Tweeling: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Inligting bygewerk |
|||
Lyn 4:
'n '''Tweeling''' is twee persone wat terselfdertyd ontwikkel het in 'n [[uterus]] tydens 'n enkele [[swangerskap]]. Hulle word gewoonlik, maar nie noodwendig nie, [[geboorte|gebore]] kort na mekaar. Omdat die menslike uterus net 'n beperkte grootte het, gebeur dit gewoonlik dat enige swangerskap met meer as een [[fetus]] nie die volle tyd loop nie. Tweelingswangerskappe duur meestal tot 36 weke.<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=10916561&dopt=Abstract]</ref>
Tweelinge en ander meerlinge (drielinge, vierlinge, ensovoorts) groei en ontwikkel gelyktydig in die baarmoeder, elkeen met sy/ haar eie plasenta en embrionale vliese en hulle word direk na mekaar gebore. 'n Tweeling is identies indien dit ontstaan deur die splitsing van een bevrugte eiersel; die kinders is dan identies wat hul erflike eienskappe betref. 'n Siamese tweeling ontstaan deur onvolledige skeiding van die eiersel en sodoende is die twee kinders aan mekaar vasgegroei.
== Tipe tweelinge ==▼
=== Nie-identiese tweeling ===▼
'n Gewone tweeling ontstaan uit twee afsonderlik bevrugte eierselle. Hoe groter die getal kinders is, hoe moeiliker is die swangerskap en hoe laer is die kinders se kans op oorlewing. Terwyl dit by baie soogdiere heeltemal normaal is om by ʼn swangerskap meer as een vrug te hê wat ontwikkel, is meervoudige swangerskappe by die mens baie skaarser.
By slegs een uit 80 menslike swangerskappe is daar sprake van 'n tweelingswangerskap, een uit 802 (6 400) swangerskappe eindig in die geboorte van 'n drieling en een uit 803 (51 200) in die geboorte van 'n vierling. Oor die algemeen produseer die vrou tydens haar vrugbare leeftyd maandeliks een eiersel, waaruit na versmelting met 'n [[saadsel]] (sperm) 'n embrio ontwikkel. Hierdie [[embrio]] is met die moeder in verbinding deur middel van die [[plasenta]] (nageboorte) en besit twee embrionale vliese wat die embrio met sy amniotiese vloeistof omring. By tweelinge word daar 'n onderskeid getref tussen identiese tweelinge en nie-identiese tweelinge.
=== Identiese tweeling ===▼
By nie-identiese tweelinge het twee eierselle afsonderlik met saadselle (sperme) versmelt. Albei eierselle kan gelyktydig of kort na mekaar (maar nog in dieselfde menstruele siklus) uit die eierstok (ovarium) vrykom. In so 'n geval sal albei eierselle bevrug word deur saad van dieselfde koïtus, maar soms gebeur dit tog dat een van die eierselle deur saad van 'n tweede koïtus bevrug word. Omdat daar nie eierselle afgeskei word wanneer 'n swangerskap reeds bestaan nie, gebeur dit waarskynlik nooit dat 'n tweede eiersel tydens 'n volgende siklus bevrug word nie ([[oorbevrugting]] of superfetasie).
Uit die twee bevrugte eierselle ontstaan twee embrio's, elk met sy eie embrionale vliese; die plasenta kan gemeenskaplik wees. Slegs by die helfte van die nie-identiese tweelinge sal die twee kinders van dieselfde geslag wees. Die ander 50 persent van die gevalle lewer een seun en een dogter. Wat oorerflike eienskappe en dus ook uiterlike voorkoms betref, lyk nie-identiese tweelinge nie meer na mekaar as wat ander kinders van dieselfde ouers na mekaar lyk nie.
Oorerflike faktore van sowel vaders- as moederskant speel 'n rol by die kans op 'n nie-identiese tweeling. Die kans vergroot ook namate die moeder ouer word. By Blankes word ongeveer twee maal meer nie-identiese tweelinge as identiese tweelinge gebore.
'n Identiese tweeling is afkomstig van een enkele bevrugte eiersel wat in twee gelyke dele opgesplits het. Elke deel groei en ontwikkel dan tot 'n normale individu. Sulke tweelinge is eintlik uitsonderlik, aangesien 'n normale, bevrugte eiersel (sigoot) gewoonlik geen neigings tot splitsing openbaar nie. Baie min feite is egter bekend aangaande die oorsaak van so ʼn gebeurtenis. Identiese tweelinge kom waarskynlik oral in die wêreld in dieselfde frekwensie voor.
As die splitsing (verdeling) van die bevrugte eiersel reeds in 'n vroeë stadium plaasvind, gaan le die twee dele afsonderlik in die baarmoederwand (uteruswand) en elke embrio kry sy eie embrionale vliese. Die plasenta kan gemeenskaplik wees. Indien die splitsing op 'n latere tydstip plaasvind, sal die twee embrio's net afsonderlike amnion vliese (binneste embrionale vliese) besit, met 'n gemeenskaplike plasenta en chorion (buitenste embrionale vlies).
