Joachim van Plettenberg: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Inligting bygewerk |
|||
Lyn 33:
'''Joachim Ammena van Plettenberg''' ([[8 Maart]] [[1739]], [[Leeuwarden]], [[Nederland]] – [[18 Augustus]] [[1793]], [[Zwolle]], [[Nederland]]) was die goewerneur van die [[Kaapkolonie|Kaap de Goede Hoop]] van [[11 Augustus]] [[1771]] tot [[14 Februarie]] [[1785]]. Hy het [[Ryk Tulbagh]] opgevolg as waarnemende goewerneur na dié se afsterwe. Op [[18 Mei]] [[1774]] is hy permanent aangestel in die posisie.
Van Plettenberg is in 1739 in [[Leeuwarden]], die hoofstad van [[Friesland]] in [[Nederland]] gebore. Hy kom uit 'n aristokratiese familie en sy ouers was stoere Oranje-manne. Sy vader was 'n kolonel in die sterk Oranje-garnisoen wat in Leeuwarden onderhou is. Na voltooiing van sy skoolopleiding het hy gaan studeer en 'n graad in regte ontvang en is hy tot die State-Generaal verkies. Sy eerste amptelike pos was in [[Batavia]] waar hy regsondervinding opgedoen het as 'n junior regsoffisier of adjunk-fiskaal vit twee jaar van [[1765]]. Op 28-jarige ouderdom is hy in [[1767]] aangestel as die eerste onafhanklike fiskaal in [[Kaapstad]].<ref name="PB">[http://www.plettenbergbay.co.za/ Plettenberg Bay], ''[http://www.plettenbergbay.co.za/history/index.htm Plettenberg Bay History]'', besoek op 28 Februarie 2007</ref>
[[Lêer:Van Plettenberg Beacon (Replica).jpg|duimnael|links|Replika van die Van Plettenberg-baken in Plettenbergbaai]]
Lyn 42:
[[Plettenbergbaai]] is deur homself vernoem.<ref>Louis_Engelbrecht ''[http://web.archive.org/20040404195008/members.tripod.com/~Louis_Engelbrecht/pletten.html Baron van Plettenberg]'', besoek op 28 Februarie 2007</ref>
<br />
== Oosgrens ==
Die grensbepalings wat deur [[Tulbagh]] en sy voorgangers gemaak is, kon weens die gebrek aan beheer oor die lang afstande nie gehandhaaf word nie. Die veeboere het steeds verder ooswaarts getrek op soek na beter weiveld. Reeds in [[1772]] het die bestuur aan die Kaap die regulasies van die VOC veronagsaam en leenplase aan die oostekant van die [[Gamtoosrivier]] (die oosgrens) uitgereik.
Die optrede was die gevolg van 'n droogte wat die boere verplig het om te verskuif. In [[1775]] het die Politieke Raad die Boesmans- en die Visrivier as die oosgrens van die Kaap vasgestel. Ten einde die binneland en die boere beter te leer ken, het Van Plettenberg in September [[1778]] op ʼn reis na die grensdistrikte vertrek. Tydens die reis het hy die grense van die Kaap opnuut bepaal. Met die hulp van kaptein [[Robert Jacob Gordon|Robert Gordon]], wat [[Xhosa]] goed gepraat het, het hy 'n paar Xhosakapteins ontmoet en met hulle ooreengekom dat die [[Visrivier]] as die oosgrens beskou sou word.
Die kapteins het onderneem om hulle na die oostekant van die Visrivier terug te trek sodra hulle hul oes ingesamel het. Van Plettenberg en Gordon het egter nie beset dat die kapteins met wie hulle onderhandel het, ondergeskikte kapteins was nie en dat hulle nie bevoeg was om ooreenkomste namens die Xhosa-volk aan te gaan nie. Die [[Xhosas]] het in groot getalle duskant die [[Visrivier]] bly woon en in [[1779]] het die gespanne betrekkinge tussen hulle en die veeboere breekpunt bereik met die uitbreek van die [[Eerste Grensoorlog]]. Die oorlog is eers in [[1781]] beëindig.
