Beesagtiges: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Robot voeg by: Kategorie:Beesagtiges
Versmelt met Runderagtige
 
Lyn 11:
| subfamilia_authority = [[John Edward Gray|Gray]], 1821
}}
 
Die biologiese'''beesagtiges''' [[subfamilie]]of '''runderagtiges''' (subfamilie ''Bovinae'' van die familie ''[[Bovidae]]'') omvat 'n diverse groep van 10 genera van medium tot groot [[hoefdier]]e, insluitend [[bees]]te, [[bison]]s, die [[buffel]], [[Bubalus|waterbuffels]], [[jak]] en die vierhoring- en spiraalhoring-[[antiloop|antilope]]. Die ewolusionêre verwantskappe van die lede van hierdie groep is nog bestrede, en hul klassifikasie in breë sibbes eerder as formele subgroepe reflekteer hierdie onsekerheid. Algemene eienskappe sluit in die gesplete hoewe en gewoonlik horings by minstens een van die genders. Die grootste ekstante spesie is die [[gaur]] (of Indiese bison).
 
In baie lande word [[melk]] en [[vleis]] van hierdie diere verkry. Beeste word in meeste lande aangehou as [[vee]], behalwe in dele van [[Indië]] en [[Nepal]] waar hulle deur [[Hindoe]]-gelowiges as heilig beskou word. Beesagtiges word ook ingespan as trek- of rydiere. Klein rasse soos die miniatuur[[seboe]] word ook as troeteldiere aangehou.
 
Die runderagtiges is massief geboude graseters waarvan albei geslagte horings het. Die [[tand]]e is spesiaal daarvoor aangepas. Soos alle herkouers het hulle 'n [[maag]] wat uit vier dele bestaan.
 
Die meeste runderagtiges word in die natuur in groot kuddes op grasvlaktes aangetref, maar sommige van hulle leef in [[woud]]e. Met uitsondering van [[Suid-Amerika]] en [[Australië]] het runderagtiges ’n wêreldwye verspreiding. Die mak beeste wat vandag op groot skaal vir [[vleis]]-, [[melk]]- en [[suiwelproduk]]sie gebruik word, stam meestal van die Europese bees af. Die oorspronklike vorm het egter reeds uitgesterf.
 
== Algemeen ==
[[Lêer:Bos grunniens at Yundrok Yumtso Lake.jpg|duimnael|links|''Bos grunniens'' by die Yundrok Yumtso-meer]]
Runderagtiges (subfamilie ''Bovinae'') behoort saam met [[Skaap|skape]], [[bok]]ke en [[Wildsbok|antilope]] tot die familie ''Bovidae'' (holhoorniges). Alle lede van die ''Bovidae'' het uitsteeksels aan hul voorkoppe en dit word met [[vel]] bedek. Die buitenste deel van die vel vorm hier 'n dik horinglaag wat die horingskede genoem word.
 
Na mate die beenpit van die dier se horings groei, skuif die horingskede hoër op en word daar aan die onderkant nuwe horingweefsel gevorm. Gewoonlik groei die buitenste ronding van die horing vinniger as die binneste ronding en daarom het die horing dikwels 'n geboë vorm.
 
Onder gunstige omstandighede ([[somer]]) word 'n dikker horingskede gevorm as onder ongunstige omstandighede ([[winter]]). Dit bring mee dat jaarringe op die dier se horings gevorm word. Albei geslagte van die runderagtiges het horings, hoewel die vroulike diere van ander lede van die familie ''Bovidae'' soms nie horings het nie. Die runderagtiges se hoewe is ’n aanduiding dat hierdie diere tot die familie ''Bovidae'' behoort. Hoewel al vier tone van elke [[Been (ledemaat)|poot]] deur hoewe omring word, rus die dier se gewig slegs op die middelste twee tone.
 
Die buitenste twee tone is dikwels swak ontwikkel. Die runderagtiges se vierdelige pens is kenmerkend vir herkouende diere. Die 4 dele word onderskeidelik die grootpens, die ruitjiespens, die blaarpens en die melkpens genoem. Runderagtiges is gewoonlik redelike groot diere wat laag op hul pote staan en hoofsaaklik [[gras]] eet. Hulle het geen sny- of oogtande in hul bokaak nie en eet gras deur hul [[tong]] om die gras te krul, dit teen die horingagtige bedekking van die bokaak te druk, en dan met die snytande en oogtande (wat die vorm van snytande het) van die onderkaak af te sny.
 
Die tande in die dier se onderkaak is deur elastiese weefsel omring en kan tydens die kouproses beweeg. Dit verseker dat die tande se skerp snyrande altyd reghoekig op die lengte-as van die gras geplaas kan word sodat dit makliker afgekou kan word. Hierdie manier van kou word slegs by diere wat lang gras eet, aangetref.
 