By nog latere splitsing sal die twee kinders selfs binne een amnionholte ontwikkel. 'n Identiese tweeling is in oorerflike eienskappe onderling volkome identies en toon dus byvoorbeeld altyd dieselfde geslag, dieselfde haar- en oogkleur, ensovoorts. Aangesien verskille tussen hulle alleenlik deur omgewingsfaktore veroorsaak kan word, is sulke tweelinge van spesiale betekenis ten opsigte van die ondersoek na die verband tussen oorerflike eienskappe en die omgewing. Sulke kinders leen hulle ook uitstekend tot orgaanoorplantings van die een na die ander.
Soms word ʼn tweeling gebore waarvan die twee kinders aan mekaar vasgegroei is. SuIke babas staan gewoonlik bekend as Siamese tweelinge en is vernoem na die broers Eng en Chang Bunker, wat gedurende die [[19de eeu|19e eeu]] vanuit [[Siam]] ([[Thailand]]) na die Verenigde State gebring is om daar in 'n sirkus op te tree.
Die vergroeiings kan wissel van minder ernstig (byvoorbeeld vergroeiing van 'n gedeelte van die maagvel) tot baie ernstig, waar die kinders belangrike organe (soos die skedel, spysverteringskanaal of longe) deel. Oor die algemeen is dit dan nie moontlik om sulke tweelinge te skei nie. Die meeste Siamese tweelinge sterf binne enkele dae, maar enkeles bereik wel 'n volwasse leeftyd. Embriologies is hulle identiese tweelinge wat ontstaan het uit een bevrugte eiersel wat nie volledig geskei het nie.
=== Swangerskap ===
Oor die algemeen is 'n tweelingswangerskap vir sowel die moeder as die kinders ongunstiger as 'n eenlingswangerskap. Die moeder het dikwels las van swangerskapbraking (emesis gravidarum) en swangerskapvergiftiging (toksikose). As die twee embrio's elkeen sy eie plasenta besit, sal daar 'n stryd om ruimte vir aanhegting daarvan plaasvind. Die [[embrio]] wat die grootste aanhegtingsoppervlakte verkry, sal die beste ontwikkel.
By identiese tweelinge met ʼn gemeenskaplike chorion en plasenta kan daar, naas die norm ale verbindings tussen die [[bloedvatstelsel]] van die moeder en die kinders, ook onderlinge verbindings wees tussen die bloedvatstelsels van die kinders (derde sirkulasie). In so 'n geval ondergaan een kind ʼn bloedverlies tot voordeel van die ander en sodoende word een kind met ernstige bloedarmoede gebore, terwyl die ander kind soveel bloed besit dat sy lewer beskadig kan word.
Die kinders sien by geboorte ook heel verskillend daar uit. As die versteuring in die bloedsomloop ernstig is en reeds vroeg tydens die swangerskap intree, kan dit gebeur dat die een embrio in die uterus (baarmoeder) sterf en na mummifikasie as 'n foetus papyraceus binne die embrionale vliese van sy tweeling bly bestaan. Dit is dikwels moeilik om ʼn tweelingswangerskap te diagnoseer. 'n Positiewe bewys kan egter met behulp van 'n röntgenfoto verkry word, maar weens die kans op beskadiging van die embrio word daar slegs in uitsonderlike gevalle van hierdie tegniek gebruik gemaak. Hedendaags word 'n ultrasoniese bandbeelding redelik algemeen ingespan om die aard van ʼn swangerskap vas te stel.
=== Geboorte ===
Tweelinge word oor die algemeen voor die veertigste swangerskapsweek gebore en hulle besit gewoonlik 'n lae geboortemassa. Die geboorte self verloop dikwels heeltemal normaal, maar soms word ernstige verloskundige probleme ondervind. So kan die een kind die geboortekanaal vir die ander een versper, terwyl dit ook kan gebeur dat by fetusse wat net een amnionholte besit, die twee naelstringe om mekaar verstrengel kan raak.
Weens die sterk neiging tot vroeggeboorte en veral by identiese tweelinge kom die toestand van hidramnion (binnevrugvlies-watersug) dikwels voor en daar bestaan ook 'n groter kans op 'n afwykende ligging by geboorte. In teenstelling met wat algemeen geglo word aangaande die opdoen van siektes, sterftes of algemene langtermynontwikkeling, maak dit geensins enige verskil of die kind eerste of laaste in die wêreld gekom het nie. Tussen die geboorte van die eerste en tweede kind verloop meestal ongeveer 15 tot 30 minute.
=== Ander meerlinge ===
Ander meerlinge kan ook ontstaan uit een of uit meer as een bevrugte eiersel (le). So kom daar byvoorbeeld drielinge voor wat uit een (identies), twee (twee lede identies maar derde nie) of drie (al drie verskillend) bevrugte eierselle afkomstig is.