== Die Kaapse Patriotte ==
Die bestuur aan die Kaap, waarin die vryburgers feitlik geen se gehad het nie, het tydens die VOC se hele bewindstydperk weinig verander. Die vryburgers se eie inisiatief is ook op ekonomiese en handelsgebied sterk aan bande gelê deur die merkantilistiese beleid, waarvan die VOC nooit afgewyk het nie. Die Kaap is beskou as 'n besitting waaruit maksimale wins gehaal moes word. Die burgers is verbied om buite die Kaap handel te dryf en moes met die beperkte mark in die Kaap as enigste afsetgebied tevrede wees.
Produkte kon slegs met die VOC as tussenganger in- en uitgevoer word. Die monopoliestelsel het meegebring dat toestande aan die Kaap aan die einde van die [[18de eeu|18e eeu]] dieselfde was as in die tyd van [[W. A. van der Stel|W.A. van der Stel]]. Amptenare en uitgetrede amptenare het hulle ten koste van die vryburgers verryk. Hulle het hul bevoorregte posisies misbruik om vir hulself 'n voorkeurhandel op te bou, dikwels ten koste van die VOC se eie belange, en hulle het die Kaapse samelewing ook op maatskaplike en kulturele gebied oorheers.
Om die ekonomiese toestande aan die Kaap te verander, was dit vir die burgers nodig om groter politieke regte te verkry. Hulle strewe na 'n meer demokratiese bestuursvorm is gestimuleer deur die revolusionêre denkbeelde van die skrywers van die Verligting (onder andere [[Jean-Jacques Rousseau]] en [[Charles Montesquieu]]), asook deur die voorbeeld van die Noord-Amerikaanse kolonies, wat 'n lang stryd met [[Brittanje]] aangeknoop en uiteindelik teen die moederland oorlog gemaak het ([[1776]]).
Naamlose geskrifte wat daarop gemik was om 'n politieke bewussyn by die Kaapse burgers te kweek, was in [[1778]] reeds in om loop. Die burgers wat hulle vir meer politieke regte beywer het, het hulle die Kaapse Patriotte genoem, na aanleiding van die Patriotparty in [[Nederland]], wat teen die stadhouer, prins Willem V, se Britsgesinde [[Oranjeparty]] gekant-was en 'n bondgenootskap met [[Frankryk]] voorgestaan het. In Mei [[1779]] het die Kaapse Patriotte 'n afvaardiging bestaande uit [[Jacobus van Reenen]], [[Barend Artoys]], [[Nicolaas Heyns]] en [[Tielman Roos|Tieleman Roos]] met 'n versoekskrif na [[Nederland]] gestuur.
Die versoekskrif, wat deur 404 Kaapse burgers onderteken is, is in Oktober [[1779]] aan die [[Here Sewentien|Here XVII]] voorgelê en het uit 4 hoofdele bestaan. In die eerste deel is die moeilike omstandighede van die burgers aan die Kaap uiteengesit, met besondere klem op die beperkte mark, die lae pryse en die onregverdige mededinging deur die amptenare. In die tweede deel is op die amptenare se wanpraktyke gewys. Die derde deel het die Patriotte se politieke eise bevat: hulle het byvoorbeeld groter verteenwoordiging in die Politieke Raad en die Raad van Justisie gevra, aangedring op vrye verkiesings van die burgerkolleges, die reg om na Nederland te appelleer en nie na Batavia nie, en dat lede van die Politieke Raad nie ook sitting in die Raad van Justisie mag hê nie (dit wil sê skeiding van die regspleging).
Hulle het beswaar gemaak teen die amptenare se willekeurige optrede teen die burgers en versoek dat die VOC-wette gepubliseer word. Die vierde deel van die petisie het ekonomiese versoeke bevat. Die burgers het gevra dat die amptenare verbied word om grond te besit, dat die boere toegelaat word om regstreeks met die skepe handel te dryf en ook toegelaat word om hul eie skepe toe te rus, dat geen nuwe belastings gehef word nie en dat meer skole en kerke op die platteland opgerig word.