== Lewenswyse ==
Die meeste wilde runderagtiges lewe in kuddes. Groot kuddes soos dié wat by die [[Amerikaanse bison]] en die Afrikaanse [[buffel]] aangetref word, is uit 'n aantal kleiner sosiale eenhede opgebou. In elke eenheid is daar minstens een [[Mannetjie|bul]]. Die meeste runderagtiges lewe op grasvlaktes, maar daar is wel runderagtiges wat in beboste gebiede aangetref word.
 
== Verteenwoordigers ==
In [[Australië]] en [[Suid-Amerika]] is daar geen runderagtiges nie. In [[Noord-Amerika]] is die enigste verteenwoordiger van die subfamilie ''Bovinae'' die [[Amerikaanse bison|bison]] (''Bison bison''), ’n baie harige dier met 'n hoe skof wat vroeër in groot kuddes oor die Amerikaanse [[prêrie]]s geswerf het. Tot en met die [[Middeleeue]] het twee soorte runderagtiges in [[Europa]] voorgekom. In [[1627]] het die [[oerbees]] (''Bos taurus'') in [[Pole]] uitgesterf. Hierdie runderagtige kom vandag egter in sy getemde vorm oral in die wêreld voor.
 
Die ander runderagtige van [[Europa]] is die [[wisent]] (''Bison bonasus''). Hierdie dier is in die [[Eerste Wêreldoorlog]] in die natuur heeltemal uitgeroei, maar hy het so goed in [[dieretuin]]e aangeteel dat groot kuddes in die woude van [[Bialowieza]] aan die Pools-Russiese grens vrygelaat is. Die runderagtiges van [[Afrika]] wat nog wild in die natuur aangetref word, is twee subspesies van die Afrikaanse buffel. Die grootste is die [[Kaapse buffel]] (''Syncerus caffer caffer''). Hierdie buffel word op die [[steppe]]s en grasvlaktes van [[Oos-Afrika]] en [[Suider-Afrika]] aangetref.
 
Die [[woudbuffel]] (''Syncerus caffer nanus'') word weer in dig begroeide gebiede van [[Sentraal-Afrika]] en [[Wes-Afrika]] gevind. Die twee buffels van [[Afrika]] lyk baie dieselfde maar hul horings toon duidelike verskille. Die [[Kaapse buffel]] het baie groot horings wat op die voorhoof teenaan mekaar is. Die [[woudbuffel]] het weer slanke horings wat op die voorkop deur ’n harige stuk vel van mekaar geskei word. Die buffels van [[Asië]] wat ook lede van die subfamilie ''Bovinae'' is, het omtrent almal halfmaanvormige wit vlekke op die bors en wit vlekke op die kant van die kop asook aan die bokant van die hoewe.
 
Die [[waterbuffel]] (''Bubalis bubalis''), wat soms ook die Asiatiese buffel genoem word, word slegs in enkele [[Natuurreservaat|natuurreservate]] in Asië nog in sy natuurlike vorm aangetref. Hierdie dier se horings lê na agter en kan langer as 'n meter word. 'n Baie klein buffelsoort van [[Asië]] is die [[tamarau]] (''Anoa mindorensis''), wat op die [[Filippynse eilande]] voorkom. Hierdie klein buffel is maar ongeveer 120 cm hoog. Die laaglandanoa (''Anoa depressicornis'') en die [[berganoa]] (''Anoa quarlesi'') van [[Sulawesi]] is nog kleiner buffelsoorte (ongeveer 1 m) en is baie skaars.
 
Die oorblywende Asiatiese runderagtiges is so nou aan die mak beeste verwant dat hulle tot die genus ''Bos'' gereken word. Die [[Gedomestikeerde jak|jak]] (''Bos grunniens'') woon in die onherbergsame bergagtige gebiede van [[Tibet]]. Hierdie harige bees met sy dik "perdestert" is vroeër deur die [[mens]] makgemaak. Hierdie makgemaakte jak is amper 2 maal kleiner as die wilde jak.
 
== Sien ook ==
* [[Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes]]
* [[Lys van Suider-Afrikaanse soogdiernamesoogdiere]]
* [[Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name]]
 
== Bronnelys ==
[[Kategorie:Bovidae]]
* ''[[Wêreldspektrum]]'', 1982, ISBN 0-908409-65-6, volume 24, bl. 167
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Bovinae}}
{{Wikispecies-inlyn|Bovinae}}
 
{{Taksonbalk}}
 
[[Kategorie:BovidaeBeesagtiges| ]]
[[Kategorie:Vee]]
[[Kategorie:Beesagtiges]]