Franklin D. Roosevelt: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Wwikix (besprekings | bydraes) →Sien ook: kat |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 20:
Franklin D. Roosevelt het as kandidaat van die Demokratiese Party gestaan en is ná sy eerste ampstermyn drie keer herverkies (in 1936, 1940 en 1944). Hy is sodoende die enigste president van die VSA wat dié amp vir meer as twee termyne beklee het. Vanweë die internasionale situasie, wat deur die uitbreek van die [[Tweede Wêreldoorlog]] oorheers is, het Roosevelt besluit om vir 'n derde en vierde ampstermyn te staan - ongeag die vrywillige selfbeperking van Amerikaanse presidente wat oorspronklik deur [[George Washington]] ingevoer is.
Eers met die 22ste wysiging van die Amerikaanse grondwet (''22nd Amendment to the U.S. Constitution'') in [[1947]] is daar sedert [[1951]] 'n formele beperking tot twee ampstermyne.
Roosevelt word ook onthou vir die [[Leen-en-pagwet]] wat deur die Amerikaanse kongres goedgekeur is op 11 Maart 1941 wat Amerika indirek betrokke gemaak het by die [[Tweede Wêreldoorlog]].
Hy het die pessimiste egter verkeerd bewys en is na sy eerste ampstermyn 3 keer herkies - iets wat nooit voorheen in die Amerikaanse geskiedenis gebeur het nie. Onder sy leiding het die VSA in 1940 tot die Tweede Wêreldoorlog toegetree.
Hy word as die VSA se belangrikste president van die eeu beskou. Franklin Delano Roosevelt, wat op [[30 Januarie]] [[1882]] in Hyde Park, [[New York Stad|New York]], gebore is, was die enigste seun van 'n skatryk familie van Nederlandse afkoms.
Na sy hoërskoolopleiding het hy aan die universiteite van Harvard en Columbia gestudeer en later as advokaat gepraktiseer. Nie sy studies of sy regsloopbaan was besonder geslaag nie. In [[1910]] het hy besluit om tot die politiek toe te tree. Met die slap het hy die voorbeeld van sy neet Theodore Roosevelt, wat van 1900 tot 1908 president van die VSA was, gevolg. Teen die algemene verwagting in het hy daarin geslaag om as die Demokratiese Party se kandidaat 'n tradisioneel Republikeinse setel as lid van die Senaat in die staat New York te verower.
Hy het gou reeds die aandag op hom gevestig deur ʼn belangrike rol te speel in die politieke stryd teen "Tammany Hall", die korrupte Demokratiese politieke instelling van die stad New York. Hy het later weer gereeld met die instelling probleme ondervind, maar toe hy beset dat dit nie so maklik tot niet gemaak kon word nie, het hy op 'n afstand samewerking probeer bewerkstellig.
Roosevelt het reeds in die eerste jare van sy politieke loopbaan tot ʼn progressief ontwikkel. Die progressiwisme was in die eerste 20 jaar van die 20e eeu 'n belangrike politieke stroming van gematigde hervormers in die VSA. Die groep wou die nywerheidsamelewing suiwer. Sy politieke loopbaan het uiters voorspoedig verloop. In 1912 het Roosevelt een van Woodrow Wilson se eerste aanhangers geword, en toe Wilson in November 1912 tot president verkies word, het hy Roosevelt as onderminister van vlootsake in sy kabinet aangestel.
Na die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 het hy hom vir groot uitbreidings in die Amerikaanse vloot beywer. In 1920 was Roosevelt die Demokratiese Party se kandidaat vir die vise-presidentskap. Na die Demokrate se verkiesingsnederlaag het Roosevelt die sakewêreld betree. Skaars 'n jaar later, in Augustus [[1921]], het hy 'n ernstige polioaanval gehad wat hom byna sy lewe gekos het en hom, in groot mate in sy onderlyf verlam het.
Hy het egter met ongekende taaiheid vir sy liggaamsherstel geveg en uiteindelik met 'n ingewikkelde loopysterstelsel oor die weg leer kom. Hy kon egter net klein entjies loop en moes by trappe opgedra word.