'n Swangerskap van drieling, vierling, ensovoorts, bring weer meer risiko's vir die moeder mee as byvoorbeeld 'n tweelingswangerskap, terwyl die oorlewingskans van die kinders ook kleiner is. Die neiging tot vroeggeboorte is groter en die geboortemassa van die kinders is laer namate die aantal embrio's toeneem. Die gebruik van geneesmiddels ([[Hormoon|hormone]]) by bepaalde vorme van onvrugbaarheid het gelei tot ʼn toename in die aantal meervoudige geboortes, waaronder selfs enkele vyflinge en seslinge tel.
Hormoonbehandeling teen onvrugbaarheid lei tot die gelyktydige afskeiding van twee of meer eierselle en die meerlinge is dan gewoonlik ook nie identies nie. Tot op datum hou 'n negeling die rekord vir medies bevestigde meerlinge, maar daar is al enkele tienlinge aangemeld (onder andere in [[Brasilië]] en [[China]]). Al hierdie kinders is egter of doodgebore, of het binne enkele dae gesterf. Die grootste meerderheid van wie almal aan die lewe gehou kon word, is die Suid-Afrikaanse Rosenkowitz-sesling van [[Kaapstad]].
=== Opvoeding en opvoedingsprobleme ===
Die versorging en ook die latere opvoeding van tweelinge het sy spesifieke fasette en probleme. Die voeding en versorging van meerlinge lewer veral praktiese probleme op omdat allerlei handelinge in meervoud uitgevoer moet word.
Die vraag ontstaan dikwels of die handeling (bad, voeding, kleding, ensovoorts) gelyktydig of heeltemal afsonderlik moet plaasvind. So kan 'n moeder ʼn tweeling moontlik gelyktydig borsvoed, maar dit verg aanvanklik baie geduld en baie oefening voor dit glad verloop. Nie alle ouers vind dit prakties uitvoerbaar nie en die vrees bestaan altyd dat die babas nie genoeg moedersorg en -aandag kry nie. Deskundiges is huiwerig om oor hierdie soort kwessie 'n veralgemeende uitspraak te lewer en hulle is meestal van mening dat elke moeder volgens haar eie voorkeure en volgens die reaksies van die kinders self 'n oplossing moet soek wat alle partye gelyktydig sal bevredig.
Hoe hierdie praktiese probleme ook al opgelos word, in baie gevalle is bykomende hulp nodig, veral gedurende die eerste maande na geboorte. Uiteenlopende menings bestaan wat die opvoeding van tweelinge betref, maar dit beteken nie dat daar geen sprake van eensgesindheid of ooreenstemming is nie. Die menings het veral betrekking op bepaalde aspekte van die tweeling se menswees en op die gewenste houding van die ouers en die omgewing daarteenoor.
So word daar byvoorbeeld klem gelê op veral die feit dat die tweeling as afsonderlike individue behandel moet word. Dit geld ook veral wanneer hulle nog klein en jonk is en net soos alle jong kinders nog nie presies 'n onderskeid kan tref tussen hulself en ander kinders nie. Die bewuswording van so ʼn onderskeid is 'n belangrike ontwikkelingstaak wat bemoeilik word as die tweeling voortdurend met mekaar verwar of as 'n tweeledige eenheid bejeën word.
As gevolg hiervan word gemeen dat dit beter is as die tweeling nie (soos so dikwels gebeur) dieselfde klere dra of name gegee word wat rym nie. Dit vergroot net die moontlikheid dat die kinders met mekaar verwar word, veral deur mense wat die kinders minder goed ken. Ook moedswillige speletjies met betrekking tot die ooreenkoms ("wie is wie") en dergelike dinge moet liefs vermy word. Daar word ook gemeen dat die verskille tussen die kinders, wat selfs by identiese tweelinge voorkom en gewoonlik deur veral die moeder opgemerk word, ten goede benadruk moet word, sodat die kinders byvoorbeeld hul eie belangstellings kan ontwikkel en elkeen sy eie vriende en vriendinne sal kry.
Of die proses waardeur jong kinders hulle self as 'n eie, aparte persoon ervaar, by tweelinge meer bedreig word as by eenlinge, is egter nie 'n feit nie. Die gedagtes hieroor berus naamlik te veel op kliniese gegewens (wat deur psigiaters onder nie-eksperimentele toestande versamel is). Hoewel daar reeds baie mediese, biologiese en psigologiese ondersoeke (onder andere na die oorerflikheid van intelligensie) op tweelinge en met besonderhede van tweelinge uitgevoer is, is daar nog baie min ondersoeke uitgevoer na die wyse waarop ouers en die omgewing op tweelinge inwerk en na die moontlike gevolge van die gedrag op die ontwikkeling van die tweeling.
== Bronne ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 203 - 205
{{CommonsKategorie|Twins|Tweelinge}}
{{Verwysings}}
| |||