|
[[Lêer:800px-Map-Tundra.png|duimnael|200px|Die toendra-streketoendrastreke.]]
[[Lêer:Tundra coastal vegetation Alaska.jpg|duimnael|200px|Toendra-plantegroeiToendraplantegroei in die somer in Alaska.]]
[[Lêer:Tundra in Siberia.jpg|duimnael|200px|Toendra-vlakteToendravlakte met mere in Noord-Siberië by die Russiese stad [[Doedinka]].]]
’n '''Toendra''' is ’n gebied sonder bome aan die rand van die [[poolgebied]]. Dit is een van die 14 [[WWF]]-[[ekostreek#WWF-biome|biome]]. Daar groei veral [[gras]], [[mos]] en [[struik|dwergstruike]].
Toendras kom onder andere in [[Rusland]], [[Ysland]], [[Kanada]] en [[Alaska]] voor. In die suide word dit deur die [[taiga]] begrens. Ook op Suid-Afrikaanse grondgebied, op die [[Prins Eduard-eilande]], kom toendra voor. Dit behoort tot die [[ekostreek]] van die [[Indiese Oseaan se Antarktiese eilande]].
Egte toendra is kenmerkend vir die noordelike poolstreke. Die temperatuur styg nie meer as 50 tot 120 dae per jaar bo vriespunt nie en dan ook net tot 5 °C. Boomgroei is gevolglik nie moontlik nie en die toendra-plantegroeitoendraplantegroei bestaan uit oorwegend mosse[[mos]]se, korsmosse[[korsmos]]se, lae kruidagtige[[kruid]]agtige plante en dwergstruike. Dergelike plantegroei is 'n aanpassing by die koue en word ook in hooggebergtes, bo die boomgrens, aangetref,; vandaardaarom datword die streek dikwels die AlpieneAlpynse toendra genoem word.
Daar bestaan egter belangrike verskille tussen die 2twee habitatte. In die noordelike toendra is die grond die hele jaar bevrore (permafrost[[ysgrond]]). Gedurende die somer ontdooi net ʼn’n dun bolaag van 'n paar sentimeter. Die smeltwater uit hierdie laag kan nie in die bevrore ondergrond wegsak nie, sodat uitgestrekte moerasse in die somer in die laer liggendelaerliggende dele van die toendra ontstaan.
Die bodem self is baie ongelyk vanweë die herhaaldelike bevriesing en ontdooiing van die bolaag. Bowendien skuif die swak bolaag in die somer maklik weg van die harde ondergrond (bodemvloeiing), waardeur groot ongelykhede ontstaan. Ander belangrike verskille met die boomlose gebiede in die berge is die geringe reënval, die langer dag (in die somer gaan die son in die poolgebied byna nie onder nie) en die gelykmatiger temperature. In die hooggebergtes is die reënval hoër, sodat die plante met 'n dik laag sneeu bedek is.
Dit beskerm die plante wel teen die koue, maar dit duur in die lente lank voordat al die sneeu gesmelt het en die plante kan uitgroei. Omdat dag en nag mekaar in die hooggebergtes normaal afwissel, is die temperatuursverskille daar baie groter as in die toendra. Dit is vandag duidelik dat die ooreenkoms tussen die plantegroei van die hooggebergte en diedié van die toendra nie so groot is as wat daar ʼn’n lang tyd gemeen is nie.
== Plantegroei ==
Die baie ure ononderbroke daglig beteken dat net langdagplante in die toendra kan groei. Baie spesies besit harige stingels en blare. Die hare vorm 'n warmte-isolerende lagie rondom die plantweefsel. Metings het aangetoon dat die [[temperatuur]] aan die oppervlak van die stingels soms 4 tot 18 °C hoër is as die omgewings - temperatuuromgewingstemperatuur. Op grond van die oorheersende plantegroei kan daar tussen dwergstruik-toendra, rots- en fjeld-toendra, mostoendramos- en korsmos-toendrakorsmostoendra onderskei word.
