Maritz-rebellie: Verskil tussen weergawes

{{InfoboksInligtingskas Militêre Konflik-enkonflik

|conflictkonflik = Maritz-rebellie

|imagebeeld =

|captionbyskrif =

|partofdeelvan = die [[Eerste Wêreldoorlog]] en die [[Suidwes-Afrika-veldtog]]

|datedatum = [[15 September]] [[1914]] -– [[4 Februarie]] [[1915]]

|placeplek = [[Suid-Afrika]]

|resultresultaat = Britse oorwinning

* Rebelle leiersRebelleleiers word gevange geneem

|combatant1party1 = {{vlaglandvlagikoon|Verenigde Koninkryk}}<br />[[Britse Ryk]]

* [[Lêer:Red Ensign of South Africa (1912{{vlagikoon|Suid-1928).svgAfrika|20px]]1912}} [[Unie van Suid-Afrika]]

|combatant2party2 = {{vlagland|Zuid-Afrikaansche Republiek}}<br />

Ten spyte van die [[Uniewording|stigting]] van die [[Unie van Suid-Afrika]] het aansienlike verbittering weens die [[Tweede Vryheidsoorlog]] in die hart van baie Afrikaners bly voortleef. Toe [[Groot-Brittanje]] in [[1914]] oorlog teen [[Duitsland]] verklaar, het baie voormalige Republikeine nie hulle weg oopgesien om aan die kant van die Geallieerdes te veg nie. Aangevuur deur vertellings van visioene van [[Siener van Rensburg]], wat die ondergang van die [[Britse Ryk]] voorspel het, het teenstand teen enige militêre verpligting begin vorm aanneem.

Daadwerklike pogings deur die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk]], president [[M.T. Steyn]] en ander kragtige magte om vyandigheid te voorkom, het misluk en gevegte het byna gelyktydig in die [[Transvaal]], in die [[Kaapprovinsie]] naby [[Upington]] en in die [[Vrystaat]] uitgebreek. Genl. [[Louis Botha]] het die nuutgestigte Unieverdedigingsmag opgeroep en 'n beroep op lojale burgers gedoen om die regering te ondersteun.

Genl. [[Christiaan de Wet]] is in die [[Vrystaat]] verslaan en het in [[Betsjoeanaland]] ([[Botswana]]) gaan skuil, waar hy later gevange geneem is. Genl. Beyers het verdrink terwyl die [[Vaalrivier]] probeer oorsteek het en [[Jopie Fourie]] is in hegtenis geneem en deur 'n vuurpeloton ingevolge [[Krygswet]] om die lewe gebring.

Die Kabinet wat met die stigting van die Unie van [[Suid-Afrika]] in [[1910]] deur genl. [[Louis Botha]] op versoek van die Goewerneur-Generaal saamgestel is, het verteenwoordigers van sowel die Afrikaanse as die Engelssprekende politieke groepe in die land bevat. Dit was 'n weerspieëling van Botha se begeerte om die Afrikaanse en Engelse elemente in die land met mekaar te versoen en hulle saam te snoer tot 'n verenigde Suid-Afrikaanse nasie wat die imperiale bande met die [[BrittanjeBritse Ryk]] sou handhaaf.

Die stigting van die Suid-Afrikaanse Party (SAP) in [[1911]] was 'n verdere stap in die rigting van Botha se sogenaamde "konsiliasie". Die meeste Afrikaners en baie Engelssprekendes het hul politieke heitheil by die party gesoek. In die praktyk het dit spoedig geblyk dat baie Afrikaners nie met die konsiliasiebeleid saamgestem het nie. Met genl. [[J.B.M. Hertzog]] as leier het hulle van die SAP weggebreek en in Januarie [[1914]] die Nasionale Party (NP) gestig.

