Vetplant: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Inligting bygewerk |
|||
Lyn 4:
Vetplante of sukkulente kom dikwels in droë gebiede soos halfwoestyne voor, maar daar is tog 'n verskil met die regte [[xerofiet]]e en [[eremofiet]]e wat suiwer woestynplante is. Suid-Afrika het die grootste verskeidenheid van hulle, veral in die [[Sukkulente Karoo]]. Hierdie [[ekostreek]] is na hulle genoem. Die vermoë om water te stoor word sukkulensie genoem en dit kan op verskillende maniere gebeur. Van die plante stoor dit net in dik vlesige blare. Ander plante met glad geen blare stoor dit in stingels of die stam, ensomeer. Mens kan van stamsukkulente, blaarsukkulente ensomeer praat, maar dikwels word die water in meer as een orgaan gestoor.
Die begrip "Succulentae" is eerste deur die Switserse plantkundige Johann Bauhin ingevoer in sy ''Historiae plantarum universalis'' wat in [[1619]], ná sy dood, verskyn het. Hy het [[Genus|genera]] soos ''Portulaca'', ''[[Aloe]]'' en ''Crassula'' in 'n 'takson' ''Succulentae'' geplaas. Hierdie plante is nogtans geensins verwant nie, en vandag word sy takson nie meer erken nie.<ref>''Advances in Botanical Research, Volume 55'' {{Outeur|Jean-Claude Kader, Michel Delseny}} Academic Press, 2010, ISBN 0-12-380869-3, 9780123808691</ref> Sukkulensie tree in der waarheid in 'n groot getal plantfamilies op. Plantfamilies wat sukkulensie vertoon is byvoorbeeld die [[vygies]], die [[Euphorbiaceae|nabome]] en die [[kaktus]]se.
[[Lêer:Conophytum minutum.jpg|links|duimnael|150px|''Conophytum minutum'' 'n vygie]]
Die terme "vetplant" of "sukkulent" word dikwels gebruik, hoewel 'n goeie definisie eintlik ontbreek. Dit is dalk beter oor "sukkulensie" te praat as 'n ''eienskap'' wat 'n plant in seker mate kan besit. Een van die probleme is dat sukkelente in verskillende biome en habitatte kan voorkom.
Hulle kan in droë streke soos die Karoo aangetref word, wat min maar wel reëlmatig reënkry, maar dikwels nie in regte woestyne waar reënval baie onreëlmatig is nie. Droër plekke in vogtiger streke of plekke met hoë soutgehaltes of selfs op bome in 'n reënwoud kan nogtans ook vetplante oplewer. Hulle kan dus byvoorbeeld [[xerofiet]]e, [[halofiet]]e Daar is nogtans 'n taamlik algemene misvatting dat "[[xerofiet]]" en "sukkulent" sinonieme is. Vetplante is nie soos xerofiete aan droogte self aangepas nie, maar aan ''tydelike'' droogte.<ref name="vW">Life Strategies of Succulents in Deserts: With Special Reference to the Namib Desert {{Outeur|Dieter J. von Willert}} CUP Archive, 1992,ISBN 0521244684, ISBN 978-0-521-24468-8</ref> Von Willert probeer om 'n definisie te gee wat pleks van die verwantskap of die bioom op die fisiologie en anatomie van die plant gerig is:
Line 17 ⟶ 21:
Daar is metodes om te meet hoe sukkulent 'n plant is, soos die [[hidrouliese kapasitansie]] of die [[sukkulensie-indeks]].
<br />
== Fisiologiese eienskappe ==
Vetplante kan ekologies gesproke in 2 groepe ingedeel word, naamlik xerofitiese sukkulente, wat in droë omgewings leef, en halofitiese sukkulente, wat in soutomgewings leef. Daar is ʼn groot anatomiese ooreenkoms tussen die 2 soorte, maar die selle van die xerofitiese sukkulente het ʼn lae osmotiese potensiaal, terwyl die van die halofitiese sukkulente 'n hoë osmotiese potensiaal het. Die waterhoudende weefsel van vetplante bestaan gewoonlik uit parenchiemselle met groot vakuole.
