Viëtnam: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
+ Prente & Hersien
Lyn 27:
|oppervlak = 331 212
|oppervlakmi² = 127 882
|persent_water = 6,4<ref name=IndexMundi2011>{{en}} [httphttps://www.indexmundi.com/vietnam/geography_profile.html Vietnam – Geography]. Index Mundi. 12 Julie 2011. Besoek op 1416 AugustusSeptember 20142019.</ref>
|bevolking_skatting = 94&nbsp;569&nbsp;072<ref>{{en}} {{cite web |url=https://esa.un.org/unpd/wpp/DataQuery/ |title=World Population Prospects: The 2017 Revision |type=custom data acquired via website |publisher=United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division |website=ESA.UN.org |accessdate=616 FebruarieSeptember 2019}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 2016
|bevolking_rang = 15<sup>de</sup>
Lyn 36:
|bevolkingsdigtheidmi² = 714,9
|bevolkingsdigtheidrang = 46<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $769,670928&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20182019/0201/weodata/weorept.aspx?pr.x=5659&pr.y=27&sy=20162017&ey=20232024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=582&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Vietnam |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=OktoberApril 20182019 |accessdate=616 FebruarieSeptember 2019}}</ref>
|BBP_PPP_rang = 35<sup>ste</sup>
|BBP_PPP_jaar = 2019
|BBP_PPP_per_kapita = $8&nbsp;060063<ref name=imf2 />
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 128<sup>ste</sup>
|BBP = $266260,238301&nbsp;miljard<ref name=imf2 />
|BBP_rang = 47<sup>ste</sup>
|BBP_jaar = 2019
|BBP_per_kapita = $2&nbsp;788726
|BBP_per_kapita_rang = 129<sup>ste</sup>
|onafhanklikheidstipe = • Noord-Viëtnam<br />• Geneefse ooreenkoms<br />• Verowering van Saigon<br />• Hereniging<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsgebeure =
|onafhanklikheidsdatums = van [[Frankryk]]<br />[[2 September]] [[1945]]<br />[[21 Julie]] [[1954]]<br />[[30 April]] [[1975]]<br />[[2 Julie]] [[1976]]<ref name="Robbers 1021">{{en}} {{cite book |last=Robbers |first=Gerhard |title=Encyclopedia of world constitutions |url=httphttps://books.google.comde/books?id=M3A-xgf1yM4C&pg=PA1021&redir_esc=y&hl=de |accessdate=1416 AugustusSeptember 20142019 |date=30 Januarie 2007 |publisher=Infobase Publishing |isbn=978-0-8160-6078-8 |page=1021}}</ref><br />[[28 November]] [[2013]]
|MOI = {{wins}} 0,694<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title=2018 Human Development Report |date=2018 |accessdate=616 FebruarieSeptember 2019 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>
|MOI_rang = 116<sup>de</sup>
|MOI_jaar = 2017
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini = 35,3<ref>{{en}} {{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=VN |title=VietnamGini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=616 FebruarieSeptember 2019 }}</ref>
|Gini_rang =
|Gini_jaar = 2016
|Gini_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|geldeenheid = [[Viëtnamese dong|đồng]] (₫)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.travelsradiate.com/asia/socialist-republic-of-vietnam.html |title=Sosialistiese Republiek Viëtnam |publisher=Travelsradiate.com |accessdate=1416 AugustusSeptember 20142019}}</ref>
|geldeenheid_kode = VND
|land_kode = VN
|tydsone = Indo-ChinaIndochina-tyd
|utc_afwyking = [[UTC+07:00|+7]]
|tydsone_somer = nie toegepas nie
Lyn 73:
[[Lêer:Vietnam BMNG.png|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Viëtnam]]
[[Lêer:Vm-map.png|duimnael|links|Kaart van Viëtnam]]
Viëtnam is die mees oostelike land van [[Indo-ChinaIndochina]]. Dit is in die ooste van [[Kambodja]] en [[Laos]], in die suide van die [[Volksrepubliek China]] en in die weste van die [[Suid-Chinese See]] geleë. Daarbenewens deel Viëtnam in die Suid-Chinese See maritieme grense met [[Filippyne]], [[Maleisië]] en [[Indonesië]] in die ooste een suide, asook [[Thailand]] in die [[Golf van Thailand]] in die weste. Viëtnam word geografies deur twee riviere gekenmerk: Die [[Rooirivier (Asië)|Rooirivier]] in die noorde wat in die [[Golf van Tonkin]] uitmond en die die [[Mekong]]rivier in die suide wat in die Suid-Chinese See vloei. In die sentrale dele oorheers 'n hoogland die landskap. [[Phu Quoc]] is die grootste eiland en is in die Golf van Thailand in die suidweste van Viëtnam geleë.
 
