Paddastoel: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
kNo edit summary |
+ Taksoboks, Eksterne skakels & Kategorie |
||
Lyn 1:
{{Taksoboks
[[Lêer:Pantherpilz Amanita pantherina (cropped).jpg|duimnael|350x350px|Die giftige ''Amanita Pantherina'' het, soos die ander ''Amanita''-spesies, wit vratjies op die hoed en 'n beurs rondom die steel. ]]▼
| name = Paddastoel
'n '''Paddastoel''' (of '''sampioen''') is die vrugliggame van sekere [[fungi]] met 'n groot oppervlakte aan die binnekant waarop spore gedra word. Wanneer hierdie spore vrygestel word, [[ontkiem]] hulle en vorm 'n netwerk ondergrondse drade, die miselium. Nuwe vrugliggame ontstaan dan gewoonlik in die reënseisoen uit hierdie [[miselium]]. ▼
| image = Amanita muscaria (fly agaric).JPG
| image_caption = Die giftige paddastoel ''[[Amanita muscaria]]''
| regnum = [[Fungi]]
| divisio = [[Basidiomycota]]
}}
▲'n '''Paddastoel''' (of '''sampioen''') is die vrugliggame van sekere [[fungi]] met 'n groot oppervlakte aan die binnekant waarop spore gedra word. Wanneer hierdie spore vrygestel word, [[ontkiem]] hulle en vorm 'n netwerk ondergrondse drade, die miselium. Nuwe vrugliggame ontstaan dan gewoonlik in die reënseisoen uit hierdie [[miselium]].
Paddastoele het, soos alle ander fungi, geen [[chlorofil]] nie en moet hulle voedingstowwe gevolglik uit dooie of lewende organiese materiaal verkry. Die wat hulle voedingstowwe so verkry, speel 'n belangrike rol in die [[stofkringloop]], omdat die dooie plant- en dieremateriaal afgebreek en die [[Mineraal|minerale]] voedingstowwe daarin vrygestel word, sodat dit weer deur plante opgeneem kan word. 'n Groot aantal paddastoelspesies is reeds ontdek en nuwe spesies word steeds ontdek. ▼
▲[[Lêer:Pantherpilz Amanita pantherina (cropped).jpg|duimnael|
Sekere spesies is eetbaar en word reeds eeue lank as 'n lekkerny beskou. Daar is egter geen vaste reël op grond waarvan eetbare spesies van nie-eetbare spesies onderskei kan word nie. In die omgangstaal word eetbare paddastoele meestal sampioene genoem, maar in werklikheid is daar geen verskil tussen paddastoele en sampioene nie. Paddastoele het reeds van ouds af die mens se belangstelling gewek en veral die skielike verskyning van dikwels groot getalle vrugliggame was vir natuurliefhebbers 'n raaisel. ▼
▲Paddastoele het, soos alle ander fungi, geen [[chlorofil]] nie en moet hulle voedingstowwe gevolglik uit dooie of lewende organiese materiaal verkry. Die wat hulle voedingstowwe so verkry, speel 'n belangrike rol in die [[stofkringloop]], omdat die dooie plant- en dieremateriaal afgebreek en die [[Mineraal|minerale]] voedingstowwe daarin vrygestel word, sodat dit weer deur plante opgeneem kan word. 'n Groot aantal paddastoelspesies is reeds ontdek en nuwe spesies word steeds ontdek.
▲Sekere spesies is eetbaar en word reeds eeue lank as 'n lekkerny beskou. Daar is egter geen vaste reël op grond waarvan eetbare spesies van nie-eetbare spesies onderskei kan word nie. In die omgangstaal word eetbare paddastoele meestal sampioene genoem, maar in werklikheid is daar geen verskil tussen paddastoele en sampioene nie. Paddastoele het reeds van ouds af die mens se belangstelling gewek en veral die skielike verskyning van dikwels groot getalle vrugliggame was vir natuurliefhebbers 'n raaisel.
