee sinne wat elkeen een selfstandige werkwoord het en wat deur die volgende volgorde gekenmerk word: onderwerp (die persoon/dier/ding wat die handeling uitvoer), gevolg deur ’n werkwoord en laastens die res van die sin. ’n Voorbeeld van ’n hoofsin is: Clarissa sing ’n liedjie waar "Clarissa" die onderwerp is wat die handeling uitvoer, "sing" die werkwoord direk na die onderwerp is en "’n liedjie" die res van die sin is. Wanneer neweskikkende voegwoorde hoofsinne verbind, word ’n '''veelvoudige sin''' geskep, sonder dat enige verandering in die sinsvolgorde voorkom.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref>. In hierdie neweskikkingskonstruksie behou beide die sinskonjunkte die struktuur van onafhanklike sinne;<ref>De Stadler 1989, p. 232</ref>; met ander woorde elke sin kan onafhanklik optree.<ref name="Bosman & Otto 2012">Inligting uit Bosman & Otto, 2012 oor die verskillende tipes voegwoorde</ref>. Die gebruik van neweskikkende voegwoorde word in die onderstaande sinne geïllustreer:<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref>:
 
* Almal het lekker gelag, want Wilma het snaakse grappe vertel.
* ’n Storm het losgebars en<ref group=note>En kan woorde en woordgroepe verbind. In ’n sin soos "Hy staan en eet" is ''en'' ’n bindingspartel wat die skakelwerkwoord ''staan'' en die hoofwerkwoord ''eet'' met mekaar verbind. In ’n sin soos "Die JapaneseJapanse vlag is rooi en wit" verbind dit die byvoeglike naamwoorde ''rooi'' en ''wit'' om as ’n enkele komplekse eenheid te funksioneer, en tree dit as ’n koördineerder op en nie ’n voegwoord nie. Dieselfde geld vir die gebruik van ''en'' in ’n sin soos "Die vierkant en die sirkel is swart".</ref> hulle is gedwing om op die berg te oornag.
* In Johannesburg reën dit, maar in Kaapstad skyn die son.
 
Buiten die vorming van veelvoudige sinne, word neweskikkende voegwoorde ook gebruik vir die skakeling van '''infinitief- en bysinne'''.<ref>Bosch 1999, p. 131</ref> Enkele voorbeelde van hierdie alternatiewe skakelmoontlikheid is:
 
Buiten die vorming van veelvoudige sinne, word neweskikkende voegwoorde ook gebruik vir die skakeling van '''infinitief- en bysinne'''.<ref>Bosch 1999, p. 131</ref> Enkele voorbeelde van hierdie alternatiewe skakelmoontlikheid is:
 
* Lanie het beweer dat Corrie vanjaar sal uitsak en Kobus ook nie so goed sal vaar nie.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> (In hierdie sin word "dat" voor "Kobus" weggelaat omdat dit binne die konteks van die sin steeds vasgestel word.)
Line 43 ⟶ 42:
=== Onderskikkende voegwoorde ===
 
Onderskikkende voegwoorde verwys na woorde soos ''dat'', ''hoewel'', ''as'', ''terwyl'', ''sodra'', ''aangesien'', ''nadat'', ''omdat'', ''indien''.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> Onderskikkers verbind sintakties ongelyksoortige elemente — 'n onafhanklike sin (die hoofsin) en 'n afhanklike sin (die [[Bysin|bysin]]).<ref name="Bosman & Otto 2012">Inligting uit Bosman & Otto, 2012 oor die verskillende tipes voegwoorde</ref> Onderskikkende voegwoorde bring wysiginge in woordorde mee; dit wil sê die werkwoorddeel skuif gedeeltelik (byvoorbeeld die hulpwerkwoord) of algeheel nader aan die einde van die sin.<ref name="Carstens 2011">Inligting deur Carstens, 2011 oor verskillende tipes voegwoorde</ref> Vergelyk die volgende voorbeelde:
* Ek wil vandag rus, omdat ek môre in die biblioteek wil werk.
* Die studente het gedruip alhoewel hulle hard geleer het.
 
=== Voegwoordelike bywoorde ===
Line 68 ⟶ 67:
== Die semantiese klassifikasie van voegwoorde ==
 
Voegwoorde het nie alleenlik ’n invloed op die bou van ’n sin nie. In Afdeling 1 is reeds gemeld dat voegwoorde talige elemente is wat gebruik word om verbande tussen sinne eksplisiet aan te toon. Voegwoorde kan een van vyf semantiese verbande tussen sinne uitdruk, afhangend van die konteks waarin die voegwoord gebruik word. inIn ’n sin soos "Ek lees terwyl ek aan springmielies smul" druk "terwyl" ’n tydsaanduidende verband uit, maar in ’n sin soos "Ek hou van taalkunde terwyl Elma van letterkunde hou" dui dit weer ’n teenstellende verband aan. Die konteks bepaal dus die verband.
 
* Aaneenskakelende verband: Voegwoorde wat vir ons wys dat ’n idee in die eerste sin in die tweede sin aangaan