Die noordelike deel van Viëtnam was vir meer as een millennium deel van die [[Chinese Keiserryk]], vanaf 111 v.C. tot 939 n.C. 'n Onafhanklike Viëtnamese staat is ná die Viëtnamese oorwinning in die Slag van Bạch Đằng-rivier in 939 gestig. Verskeie opeenvolgende keiserlike dinasties het in Viëtnam floreer, toe die land geografies en polities binne-in Suidoos-Asië uitgebrei het, totdat die Indochina-skiereiland in die middel van die 19de eeu deur [[Frankryk]] gekoloniseer is. Ná 'n [[Japan]]nese besetting in die 1940's het die Viëtnamese teen die Franse heerskap in die Eerste Indochina-oorlog geveg. Op 2 September 1945 het president [[Hồ Chí Minh]] Viëtnam se onafhanklikheid onder die nuwe naam Demokratiese Republiek Viëtnam van Frankryk verklaar. In 1954 het die Viëtnamese die Franse in die [[Slag van Dien Bien Phu]] tussen Maart en Mei 1954 oorwin. Vervolgens is Viëtnam polities in twee mededingende state verdeel, Noord-Viëtnam (amptelik die Demokratiese Republiek Viëtnam, hoofstad Hanoi) en Suid-Viëtnam (amptelik die Republiek Viëtnam, hoofstad Saigon). Die konflik tussen die twee Viëtnamese state het vererger en tot die [[Viëtnamoorlog]] met die swaar gewapende inmenging van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] aan die Suid-Viëtnamese kant tussen 1965 en 1973 gelei. Die oorlog het met die Noord-Viëtnamese oorwinning in 1975 geëindig. Vervolgens is Viëtnam onder 'n [[Kommunisme|kommunistiese]] regering verenig, maar het arm en polities geïsoleer gebly. In 1986 het die Kommunistiese Party van Viëtnam (CPV) 'n reeks ekonomiese en politieke hervormings geloods wat tot Viëtnam se integrasie in die wêreldekonomie gelei het. Viëtnam sal na verwagting in 2020 'n [[ontwikkelde land]] wees.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16567315 |title=Vietnam country profile |publisher=[[BBC]] |date=24 September 2018 |accessdate=16 September 2019}}</ref>
Viëtnam word geografies deur twee riviere gekenmerk: Die [[Rooirivier (Asië)|Rooirivier]] in die noorde wat in die [[Golf van Tonkin]] uitmond en die die [[Mekong]]rivier in die suide wat in die Suid-Chinese See vloei. In die sentrale dele oorheers 'n hoogland die landskap. [[Phu Quoc]] is die grootste eiland en is in die Golf van Thailand in die suidweste van Viëtnam geleë.
 
Teen 2010 het Viëtnam diplomatieke betrekkinge met 178 lande aangeknoop. Sedert 2000 is Viëtnam se ekonomiese groeikoers onder die hoogste wêreldwyd en in 2011 het dit die hoogste Global Growth Generators Index onder elf vername ekonomies gehad. Die suksesvolle ekonomiese hervormings het in 2007 tot Viëtnam se toetreding tot die [[Wêreldhandelsorganisasie]] (WTO) gelei. Viëtnam is 'n lidland van die [[ASEAN]], [[APEC]] en die Francophonie (OIF). [[Vietnam Airlines]] is die nasionale vlagdraer[[lugredery]] met sy spilpunt op [[Tan Son Nhat Internasionale Lughawe]] naby Ho Chi Minh-stad. Daarbenewens beskik Viëtnam oor twee lae-koste lugrederye: [[Bamboo Airways]] en [[VietJet Air]]. In onlangse jare het Viëtnam veral onder internasionale toeriste gewild geraak met [[Unesco]]-[[wêrelderfenisgebied]]e soos die [[Phong Nha-Ke Bang Nasionale Park]] en die [[Sitadel van die Ho-dinastie]].
Die noordelike deel van Viëtnam was vir meer as een millennium deel van die [[Chinese Keiserryk]], vanaf 111 v.C. tot 939 n.C. 'n Onafhanklike Viëtnamese staat is na die Viëtnamese oorwinning in die Slag van Bạch Đằng-rivier in 939 gestig.
 
Verskeie opeenvolgende keiserlike dinasties het in Viëtnam floreer, toe die land geografies en polities binne-in Suidoos-Asië uitgebrei het, totdat die Indo-China-skiereiland in die middel van die 19de eeu deur [[Frankryk]] gekoloniseer is. Na 'n [[Japan]]nese besetting in die 1940's het die Viëtnamese teen die Franse heerskap in die Eerste Indo-China-oorlog geveg. Op 2 September 1945 het president [[Hồ Chí Minh]] Viëtnam se onafhanklikheid onder die nuwe naam Demokratiese Republiek Viëtnam van Frankryk verklaar.
 
In 1954 het die Viëtnamese die Franse in die [[Slag van Dien Bien Phu]] tussen Maart en Mei 1954 oorwin. Vervolgens is Viëtnam polities in twee mededingende state verdeel, Noord-Viëtnam (amptelik die Demokratiese Republiek Viëtnam, hoofstad Hanoi) en Suid-Viëtnam (amptelik die Republiek Viëtnam, hoofstad Saigon). Die konflik tussen die twee Viëtnamese state het vererger en tot die [[Viëtnamoorlog]] met die swaar gewapende inmenging van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] aan die Suid-Viëtnamese kant tussen 1965 en 1973 gelei.
 