Vandag is dit bekend dat die lewensiklus van 'n paddastoel begin met die ontkieming van 'n [[Spoor (plantkunde)|spoor]], waaruit 'n netwerk van swamdrade of hifes met tweekernige selle ontwikkel. Die hele netwerk staan bekend as ʼn miselium, en uit die miselium ontwikkel die vrugliggame. Laasgenoemde begin as 'n onderaardse knop wat deur die opneem van water tot 10 of 20 maal sy oorspronklike grootte swel, deur die grond bars en as 'n paddastoel bo die grond verskyn. ▼
▲Vandag is dit bekend dat die lewensiklus van 'n paddastoel begin met die ontkieming van 'n [[Spoor (plantkunde)|spoor]], waaruit 'n netwerk van swamdrade of hifes met tweekernige selle ontwikkel. Die hele netwerk staan bekend as
Dit is die rede waarom paddastoele so dikwels na reëns verskyn. 'n Paddastoel bestaan meestal uit 'n hoed en 'n steel, maar ander vorme is ook moontlik. Fragmente van die oorspronklike omhulsel (velum) waarbinne die paddastoel ontwikkel, is dikwels nog in die vorm van vratjies op die hoed en ʼn beurs rondom die steel aanwesig. Dit is byvoorbeeld duidelik sigbaar by die vlieëswam (''Amanita'' ''muscaria''). Die onderkant van die hoed neem by die meeste spesies die vorm van 'n groot aantal plaatjies of lamelle aan waarop die spore gedra word en waardeur die oppervlakte geweldig vergroot word. ▼
▲Dit is die rede waarom paddastoele so dikwels na reëns verskyn. 'n Paddastoel bestaan meestal uit 'n hoed en 'n steel, maar ander vorme is ook moontlik. Fragmente van die oorspronklike omhulsel (velum) waarbinne die paddastoel ontwikkel, is dikwels nog in die vorm van vratjies op die hoed en
By ander paddastoele is die onderkant van die hoed sponsagtig, ook met die doel om die oppervlakte te vergroot. Die spore is mikroskopies klein (2 tot 20 <math>\mu</math>) en aangesien die spoorvormende oppervlakte baie groot is, kan een paddastoel miljoene spore produseer. Die hele vrugliggaam, insluitende die lamelle of die [[sponsweefsel]], bestaan uit 'n gemodifiseerde miselium. ▼
▲By ander paddastoele is die onderkant van die hoed sponsagtig, ook met die doel om die oppervlakte te vergroot. Die spore is mikroskopies klein (2 tot 20 <math>\mu</math>) en aangesien die spoorvormende oppervlakte baie groot is, kan een paddastoel miljoene spore produseer. Die hele vrugliggaam, insluitende die lamelle of die [[sponsweefsel]], bestaan uit 'n gemodifiseerde miselium.
== Lewenswyse ==
Aangesien paddastoele geen chlorofil het nie, is hulle nie daartoe in staat om self hul organiese voedingstowwe te produseer nie. Daarom is alle paddastoele, soos alle ander fungi, parasiete of saprofiete (wat leef op dooie organiese materiaal).
Sommige spesies leef in [[simbiose]] met hul gasheer, en albei organismes trek voordeel uit die assosiasie. In baie wêrelddele is paddastoele 'n belangrike bron van voedsel vir die mens. Die bekendste van hierdie paddastoele is die van die genus ''Agaricus'', maar ook spesies van die genera ''Tuber'' en ''Cantharellus'', en ''Boletus edulis'' is gewilde lekkernye. Paddastoele het egter nie 'n baie hoë voedingswaarde nie, aangesien hulle uit ongeveer 80 tot 90
Hulle bevat egter wel [[vitamien A]] en B. Daar is geen duidelik onderskeidende kenmerke tussen giftige en nie-giftige paddastoele nie, en 'n kennis van individuele spesies is nodig by die uitsoek van eetbare paddastoele in die veld. Die sterkte van paddastoele se gif wissel baie. Talle spesies het slegs 'n ligte ongesteldheid tot gevolg wanneer hulle geëet word, terwyl ander meer ernstige simptome het.
Ander spesies, soos die duiwelsbrood (''Amanita phalloides''), is dodelik. Wanneer sulke dodelike spesies geëet word, is daar dikwels gedurende die eerste 6 tot 12 uur hoegenaamd geen siektesimptome nie, maar wanneer die simptome wel intree, is dit meestal te laat om doeltreffend hulp te verleen. Sommige paddastoele veroorsaak hallusinasies wanneer hulle geëet word, byvoorbeeld ''Amanita phalloides''. Wanneer te vee I daarvan geëet word, kan dit die dood veroorsaak.
== Verteenwoordigers ==
Die meeste paddastoele behoort tot die klas ''Basidoimycetes'', terwyl enkele tot die klas ''Ascomycetes'' behoort. Die meeste ''Ascomycetes'' of [[sakkieswamme]] het geen egte vrugliggame nie. By baie van die wat wel vrugliggame het, bestaan die vrugliggaam uit 'n plat, ronde skyfie met 'n deursnee van slegs
Die tipiese paddastoele met
Baie van die spesies is eetbaar, en die bekendste een is ''Boletus edulis'', wat dikwels in eike-, denne- of populierplantasies aangetref word. In Oos-Transvaal word groot getalle van hierdie paddastoele jaarliks in plantasies versamel en verkoop. [[Melkswamme]] (genus ''Lactarius'') skei 'n melkagtige sap af wanneer hulle gekneus word. Hierdie sap het 'n kenmerkende smaak en verkleur as dit aan lig blootgestel word. Die [[melksampioen]] (''Lactarius
'n Aantal ''Amanita''-spesies word in die vogtiger dele van die land
[[Bobbejaansnuif]] (genus ''Lycoperdon'') is effens afwykende paddastoele, omdat hulle nie
'n Groot aantal rakswamme (familie ''Dorticiaceae'') word in Suid-Afrika en elders in woude aangetref. Die miseliums van hierdie swamme dring veral dooie hout binne en onttrek hul voedingstowwe daaruit. Die vrugliggame van hierdie swamme is rakagtige paddastoele wat aan die hout vasgegroei is. Die kweek van paddastoele. 'n Paar ''Agaricus''-spesies, veral ''Agaricus bisporus'', word wêreldwyd as lekkernye gekweek en staan algemeen as sampioene bekend (in werklikheid is daar geen verskil tussen sampioene en paddastoele nie).
Die kweking word
== Bronnelys ==
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Mushrooms}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/science/mushroom|title=Mushroom|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=20 Augustus 2019}}
{{Normdata}}
{{Taksonbalk}}
[[Kategorie:Swamme]]
▲* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 55
|