In die dwergstruik-toendradwergstruiktoendra oorheers lae struike soos ''Loiseleuria procumbens'', ''Empetrum hermaphroditicum'', ''Rhododendron''-spesies, [[Jakkalsbessie|jakkalsbessiesjakkalsbessie]]s (genus ''Vaccinium'') en ''Salix arctica''. Teen die beskutte suidhellings in heuwelagtige gebiede word die plantegroei deur grasse en baie kruidagtige blomplante soos [[steenbreke]] (genus ''Saxifraga'') en verskil lendeverskillende spesies luiskruid (genus ''genus Pedicularis'') en Arktiese perdeblomme (genus ''Taraxacum'') gevorm.
In die hoër dele word die fjeldtoendra aangetref, met 'n skaarseskaars begroeiing van oorwegend mosse en korsmosse en 'n paar hoër plante soos sipergras (genus ''Carex'') en onder meer [[Arktiese papawer]] (''Papaver radicatum''), 'n klein plantjie met groot, geel blomme en donsig behaardedonsige stingels. In die mostoendra oorheers die mosse, veral [[veenmosseveenmos]]se (genus ''Sphagnum''). Die korsmostoendra, wat op die kaal rotse aangetref word, word gekenmerk deur baie korsmosse ([[korsmosse]]Klas (biologie)|klas]] ''Lichenes''). Waarvanwaarvan die [[rendiermos]] (''Cladonia rangiferina'') die belangrikste is.
== Dierewêreld ==
Die meeste diere wat in die toendra leef, kom oorspronklik uit [[Sentraal-Asië]] en het van hier sowel in 'n oostelike as in ʼn’n westelike rigting versprei. Gevolglik is die baie toendra-bewonerstoendrabewoners oor al die poolstreke versprei (sirkum-polêresirkumpolêre verspreiding). In die somer wemel die toendra van insekte.
Die aantal spesies is baie kleiner as in die gematigde en warmer streke, maar daar is groot getalle van 'n spesieelk. Die meeste het 'n donker kleur om soveel moontlik warmte te absorbeer ten einde die regte temperatuur te behou, en by ʼn paar spesies is 'n opvallend hoë cholesterolgehalte in die weefselvloeistof aangetrefteenwoordig, wat as 'n soort teenvriesmiddel funksioneer. Die meeste voëls is trekvoëls en baie swemvoëls soos strandlopers en pluviers broei in die moerasse.
In die droë gebiede broei kemphane. Die laer plantegroei is 'n ideale skuil- en broeiplek vir verskillende [[sangvoëls]] soos nagtegale en [[Koester (voël)|koestertjies]]. Plantsade en insekte is die voëls se belangrikste voedsel. Teen die einde van die somer trek hulle na warmer streke om te oorwinter. Net die [[sneeufisantesneeufisant]]e en sneeu-uile bly gedurende die winter in die toendra. Ook klein soogdiere is volop, veral knaagdiere. Behalwe pikas (genus ''Ochotona'') en [[Marmot|marmottemarmot]] iste, veral [[lemmings]] (genus ''Lemmus''), is tipiese toendra-bewonerstoendrabewoners.
Hulle vermenigvuldig vinnig. Elke 3drie tot 5vyf jaar neem hulle getalle so toe dat die voedsel skaars word en die diere in groot getalle migreer. Hulle steur hulle dan aan geen hindernisse op hul roete nie en trek in 'n reguit lyn verder. Wanneer hulle op hul pad by 'n breë rivier of by die see kom, spring hulle in die water. Die oorsaak van hierdie selfmoordtrek is nog onbekend. Lemmings is die vernaamste prooidiere van roofvoëls, vosse, hermelyne en wesels.
Wanneer die lemmings se getalle afneem, trek die sneeu-uil en die ander [[Roofvoël|roofvoëlsroofvoël]]s weg, selfs na [[Wes-Europa]]. Die groot plantetendeplantvretende diere in die toendra word deur die kariboe in [[Noord-Amerika]] en die Europese wilde rendier verteenwoordig. In [[Groenland]] en [[Kanada]] kom ook muskusbeeste voor, wat met hul digte harekleed besonder goed teen die koue beskerm is. In die somer kry hulle voedsel in oorvloed in die vorm van jong knoppe, takke en gras. In die winter soek hulle met hul hoewe onder die sneeu na mos.
== Verwysings ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 132, 133
*''Hierdie artikel is gedeeltelik vertaal uit die [[:nl:Toendra|Nederlandse Wikipedia-artikel]]
: ''Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Nederlandse Wikipedia-artikel [[:nl:Toendra]]
== Eksterne skakels ==
| 