Die oorlog het met die Noord-Viëtnamese oorwinning in 1975 geëindig. Vervolgens is Viëtnam onder 'n [[Kommunisme|kommunistiese]] regering verenig, maar het arm en polities geïsoleer gebly. In 1986 het die Kommunistiese Party van Viëtnam (CPV) 'n reeks ekonomiese en politieke hervormings geloods wat tot Viëtnam se integrasie in die wêreldekonomie gelei het. Viëtnam sal na verwagting in 2020 'n [[Ontwikkelde land]] wees.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16567315 |title=Vietnam country profile |publisher=[[BBC]] |date=24 September 2018 |accessdate=6 Februarie 2019}}</ref>
 
Teen 2010 het Viëtnam diplomatieke betrekkinge met 178 lande aangeknoop. Sedert 2000 is Viëtnam se ekonomiese groeikoers onder die hoogste wêreldwyd en in 2011 het dit die hoogste Global Growth Generators Index onder elf vername ekonomies gehad.
 
Die suksesvolle ekonomiese hervormings het in 2007 tot Viëtnam se toetreding tot die [[Wêreldhandelsorganisasie]] (WTO) gelei. Viëtnam is 'n lidland van die [[ASEAN]], [[APEC]] en die Francophonie (OIF). [[Vietnam Airlines]] is die nasionale vlagdraer[[lugredery]] met sy spilpunt op [[Tan Son Nhat Internasionale Lughawe]] naby Ho Chi Minh-stad.
 
Daarbenewens beskik Viëtnam oor twee lae-koste lugrederye: [[Bamboo Airways]] en [[VietJet Air]]. In onlangse jare het Viëtnam veral onder internasionale toeriste gewild geraak met [[Unesco]]-[[wêrelderfenisgebied]]e soos die [[Phong Nha-Ke Bang Nasionale Park]] en die [[Sitadel van die Ho-dinastie]].
 
Viëtnam se [[amptelike taal]] is Viëtnamees en die [[Viëtnamese]] vorm die titulêre nasie van die land. Daarbenewens word ander tale soos [[Hakka]], [[Kantonees]], [[Khmer]] en [[Laosiaans]] deur minderhede soos [[Khmer (volk)|Khmer]] en [[Thai (volk)|Thai]] gebesig. Die land is ook bekend vir sy Viëtnamese kookkuns met geregte soos [[Phở]], 'n tradisionele [[noedel]]soep.
 
 
== Geskiedenis ==
[[Lêer:DrumFromSongDaVietnamDongSonIICultureMid1stMilleniumBCEBronze.jpg|duimnael|links|'n Đông Sơn bronsdrom, ca. 800 v.C.]]
Reeds in die 3e eeu v.C. het die Viëtnamese die delta van die Rooirivier (Tongking) bewoon. Die toenemende druk van die Chinese het uiteindelik daartoe gelei dat [[Tongking]] in [[111 v.C.|111 v.C]]. by China ingelyf is.
[[Lêer:Territorial expansion of Vietnam from Lý dynasty to Nguyễn dynasty (1009–1834).gif|duimnael|Territoriale uitbreiding van Viëtnam, 1009–1834]]
Reeds in die 3e3de eeu v.C. het die Viëtnamese die delta van die [[Rooirivier (TongkingAsië)|Rooirivier]] (''Tonkin'') bewoon. Die toenemende druk van die Chinese het uiteindelik daartoe gelei dat [[Tongking]]Tonkin in [[111 v.C.|111 v.C]]. by China ingelyf is.
 
Ondanks enkele opstande, soos die van die Trungsusters in omstreeks 40 n.C. het TongkingTonkin tot in 938 'n Chinese provinsie gebly. Die Viëtnamese maatskappy en kultuur is met soveel sinisme deur die Chinese oorheersers bejeën dat dit nou nog die onuitwisbare tekens daarvan dra.
 
Nadat die Chinese [[Tang-dinastie]] in 907 tot 'n val gekom het, het die Viëtnamese uiteindelik in 938 die onafhanklike staat Nam Viet tot stand gebring. Die staat het met verloop van tyd ten koste van die Tsjams steeds verder na die suide uitgebrei. Laasgenoemde se [[Hindoeïsme|Hindoe]]-[[Boeddhisme|Boeddhistiese]] koninkryk, Tsjampa, het in die eerste eeue na Christusn.C. deur middel van vreedsame Indiese kulturele uitbreiding in die omgewing suid van [[Hueyi tlahtoani|Hué]] tot stand gekom.
 
Vanweë die voortdurende konflikte met die Viëtnamese moes die hoofstad steeds verder suid verskuif word. Tsjampa is bowendien uit die weste deur die [[Khmer-ryk]] bedreig. Kort nadat [[Angkor Wat]], die hoofstad van die Khmer, deur die Thai van Ayutthaya verwoes is, is daar ook aan die verindiese Tsjampa 'n einde gemaak. In die [[17de eeu|17e eeu]] is Tsjampa uiteindelik heeltemal deur die Viëtnamese ingelyf.
 