Ondanks die terugslag het hy later dinamiese verkiesingsveldtogte gevoer. Baie mense het nie beset dat sy onderlyf so te sê geheel en al verlam was nie. Na sy siekte het hy, wat die politiek betref, aanvanklik op die agtergrond gebly. Hy het egter as doeltreffende bemiddelaar tussen strydende groepe in die Demokratiese Party opgetree. Sy vrou, [[Anna Eleanor Roosevelt]] ([[1884]]-[[1962]]), 'n verlangse niggie met wie hy in [[1905]] getroud is, het in die tyd tot een van sy beste politieke agente ontwikkel.
Sy het haar inkennigheid oorkom, 'n goeie spreekster geword en het haar veral vir die armes beywer. In [[1924]] en in [[1928]] het Roosevelt vir [[Alfred Emanuel Smith]] ([[1873]]-[[1945|194]]4), goewerneurvan die staat New York, tydens die Demokratiese konvensie as kandidaat vir die presidentskap gesteun. Smith het egter in 1928, toe hy wel as Demokratiese kandidaat aan die verkiesing deelgeneem het, die stryd teen die Republikein Herbert Hoover verloor.
Tog was daar in die verkiesing van 1928 al ʼn swaai na die Demokratiese Party. Hierdie neiging het in die dertigerjare reusagtige afmetinge aangeneem. In [[1928]] het Roosevelt hom as goewerneur van die staat New York verkiesbaar gestel en met 'n klein meerderheid gewen. Twee jaar later is hy met 'n oorweldigende meerderheid herkies.
Tydens sy eerste ampstermyn het hy nie veel gedoen om die ellende wat deur die ekonomiese krisis veroorsaak is, te verlig nie en was hy nie veel meer progressief as Hoover nie. Toe dit egter in [[1930]] duidelik geword het dat die krisis besonder ernstig is en dat dit jare sou duur, het Roosevelt noodlenigingshulp gereël en in [[1931]] het die Emergency Relief Administration tot stand gekom. Roosevelt se beleid as goewerneur was nou, in teenstelling met die van sy kollegas, vernuwend en hoopvol.
<br />
== President ==
In [[1932]] het dit duidelik geword dat Roosevelt die beste kandidaat was om president Hoover te verslaan. Na 'n kwaai stryd met die konserwatiewe element in die party het hy inderdaad in dieselfde jaar die Demokratiese kandidaat geword en die verkiesing gewen.
Hy het 'n opgewekte verkiesingsveldtog gevoer en hy het ook beloof om pogings aan te wend om die krisis te oorbrug. Sy verkiesingsbeloftes het egter nie beteken dat hy progressief was nie: in sy hart was hy konserwatief. Hy was egter 'n besonder buigsame politikus en by uitstek 'n pragmatis. So was hy byvoorbeeld 'n teenstander van tekorte op die begroting, maar as dit noodsaaklik vir die verligting van die krisis was, het hy sy konserwatiewe opvattinge opsygeskuif.
Dit het tydens sy jare as president die grondslag van sy optrede gebly: 'n pragmatiese konserwatisme, wat in die destydse politieke klimaat bykans revolusionêr was. As politikus was Roosevelt, ondanks enkele foute, besonder suksesvol. Hy het die kuns van gee en neem goed verstaan en het daarin geslaag om die skynbaar onversoenbare te versoen. Ten einde politieke konsensus teweeg te bring, het Roosevelt in [[1933]] met 'n mengsel van progressiewe en konserwatiewe maatreëls begin.
Hy het ook vooraanstaande Republikeine in sy kabinet opgeneem. Die strewe na konsensus het met verloop van tyd egter vergeefs geblyk te wees: die haat van die konserwatiewes, wat hom minagtend "that man in die White House" genoem het, het steeds toegeneem. Tegelykertyd het die minderbevoorregtes se toegeneentheid teenoor die president toegeneem. Onder Roosevelt het die presidentskap egter verander. Die [[Withuis|Wit Huis]] het die brandpunt van regeringsbedrywighede geword terwyl die president ook op wetgewende gebied uiters aktief geword het - 'n patroon wat in die [[VSA]] nie gebruiklik was nie.