Hulle het ook versoek dat amptenare wat uit die diens van die [[VOC]] tree, verplig word om hulle na 6 weke as 'n vryburger te registreer en die pligte van 'n vryburger te aanvaar. Die Here XVII het gesloer met sy reaksie op die versoekskrif en Van Plettenberg het sy bedanking ingedien. Weens die uitbreek van die [[Vierde See-oorlog]] teen [[Brittanje]] ([[1780]]) is hy egter versoek om langer aan te bly. In sy skriftelike verweer teen die aantygings van die Kaapse Patriotte het hy beweer dat die meerderheid van die Kaapse burgers tevrede was met die toedrag van sake en hy het daarop gewys dat die Kaap nie kwynend was, soos wat deur die Patriotte beweer is nie.
== Klein Parys ==
Die Vierde See-oorlog, wat eintlik 'n onderdeel was van die [[Amerikaanse Vryheidsoorlog]] waarin Nederland saam met [[Frankryk]] die Amerikaanse kolonies teen [[Brittanje]] gesteun het, het inderdaad ʼn tydperk van voorspoed vir die Kaap ingelui. Die Kaap was van groot strategiese belang en uit vrees vir ʼn Britse aanval is 'n Franse vloot onder admiraal [[Pierre de Suffren|Pierre Andre de Suffren]] gestuur om die Kaap te verdedig ([[1781]]). De Suffren het net 3 maande aan die Kaap vertoef, maar het met sy vertrek 'n groot garnisoen agtergelaat, wat tot in [[1784]] in die Kaap gebly het.
Die teenwoordigheid van die Franse soldate het 'n groot oplewing in die mark teweeggebring en ʼn ongekende welvaart aan die Kaap besorg. Die groter afset en die baie papiergeld wat in omloop was, het die burgers daartoe in staat gestel om baie Franse produkte en weeldeartikels te koop. Die lewe aan die Kaap was so swierig dat die Kaap spottenderwys "Klein Parys" genoem is. Die Patriotte het nogtans hulle stryd voortgesit en in April [[1782]] ʼn sogenaamde [[Nadere Memorie]] opgestel wat aan die [[Here Sewentien|Here XVII]] gestuur is.
Die [[Here Sewentien|Here XVII]] het eers in [[1783]] op die eerste klagskrif gereageer. Amptenare is weereens verbied om grond te besit of te huur en die burgers het gelyke verteenwoordiging met die amptenare in die Raad van Justisie verkry. Die gehate amp van fiskaal is egter nie afgeskaf nie en die sekunde het die voorsitter van die Raad van Justisie gebly. In [[1785]], nadat Van Plettenberg reeds die Kaap verlaat het, is verdere versoekskrifte voorgelê, maar die keer aan die State-Generaal.
In die daaropvolgende jaar is 'n afvaardiging onder leiding van [[M.A. Bergh]], die gewese landdros van [[Stellenbosch]], na [[Nederland]] gestuur om die burgers se saak by die State-Generaal te bepleit. Die State-Generaal wou hom nie in die [[VOC]] se sake inmeng nie, en al wat die Patriotte bereik het, was die tydelike afskaffing van die amp van fiskaal. Van Plettenberg het sy amp as goewerneurvan die Kaap op 14 Februarie 1785 neergelê en is opgevolg deur [[C.J. van de Graaff]]. Hy het na [[Nederland]] teruggekeer, waar hy op [[18 Augustus]] [[1793]] oorlede is.
== Sien ook ==
Line 48 ⟶ 81:
== Bronne ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 19 - 21
* [[Eric Rosenthal|Rosenthal, Eric]], ''Encyclopaedia of Southern Africa'', Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
* Albertyn, C.F. dr. (hoofred.), ''Die Afrikaanse Kinderensiklopedie'', Nasou, Kaapstad, 1972.
Line 54 ⟶ 90:
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
{{beginboks}}
| |||