Ondanks die konflikte tussen die familie Trinh, wat die gesag in die noorde in hulle hande gehad het, en die geslag Nguyen, wat hulle mag, onder meer met die steun van die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie|VOC]], geleidelik oor die hele suide, en sedert die [[18de eeu|18e eeu]] ook oor die huidige KampucheaKambodja uitgebrei het, het die Viëtnamese kultuur tydens die Le-dinastie (1418-17861418–1786) 'n groot bloeityd beleef.
 
Na 'n kort rebelle van die Tay-Son-broers het Nguyen-Anh in 1802 daarin geslaag om die hele Viëtnam met die steun van enkele Franse raadgewers te herenig. Hy het tot [[1819]] as keiser Gia-Long geregeer.
 
=== Franse kolonisasie ===
[[Lêer:Indochine française (1913).jpg|duimnael|Kaart van Frans-Indochina in 1913]]
Die Franse het hulle reeds gou ernstig op kolonisering toegespits. In [[1859]] het hulle die hawe van [[Saigon]] beset en in [[1862]] Cochin-China. In [[1885]] was die hele Viëtnam beset. Frankryk het sy verowerde gebiede in Vietnam, Lao en Kampuchea as een kolonie bestuur en het in [[1887]] die Indo-Chinese Unie tot stand gebring. Vir Frankryk was Viëtnam veral ekonomies van belang: die land het grondstowwe (rubber, delfstowwe) en rys gelewer, dit was 'n afsetgebied vir die Franse nywerheid en het toegang tot China verskaf.
[[Lêer:ExpositionHanoi1902 GrandPalais (1).jpg|duimnael|Die Grand Palais is vir die wêreldbeurs van 1902–1903 opgerig toe Hanoi die hoofstad van Frans-Indochina geword het]]
[[Lêer:Hanoi Theatre.JPG|duimnael|Hanoi-operahuis, geneem in die vroeë 20ste eeu van die Paul Bert-straat (nou Trang Tien-straat)]]
Die Franse het hulle reeds gou ernstig op kolonisering toegespits. In [[1859]] het hulle die hawe van [[Saigon]] beset en in [[1862]] Cochin-China. In [[1885]] was die hele Viëtnam beset. Frankryk het sy verowerde gebiede in Vietnam, LaoLaos en KampucheaKambodja as een kolonie bestuur en het in [[1887]] die Indo-ChineseIndochinese Unie tot stand gebring. Vir Frankryk was Viëtnam veral ekonomies van belang: die land het grondstowwe ([[rubber]], [[delfstowwe]]) en rys gelewer, dit was 'n afsetgebied vir die Franse nywerheid en het toegang tot China verskaf.
 
Deur onder meer belastings en dwangarbeid in te stel, het die Franse daarin geslaag om van goedkoop Viëtnamese arbeid gebruik te maak. Hoewel die Viëtnamese hulle vroeg reeds teen die Franse uitbreiding verset het, het die ekonomiese wêreldkrisis tussen die 2twee wêreldoorloë, wat ook na Viëtnam deurgewerk het, in groot mate gelei tot die opkoms van 'n sterk Viëtnamese nasionalisme.
 
Tydens die boereopstande is grootgrondbesit afgeskaf en die grond herverdeel. In [[1927]] is die Viëtnamese Nasionalistiese Party gestig en in [[1930]] die Indo-ChineseIndochinese Kommunistiese Party. Hoewel die Franse hardhandig teen die versetgroepe opgetree het, is die verset nie gesmoor nie. Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] het die koloniale bestuur hom by die pro-Duitse Vichy-regering in [[Frankryk]] geskaar en sodoende 'n bondgenoot van [[Japan]] geword en op die manier sterk politieke, ekonomiese en militêre mag verkry.
 
Die Viëtnamese versetgroepe, wat sterk teen die samewerking met [[Japan]] gekant was, het hulle kragte in [[1941]] in die Liga vir die Onafhanklikheid van Viëtnam (Viet''Việt Nam, Docđộc Laplập Dongđồng Minh Hoiminh'', afgekort ViëtminhViệt Minh) saamgesnoer. Die ViëtminhViệt Minh het in die loop van die [[Tweede Wêreldoorlog]] daarin geslaag om groot dele van die platteland te bevry, en toe die [[Japanners]] oorgee, was hulle die enigste mag wat die militêre en bestuursvakuum kon vul. Die regering wat [[Japan]] onder keiser Bao Dai tot stand gebring het, is verslaan en op [[2 September]] [[1945]] het Ho Tsji-minh, een van die stigterslede van die Indo-ChineseIndochinese Kommunistiese Party, die Demokratiese Republiek Viëtnam (DAV) uitgeroep.
 
Op die konferensie van [[Potsdam]] in [[1945]] is daar besluit dat die gebiede wat Japan in Indo-ChinaIndochina beset het, onder Chinese en Britse beheerverdeelbeheer verdeel sou word. Die 16e16de breedtegraad sou die skeidslyn wees. In die Chinese sone kon die Demokratiese Republiek sy gesag handhaaf, en die sone is Noord-Viëtnam genoem. In die Britte se sone is die terugkeer van die Franse bevorder. Dit het met wapengeweld gepaard gegaan en het eers gedurende [[1946]] geslaag, waarna die ViëtminhViệt Minh hom teruggetrek en op guerrillaoptrede toegelê het.
 