Teen die einde van die dertigerjare was dit vir die Kongres vanselfsprekend om op inisiatiewe uit die Wit Huis te wag as daar iets moes gebeur. In September [[1939]] het Roosevelt die ontwikkeling vasgelê deur die instelling van die Executive Office of the President. In dieselfde jaar het die Bureau of the Budget gevolg, waardeur die president voortaan die meeste se in die begroting gekry het. Roosevelt was die eerste president wat beset het hoe om die media tot sy voordeel aan te wend.
In sy beroemde " fireside chats" vir die radio het hy sy landgenote as ʼn begrypende vader toegespreek. Hy het ook tweeweeklikse perskonferensies ingestel en dit was nie meer nodig om vrae voor die tyd in te dien nie. Die konferensies het hy ook met kwinkslae opgevrolik. Waar Hoover een man in diens gehad het om die briewe aan die president te beantwoord, het Roosevelt se optrede gou reeds vereis dat hy 50 mense vir die doel in diens moes neem.
Na heelwat onenigheid in die Demokratiese Party en na lang onsekerheid, het Roosevelt besluit om hom in [[1940]] vir 'n derde termyn herkiesbaar te stel - iets wat nog nooit voorheen in die VSA gebeur het nie. Hoewel hy die gematigde [[Wendell Lewis Willkie]] ([[1892]]-[[1944]]) redelik maklik verslaan het, was daar nie sprake van die oorweldigende meerderheid van 1936 nie. Roosevelt het die gevaar van die situasie in [[Europa]] al teen die einde van die dertigerjare ingesien.
Die Amerikaanse volk het egter ʼn isolasionistiese houding gehad: hulle wou so min moontlik met die Europese konflik te doen hê. Roosevelt het sy landgenote nie daadwerklik probeer oorhaal om by die [[Tweede Wêreldoorlog]] betrokke te raak nie en het in sy verkiesingsveldtog van [[1940]] belowe dat Amerikaanse soldate nie in die oorlog sou hoef te veg nie. Hy het [[Brittanje]] egter met wapens en ander oorlogstoerusting gesteun.
Die Japanners se aanval op [[Pearl Harbor]] ([[7 Desember]] [[1941]]) het Roosevelt laat besluit om die [[Verenigde State van Amerika|VSA]] daadwerklik tot die oorlog te laat toetree. Tot kort voor sy dood was hy op besonder goeie voet met [[Winston Churchill]]. In die hoop dat goeie persoonlike verhoudings ʼn belangrike bydrae tot 'n stabiele en vreedsame na-oorlogse wêreld sou lewer, het Roosevelt sy bes gedoen om ook op goeie voet met Stalin te bly.
Hy word algemeen daarvan beskuldig dat hy teen die einde van die oorlog te toegeeflik teenoor Stalin was; hieroor het hy hom selfs Churchill se gramskap op die hals gehaal. Sedert Junie [[1944]] het Roosevelt se gesondheid kwaai agteruitgegaan. Tog was hy van mening dat hy die presidentskap in die moeilike oorlogsomstandighede nie aan ʼn onervare man kon oorlaat nie en het hom vir 'n vierde ampstermyn beskikbaar gestel. Ook die verkiesing het hy gewen deur [[Thomas E. Dewey]] ([[1902]]-[[1971]]) te verslaan.
Die meerderheid was egter selfs kleiner geleke met die vorige verkiesing. Twee maande na die konferensie van Jalta, waar hy baie siek voorgekom het, is hy op [[12 April]] [[1945]] dood aan bloeding op die brein - 'n maand voor die Duitse oorgawe.
== Bronnelys ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 133
== Sien ook ==
* [[Franklin Roosevelt Park]], 'n [[Johannesburg]]se voorstad wat na hom genoem is
{{Presidente van die VSA}}
{{Time-persone van die jaar}}
| |||