Die NP het hom beywer vir die handhawing van die Afrikanerkultuur parallel met die van die Engelssprekendes. Hulle het Botha daarvan beskuldig dat hy Suid-Afrika se belange verwaarloos ten gunste van Brittanje en was voorstanders van onder andere die republikeinse ideaal, wat na die [[Anglo-BoereoorlogTweede Vryheidsoorlog]] onder die Afrikaners voortgeleef het.  Op [[4 Augustus]] [[1914]] het Brittanje teen Duitsland oorlog verklaar en versoek dat die Suid-Afrikaanse Regering hom aktief bystaan deur die radiostasies in Duits-Suidwes Afrika te verower.

Die Britse versoek het die regering in 'n moeilike posisie geplaas. Vir baie Afrikaners was die Anglo-Boereoorlog nog te vars in die geheue en hulle sou eerder die wapen teen as vir Brittanje opneem. Hul wantroue is vererger deur die verspreiding van gerugte dat die regering van plan was om burgerkommando's vir die verowering van Suidwes-Afrika te gebruik. Hulle het die oorlog in [[Europa]] beskou as 'n gulde geleentheid om hul onafhanklikheid met geweld terug te kry.

Aan die ander kant het die moontlikheid bestaan dat die Engelssprekende deel van die bevolking, veral [[Natal (kolonie)|Natal]] en [[Oos-Kaap]], sou weier om verder deel van die Unie te wees indien daar nie aan die Britse versoek voldoen word nie. Botha en sy adjunk, genl. [[J.C. Smuts]], was ten gunste van aktiewe deelname aan die oorlog. Hulle het ingesien dat Suidwes-Afrika in elk geval deur Brittanje verower sou word, heel moontlik met die hulp van Australiese of Indiese troepe, en dat Suid-Afrika daardeur die inisiatief in Suider-Afrika sou verloor.

Hulle het dit ook as [[Suid-Afrika]] se morele plig beskou om Brittanje by te staan. Die saak moes egter vir beslissing aan 'n spesiale sitting van die [[Parlement van Suid-Afrika|Parlement]] voorgelê word ([[September]] [[1914]]). In die [[Volksraad]] is die standpunt van die ontevrede seksie van die Afrikaners deur Hertzog gestel. Hy het erken dat Suid-Afrika as deel van die [[Britse Ryk]] in 'n staat van oorlog met [[Duitsland]] verkeer het, maar het aangevoer dat dit hom nog nie verplig om tot militêre optrede oor te gaan nie.

Die verowering van [[Suidwes-Afrika]] sou volgens hom met onnodige onkoste en lewensverlies gepaard gaan. In die [[Volksraad]] sowel as in die Senaat is daar egter 'n met oorweldigende meerderheid ten gunste van deelname gestem.

[[Lêer:Vroueoptog op Reddersburg in 1914 om die vrylating van genl CR de Wet te eis.jpg|duimnael|regs|270px|'n Vroueoptog op [[Reddersburg]] in 1914 om die vrylating van genl. [[Christiaan de Wet|C.R. de Wet]] te eis.]]

Die 1914-Rebellie het verreikende gevolge gehad. Baie Afrikaners het teen die Botharegering gekant geraak en aan die [[Nasionale Party]] steun verleen. Die verandering in die politieke klimaat het reeds met die verkiesing van [[1915]] geblyk toe die Nasionale Party, skaars 'n jaar na sy stigting, 78 000 stemme teenoor die 94 000 van die SAP getrek en 26 setels in die [[Volksraad]] verower het teenoor die SAP se 54.

* [[Slag van Kakamas]], skermutseling tussen Suid-Afrika en die [[Duitse RykKeiserryk]].

* Wêreldspektrum, ISBN 09084096480-908409-64-8, volume 23, bl. 169

* [[Eric Rosenthal|Rosenthal, Eric]], "Encyclopaedia of Southern Africa", Sewende Uitgawe, Juta and Company Limited, Kaapstad, 1978.

* [[Jan Kemp|Generaal J.C.G. Kemp en die epiese woestyntog]], [[M.C.E. van Schoor]], ISBN 9781919825434978-1-919825-43-4

[[Kategorie:Geskiedenis van Suid-AfrikaAfrikaanse militêre geskiedenis]]