Die DAV het intussen algemene verkiesings gereël, wat deur die ViëtminhViệt Minh gewen is. [[Frankryk]] het nie die bestaansreg van die DAV ontken nie en het beloof dat 'n referendum oor die posisie van die besette suide gehou sou word. Na die vertrek van die Chinese het die Franse egter militêre posisies in die noorde ingeneem. Onderhandelinge met Ho[[Hồ Tsji-minhChí Minh]] het daartoe gelei dat die Franse Cochin-China as 'n selfstandige vry staatvrystaat binne die Indo-ChineseIndochinese Federasie en die [[Franse Unie]] erken het.
 
Die aandrang van die ViëtminhViệt Minh (wat ook baie steun in die suide geniet het) om Viëtnam (noord en suid) as 'n eenheid te erken, het egter op dowe ore geval. Die spanning het om verskeie redes toegeneem en uiteindelik gelei tot 'n terreurbombardering op [[Hai Phong|Haiphong]] (November 1946). Waarin tussen 1 0 10&nbsp;000 en 20 &nbsp;000 mense dood is en waardeur die oorlog tot in die noorde uitgebrei het. Na 'n hewige stryd moes die ViëtminhViệt Minh hom uit die grootste stede na die ou basisse op die platteland terugtrek. Frankryk kon egter nie daarin slaag om 'n gesaghebbende regering as alternatief teen die ViëtminhViệt Minh te vorm nie.
 
Eers in Desember [[1949]] het Frankryk, deels vanweë druk deur die VSA, die soewereiniteit amptelik oorgedra aan die Staat Viëtnam, met die vroeëre keiser Bao Dai, die laaste lid van die Nguyen-dinastie, as staatshoof. Die DAV is in [[1950]] deur die [[Volksrepubliek China]], die [[Sowjetunie]] en ander sosialistiese lande erken. Die VSA en ander Westerse lande het die Staat Viëtnam erken. Frankryk het in werklikheid steeds hier geheers en het al hoe meer steun van die VSA gekry omdat die land die antikoloniale stryd as deel van die uitbreidende "wêreldkommunisme" beskou het.
 
Die ViëtminhViệt Minh het intussen soveel as moontlik van die bevolking teen die buitelandse oorheersing gemobiliseer ten einde sy militêre en politieke posisie te verstewig. In [[1950]] kon daar van guerrillaoptredes oorgegaan word tot 'n konvensionele bewegingsoorlog. Die Franse militêre toestand het verswak en na die inisiatief van HoHồ Tsji-minhChí Minh het Frankryk aangedui dat hy bereid was tot onderhandelinge, waarop 'n konferensie in 1954 in [[Genève]] belê is. Met die verowering van die vesting Dien Bien Phu op [[7 Mei]] [[1954]] het dit duidelik geword dat die Franse 'n nederlaag gely het.
 
Frankryk het op die konferensie ʼn’n realistiese houding ingeneem, maar die dreigende houding van die [[Verenigde State van Amerika|VSA]] het uiteindelik tot Viëtnamese toegewings gelei. Belangrike sake waaroor daar ooreengekom is, was: Die DAV het ingestem tot die totstandkoming van 2twee militêre sones, met die 17e17de breedtegraad as skeidslyn (dit sou dus geen politieke grens wees nie). Noord-Viëtnam het 'n derde van die gebied wat hy beheers het, militêr ontruim in ruil vir die gebied Hanoi-Haiphong.
 
Die militêre verdeling sou tydelik wees: na 2twee jaar moes daar in die hele land algemene verkiesings gehou word. Die partye, dit wil sê die DRV en die Staat Viëtnam, sou hulle militêre gebiede intussen afsonderlik bestuur. Die Geneefse ooreenkoms is deur Frankryk, die DRV, LaoLaos, KampucheaKambodja, die [[Sowjetunie]], [[die Volksrepubliek China]] en die [[Groot-BrittanjeVerenigde Koninkryk]] onderteken. Die VSA het net "kennis geneem" daarvan en dit nie onderteken nie. Die betrokke partye het verklaar dat hulle nie dreigemente of geweld sou gebruik ten einde die bereiking van die ooreenkoms te dwarsboom nie. In die Eerste Indo-ChineseIndochinese Oorlog ([[1946]][[1954|-1954]]1946–1954) het 94 &nbsp;000 Franse soldate gesterf, terwyl tussen 500 &nbsp;000 en 750 &nbsp;000 Viëtnamese soldate en burgerlikes volgens skatting omgekom het.
 