Benewens water bevat hierdie selle heelwat suiker en organiese sure. By die halofitiese sukkulente word ook heelwat soute in die selsap aangetref. Die waterhoudende weefsels kan op verskillende plekke geleë wees. By plante van die genera ''Anabasis'', ''Kleinia'' en ook talle ander word hierdie weefsel in die bas aangetref, terwyl dit by 'n groot aantal kaktusse in die murg in die middel van die stingel aangetref word.
Tipiese xeromorfe (aangepas by droë omstandighede) eienskappe van vetplante is klein, skubvormige blare, wat soms tot dorings of hare gewysig is, die goed ontwikkelde vervoerweefsel van die oppervlakkige wortels, die relatief klein oppervlakte van die weefsels waarin transpirasie en [[fotosintese]] plaasvind, en die dik kutikule en ingesinkte huidmondjies van die epidermis.
Die huidmondjies van baie vetplante gaan slegs in die nag oop sodat waterverlies deur transpirasie tot 'n minimum beperk word. By 'n aantal vetplante van die familie ''Cactaceae'' (kaktusse), die ''Crassulaceae'' (plakkies) en die ''Aizoaceae'' (vygies) is die proses van fotosintese effens gewysig as aanpassing by die droë omstandighede. By hierdie plante word stysel snags omgesit in organiese sure (malonsuur en isositroensuur), en tydens die proses word 'n hoeveelheid [[koolsuurgas]] (CO<sub>2</sub>) gebruik.
Bedags word hierdie sure afgebreek en die koolsuurgas wat vrykom, word vir normale fotosintese gebruik. Die plante bou dus snags wanneer die moontlikheid van [[transpirasie]] kleiner is - 'n voorraad koolsuurgas op wat bedags vir fotosintese gebruik word. Dit is dus nie nodig om die huidmondjies bedags oop te maak nie. Alle vetplante het baie son nodig om te groei en hulle groei oor die algemeen stadiger as ander plante. As vetplante in 'n vogtige omgewing geplant word, verloor hulle dikwels hul sukkulente eienskappe.
Vetplante word wêreldwyd in droë omgewings aangetref, meestal tussen ander plante met ander aanpassing vir die droë omstandighede. In sommige gebiede, soos sekere Mexikaanse woestyngebiede, bestaan die plantegroei egter byna geheel en al uit vetplante. 'n Groot aantal vetplante is gewilde sierplante wat veral as stokperdjie versamel word. Van sommige spesies (soos ''Agave americana'' van Mexiko) word ʼn alkoholiese drank berei. Slegs enkele spesies, soos die [[Hottentotsvy]] (genus ''Carpobrotus''), wat in [[Suid-Afrika]] voorkom, is eetbaar.
== Verteenwoordigers ==
Al die [[Kaktus|kaktusse]] (familie ''Cactacea''), plakkieagtiges (''Crassulaceae'') en die meeste vygieagtiges (familie ''Aizoaceae'') is vetplante. Met uitsondering van die genus ''Rhipsalis'', wat in [[Afrika]] aangetref word, kom alle kaktusse in Amerika voor. 'n Geweldige verskeidenheid vorme word aangetref en byna almal is stingelsukkulente, met ander woorde die stingel dien as bergorgaan vir water en die blare is dikwels tot hare of dorings gereduseer. Een van die bekendste genera van die kaktusse is ''Opuntia'', die litjieskaktusse waarvan enkele spesies na ander wêrelddeleversprei het en in die droë dele van Suider-Afrika 'n ernstige probleem geword het.
Die [[vygieagtiges]] (familie ''Aizoaceae'') is grotendeels tot die droë westelike dele van Suider-Afrika beperk, en ook die meeste plakkieagtiges (familie ''Crassulaceae'') word in Afrika aangetref. Verteenwoordigers van 'n aantal ander families soos die [[melkbosfamilie]] (''Asclepiadaceae'') en veral die [[naboomfamilie]] (familie ''Euphorbiaceae'') is ook vetplante.
== Voorkoms ==
Line 38 ⟶ 62:
== Verwysings ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 144, 145
{{Verwysings}}
| |||