Sel: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k thumb → duimnael
Inligting bygewerk
Lyn 68:
 
== Nukleus ==
Die '''selkern''' of nukleus is die grootste organnel in die sel en is rond of ovaalvormig. Dit word deur die kernmembraan omring. Die selkern (nukleus) word deur 'n dubbelmembraan, die kernmembraan, van die sitoplasma geskei. 'n Aantal porieë kom in die kernmembraan voor en die endoplasmatiese retikulum kan in sommige gevalle aaneenlopend met die kernmembraan wees. Die porieë laat die deurgang van stowwe na en van die kern toe.
 
Die meeste selle het 1 kern, hoewel spierselle 'n hele aantal (sinsitium) en volwasse rooibloedselle geen het nie. Die vorm is meestal gerond, hoewel sommige gelob kan wees; die deursnee wissel van 5 tot 10 <math>\mu</math>m. Die kern bevat die erflike materiaal in die vorm van DNS, wat tydens diesel se normale funksionele toestand as 'n verspreide chromatiennetwerk sigbaar is. 'n Hoeveelheid RNS-molekules word aangetref, asook 'n klas basiese proteïene, die histone.
 
Die histone is belangrik omdat hulle gedurende profase funksioneel is by die kondensasie van die chromatiennetwerk tot chromosome. Omdat hulle sodoende die fisiese toeganklikheid van ensieme tot die DNS beïnvloed, speel hulle waarskynlik ook 'n rol in die beheer van geenuitdrukking. 'n Klas suur proteïene wat 'n rol speel in die regulasie van geenuitdrukking, word ook aangetref. Een of meer kernliggaampies (nucleoli) kan gewoonlik in die kern waargeneem word. Die organelle is aggregate wat ryk is aan RNS en hulle is verantwoordelik vir die vervaardiging van ribosome.
 
[[Lêer:Diagram human cell nucleus.svg|duimnael|Bo: Nukleus van 'n menslike sel]]
Line 82 ⟶ 86:
 
== Mitochondria ==
'n [[Mitochondrium]] is 'n matriksgevulde, silindervormige hol stafie waarvan verskeie verspreid in die sitoplasma van die selle van plante en diere voorkom. 'n Dubbele membraan omring die mitochondrium. Die membraan aan die binnekant bevat kristas ('n krista is 'n vingeragtige uitsteeksel), maar die buitenste membraan is glad. Die matriks waarmee dit gevul is, is halfvloeibaar.
 
Feitlik alle eukariotiese selle bevat mitochondria, omdat die meerderheid obligate aërobe is (hulle moet in die aanwesigheid van suurstof respireer). Hulle bevat ʼn aantal respiratoriese ensieme en kan met reg diesel se kragsentrales genoem word. Die vorms, groottes en getalle van mitochondria kan baie wissel. Hulle kan tot 7 <math>\mu</math>m lank wees, met 'n deursnee van 0,5 tot 1 <math>\mu</math>m. Lewerselle het tot 2 500 mitochondria per sel. Die mitochondria bestaan uit ongeveer 65 tot 70 % proteïene, 20 tot 30 % lipiede, 0,5 % RNS en 'n enkele string DNS.
 
Die mitochondrion is uit 'n dubbelmembraan opgebou en die buitenste membraan omvou ʼn ruimte, terwyl die binneste membraan 'n aantal voue in die ruimte vorm. Die res van die ruimte is gevul met 'n matriks, wat 'n aantal ensieme en mineraalkorrels bevat en waarin die sitroensuursiklus plaasvind.
 
ʼn Aantal ensieme is in die membrane ingebed en hulle is vir veral oksidatiewe fosforilasie belangrik. Ensieme wat in die buitenste membraan ingebed is, word vir die afbreek van vetsure gebruik. Mitochondria bevat hut eie ribosome en 'n sirkelvormige DNS-string. Die hoeveelheid [[DNS]] is net genoeg om vir ongeveer 10 % van die organel se proteïene te kodeer, sodat die meeste ander proteïene van die sitoplasma afkomstig is. Die mitochondria kan vermeerder deur in 2 te deel.
[[Lêer:Animal mitochondrion diagram en (edit).svg|duimnael|regs|Inwendige bou van mitochondrion in 'n gesonde diersel]]
 
=== Funksies van mitochondria ===
Selrespirasie, 'n lewensbelangrike proses, vind in die mitochondria plaas. [[Energie]] en [[suurstof]] word tydens selrespirasie vrygestel en vorm deel van die verbinding adenosientrifosfaat ([[ATP]]), wat as energiedraer in selle optree.
 
== Ribosome ==
Ribosome is klein en rond en kom in beide plant- en dierselle voor. Ribosome is uit ribonikliënsuur en protein opgebou. Ribosome word in die mitochondria, chloroplaste, endoplasmiese retikilum en in groepies in die [[sitoplasma]] aangetref. Ribosome wat los in die sitoplasma voorkom word [[poliribosome]] genoem.
 
== Endoplasmiese Retikulum (ER) ==
Line 104 ⟶ 114:
=== Funksies van Golgi-Apparaat ===
Dit speel 'n groot rol in die vervaardiging van afskeidings soos mukus en speeksel en berei proteïene voor om na die res van die sel vervoer te word. Daarom is dit volop in selle met 'n afskeidingsfunksie.
 
== Lisosome ==
Lisosome is klein, membraangebonde liggaampies/sakkies wat met 'n korrelagtige materiaal gevul is en onder 'n elektronmikroskoop donkergekleurd voorkom. Die sakkies is tussen 0,25 tot 0,8 <math>\mu</math>m in deursnee. Die membrane omsluit 'n aantal ensieme wat daartoe, in staat is om alle selorganelle en membrane te verteer (die organelle staan daarom soms as "selfmoordsakkies" bekend).
 
Die organelle is nuttig in selle wat stowwe intrasellulêr moet verteer, soos die neutrofiele in die immuniteitstelsel, wat bakterieë en swamme verswelg en dan met lisosoomafskeidings vernietig. Die afskeidings word normaalweg in selle gebruik om uitgediende organelle te verteer en die materiaal sodoende beskikbaar te stel om weer nuwe organelle te sintetiseer.
 
Sommige soorte materiaal kan egter nie deur die lisosome verteer word nie en 'n aantal lisosome met die onverteerbare oorblyfsels word in selle aangetref. In selle met 'n kort lewensduur, soos makrofage of neutrofiele, belemmer sulke liggaampies nie die funksionering van diesel nie, maar in selle wat nie verdeel of vervang word nie (soos senuweeselle), kan hulle ophoop. Dit is egter nog nie bekend of die opeenhoping van die liggaampies ʼn rol speel in senuwee- of spierwerking nie.
 
== Plastiede ==
Line 152 ⟶ 169:
* [[Chromatofoor]]
 
== Bronnelys ==
 
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bl. 70 - 72
{{commonskat|Cell biology}}