=== Toenemende Amerikaanse invloed ===
[[Lêer:First Indochina War map 1954 en.svg|duimnael|Situasie in die Eerste Indochina-oorlog aan die einde van 1954:
Die Weste het op die veranderde toestande gereageer deur die Suidoos-Asiatiese Verdragsorganisasie (SOAVO) tot stand te bring. Die organisasie het die onafhanklikheid van Lao, Kampuchea en die Staat Viëtnam gewaarborg met die doel om kommunisme uit die gebied te weer. Die Franse invloed, in Suid-Viëtnam is intussen geleidelik deur die van die Amerikaners vervang en die staatshoof Bao Dai deur sy verbete anti- Franse en nasionalistiese premier Ngo Dinh Diem (1901 - 1963), lid van 'n vername Viëtnamese familie en eksponent van die invloedryke [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] elite.
{{sleutel|#EEA270|Gebiede onder [[Việt Minh]]-beher}}
{{sleutel|#D3B2DB|Gebiede onder Franse beheer}}
{{sleutel|#00000|Việt Minh guerrilla-kampe/gevegte}}]]
[[Lêer:French Indochina post partition.png|duimnael|Verdeling van Frans-Indochina ná die Geneefse Konferensie in 1954]]
Die [[Weste]] het op die veranderde toestande gereageer deur die Suidoos-Asiatiese Verdragsorganisasie (SOAVO) tot stand te bring. Die organisasie het die onafhanklikheid van LaoLaos, KampucheaKambodja en die Staat Viëtnam gewaarborg met die doel om kommunisme uit die gebied te weer. Die Franse invloed, in Suid-Viëtnam is intussen geleidelik deur die van die Amerikaners vervang en die staatshoof Bao Dai deur sy verbete anti- Franse en nasionalistiese premier Ngo Dinh Diem (1901 - 19631901–1963), lid van 'n vername Viëtnamese familie en eksponent van die invloedryke [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] elite.
 
Die vervanging moes in [[1955]] deur ʼn’n verkiesing bevestig word: Diem het net in Saigon alleen meer stem mestemme getrek as wat daar kiesers was. In die plek van die Staat Viëtnam is die Republiek Viëtnam, meestal Suid-Viëtnam genoem, uitgeroep. Hoewel talle groepe hulle teen Diem verset het, het hy met Amerikaanse steun daarin geslaag om sy posisie te handhaaf. Die DRV het daarop aangedring dat daar voorbereidings getref moes word vir die algemene verkiesings waaroor daar in die Geneefse ooreenkoms besluit is.
 
Diem het geweier omdat die ooreenkoms "sonder die goedkeuring van die Viëtnamese volk tot stand gekom het". Diem se onderdrukking van alle politieke teenstand, ook nie-kommunistiese teenstand, het daartoe gelei dat politieke en sosiale onrus in die suide toegeneem het. Die landhervormings wat deur die ViëtminhViệt Minh ingestel is, is ongedaan gemaak, terwyl dorpsleiers en ander mense in strategiese posisies deur (meestal Katolieke) aanhangers van Diem vervang is.
 
Diem het ook nie toegegee aan die druk van veral [[Indië]] en [[China]] om die verkiesings, soos daar ooreengekom is, te hou nie, aangesien HoHồ Tsji-minhChí Minh se aanhangers moontlik die verkiesing maklik kon wen. Alle verbinding met die noorde is ook verbreek. Die verset teen Diem, wat aanvanklik fragmentaries en nie baie gewelddadig was nie, het na 1957 hewiger geword. Die aanval in 1959 op die dorp Tay Ninh was die begin van optredes deur guerrillas wat aanvanklik sterk deur die VSA en Diem onderskat is.
 
Die verskillende versetgroepe het in [[1960]] die Nasionale Bevrydingsfront vir Suid-Viëtnam, bekend as die FNL (in [[Frans]]: ''Front National de Libération de Sud-Vietnam'') tot stand gebring. Teenstanders het die organisasie die [[Viëtkong]], dit wil sê Viëtnamese Kommuniste, genoem. Hoewel die Kommuniste nie in die meerderheid was nie, het hulle dikwels organisatories en militêr 'n leidende rol in die organisasie gespeel, veral in die vroeëre ViëtminhViệt Minh-gebiede.
 
Die DRV het hom in die vyftigerjare nie juis in die verset in die suide ingemeng nie en het al die aandag aan die opbouing van die land gegee. Die FNL is wel erken, maar is eers later militêr en polities gesteun. ViëtminhViệt Minh-stryders, wat uit die suide afkomstig was en na die hergroepering in [[1954]] na die noorde gekom het, het toestemming gekry om hulle by die FNL aan te sluit. Boeddhistiese organisasies, wat Diem steeds groter probleme besorg het, het 'n belangrike rol gespeel in die verset in die suidelike stede.
 
In November [[1963]] is daar met die medewerking van die Amerikaanse geheime diens, die [[Central Intelligence Agency|CIA]], 'n geslaagde staatsgreep uitgevoer, waartydens Diem dood is. Na 'n kort tyd wat deur talle regeringsveranderinge gekenmerk is, het Nguyen Cao Ky en Nguyen Van Thieu in [[1965]] as onderskeidelik premier en president aan die bewind gekom. Hulle militêre junta het 'n noodtoestand afgekondig, terwyl die bedrywighede van die neutralisties gesinde strominge die nek ingeslaan is. Later sou Thieu die interne tweestryd met Ky in sy guns besleg.
 
=== Tweede Indo-ChineseIndochinese Oorlog ===
[[Lêer:Vietnam war 1957 to 1960 map de.svg|duimnael|Kaart van opstande en "versteurings" tydens die [[Viëtnamoorlog]], 1957 tot 1960]]
Die VSA se betrokkenheid by die oorlogvoering teen die guerrillas het intussen toegeneem. Waar die Kennedy-regering ([[1960John F. Kennedy|Kennedy]]-regering [[1963]](1960–1963) net geld en raadgewers gestuur het, het die [[Lyndon B. Johnson|Johnson]]-regering (1963-19681963–1968) die stryd verskerp en was daar binne 4vier jaar 550 &nbsp;000 Amerikaanse soldate in die land. Veral na die Tongking-voorval ([[1964]]), toe Noord-Viëtnamese en Amerikaanse skepe in die [[Golf van Tonkin]] op mekaar geskiet het, het die Amerikaanse soldate en vyandelikhede vinnig toegeneem.
 
Later het dit geblyk dat die voorval, wat militêr gesproke nie van enige betekenis was nie, uitgelok is om die Amerikaanse Kong resKongres se toestemming te kry ten einde die aanvalsplanne wat reeds teen Noord-Viëtnam opgestel was, uit te voer. Enkele maande later is daar met stelselmatige bombardemente op die noorde begin. Dit is 3½ jaar lank byna onafgebroke volgehou. Militêre sowel as burgerlike teikens is op groot skaal gebombardeer. Hierop het Noord-Viëtnam gereeld soldate na die suide gestuur, waar die Amerikaanse en Suid-Viëtnamese leër met 71 &nbsp;000 man uit die ander SOAVO-lande aangevul is.
 
Alle denkbare middele is aangewend om die guerrillastryders en die bevolking wat hulle gesteun het, uit te roei. Allerlei nuwe soorte wapentuig is ontwerp en in die stryd gebruik. Die talle soorte fragmentasiebomme en die bomme met ʼn’n groot lugdrukverplasing was regstreeks teen die bevolking gerig, terwyl die natuurlike omgewing met gifgasse vergiftig is en die tropiese reënwoud, wat dekking kon bied, met ontblaringsmiddels verniel is.
 
Die VSA het die redes vir die oorlog aan Noord-Viëtnamese infiltrasie en aggressie toegeskryf en verklaar dat daar nie sprake van onderhandelings kan wees as die optredes nie gestaak word nie. Die VSA kon egter nie daarin slaag om die bevrydingsfront in die verdediging te dwing nie. Tydens die Tet-offensief, wat met die Viëtnamese Nuwejaar saamgeval het, is die meeste provinsiale hoofstede in [[Februarie]] [[1968]] (tydelik) deur die FNL beset.
 
'n Aansienlike deel van die platteland was toe al in die hande van die FNL. Die Tet-offensief het 'n politieke en psigologiese ommekeer teweeggebring: die Amerikaanse openbare mening was onder meer weens die swaar verliese al hoe meer teen die oorlog gekant en pres.president [[Richard Nixon]] ([[1969]]- [[1974]]1969–1974) het die terugtrekking van Amerikaanse landsoldate en die herstel van vrede beloof.
 
=== Viëtnamisering van die oorlog ===
[[Lêer:Agent Orange Cropdusting.jpg|duimnael|Drie Amerikaanse Fairchild UC-123B-vliegtuie spuit ''Agent Orange'' tydens die Operasie ''Ranch Hand'' as deel van die algehele onkruiddodende oorlogvoeringoperasie, ''Trail Dust'' genoem, met die doel om die Viëtkong van sy voedsel- en plantegroeibedekking te ontneem, ca. 1962–1971]]
Die oorlog het voortgegaan, maar is geviëtnamiseer, dit wil sê Suid-Viëtnamese en ander Asiatiese troepe moes die grootste deel van die vegwerk doen. Nadat die bombardemente in die noorde gestaak is, het die VSA en Suid-Viëtnam aan die een kant en die FNL en Noord-Vietnam aan die ander kant in [[1968]] in [[Parys]] met vredesonderhandelinge begin. Op [[10 Junie]] [[1969]] het die Voorlopige Revolusionêre Regering van Suid-Viëtnam (VVR) tot stand gekom ten einde uitdrukking te gee aan die internasionale erkenning.
 
Die regering het alle bestuurstake van die bevrydingsfront oorgeneem. Die onderhandelinge het stadig gevorder, terwyl die oorlog in die suide voortgeduur het. Ondanks die Amerikaners en die Suid-Viëtnamese se invalle in KampucheaKambodja (April [[1970]]) en LaoLaos (begin [[1971]]), kon hulle nie daarin slaag om die versetbeweging se verbindingsweë al te sny nie. Die Indo-ChineseIndochinese aard van die Tweede Indo-ChineseIndochinese Oorlog (1959-19731959–1973) is hierdeur beklemtoon. Die VSA het deur middel van bombardemente toegewings van die noorde probeer afdwing, maar sonder welslae.
 
In die lenteoffensief van [[1972]] het die VRR sy posisie verbeter, veral in die Sentrale Hooglande, maar daar was nog nie 'n deurbraak nie. In die daaropvolgende maande het die besprekings tussen die Amerikaanse afgevaardigde, dr. [[Henry Kissinger]], en die Viëtnamese Le Due Tho in Oktober [[1972]] in [[Parys]] met groter welslae verloop, waartydens 'n ontwerp-ooreenkoms tot stand gekom het. Die [[Verenigde State van Amerika|VSA]] het baie moeite gedoen om die Thieu-regering tot die ontwerp-ooreenkoms te laat instem, maar het na 'n maand nuwe eise gestel wat veral 'n skeiding tussen noord en suid moes bestendig.
 
Hulle het hul eise deur die sogenaamde Kersfeesbombardemente[[Kersfees]]bombardemente op die noorde probeer afdwing. Dit het tot groot internasionale verontwaardiging gelei. Noord-Viëtnam en die VRR het egter nie toegegee nie en die ooreenkoms, wat uiteindelik op [[27 Januarie|27 Janua]]<nowiki/>rie [[1973]] onderteken is, die sogenaamde Paryse ooreenkomste van [[1973]], het nie wesenlik van die ontwerp-ooreenkoms afgewyk nie: die onafhanklikheid, soewereiniteit, eenheid en territoriale onskendbaarheid van Viëtnam is ooreenkomstig die Geneefse ooreenkomste van [[1954]] eerbiedig.
 
=== Na die Paryse ooreenkomste ===
[[Lêer:Hanoi-taxi-march1973.jpg|duimnael|Amerikaanse krygsgevangenes verlaat Viëtnam in Maart 1973]]
Die VSA het sy troepe na die wapenstilstand teruggetrek. Die Viëtnamese troepe het gebly waar hulle was. Die strydmagte mog nie uitgebrei word nie, maar toerusting en manskappe kon wel vervang word. 'n Raad van nasionaleversoening en eendrag is uit die 3drie politieke strominge saamgestel: die Thieu-regering, die Voorlopige Revolusionêre Regering en die neutraliste (die sogenaamde derde mag). Hierdie raad moes vrye verkiesings oor die toekoms van Viëtnam reël.
 
Die vereniging van Noord- en Suid-Viëtnam sou stap vir stap en met vreedsame middele geskied. Die ontwikkelinge in die Viëtnamese oorlog na die Paryse ooreenkomste kan in breë trekke egter vergelyk word met die ontwikkelinge na die Geneefse ooreenkomste van [[1954]]. Die politieke reëlings waartoe daar ooreengekom is, het 'n oorwinning vir die bevrydingsbeweging waarskynlik gemaak. Die VAR en die derde mag het hulle vir die deurvoering daarvan beywer.
 
Die Thieu-regering het egter die voorbereidings geboikot en geweier om politieke vryhede toe te staan. In reaksie hierop het die teen party (VAR en die regering van Noord-Viëtnam) besluit dat hulle hulle dus ook nie aan die ooreenkomste van Parys gebonde hoef te voel nie. In die VRR-gebied is daar begin met die normalisering van die daaglikse lewe. Die [[VSA]], wat sy soldate teruggetrek het, het Thieu met raadgewers en burgerlike personeel bly steun.
 
Later in [[1973]] het Thieu, wat op groot skaal voorrade van die VSA ontvang het, opnuut groot druk op die VRR-gebied uitgeoefen en aanvanklik sekere gebiede verower. Teen die begin van 1974 het die VAR kragdadiger gereageer en het die Thieu-regering weer verliese gely. Die VSA het sy steun nie voortgesit, soos Thieu gehoop het nie. Die Amerikaanse Kongres wou sy kop nie weer in 'n bynes steek nie, en teen die einde van 1974 het die algehele militêre ineenstorting van die Thieu-bewind begin.
 
Die regeringstroepe moes hulle steeds verder aan die Sentrale Hoogland onttrek, totdat net die groter stede nog in hulle hande gebly het. Binne 2twee maande is byna die hele gebied noord van Saigon ontruim, dikwels sonder enige gevegte. Na 'n laaste militêre kragmeting was nog net die hoofstad Saigon self in die Thieu-regering se hande. Politici en betogers in die hoofstad het groot druk op pres.president Thieu uitgeoefen om af te tree en onderhandelinge moontlik te maak.
 
Thieu het na die [[Republiek China]] op [[Taiwan (eiland)|Taiwan]] gevlug, maar sy opvolgers was ook te nou met die ou regime verbonde om vir die VAR aanvaarbaar te wees. Op [[30 April]] [[1975]] het die toestand onhoudbaar geword, waarna Saigon sonder stryd aan die VAR oorgegee is. Hiermee het die dertigjarige stryd, waarin daar volgens skatting 2,5 miljoen mense dood en 8 miljoen gewond is, tot ʼn’n einde gekom, en het 'n verenigde en onafhanklik Viëtnam op [[2 Julie]] [[1976]] onder die naam Sosialistiese Republiek Viëtnam tot stand gekom.
 
== Klimaat ==
[[Lêer:Koppen-Geiger Map VNM present.svg|duimnael|Klimaatsones in Viëtnam volgens die [[Köppen-klimaatklassifikasie]]]]
Viëtnam het 'n [[moesonklimaat]]. In die somer ([[Aprilsomer]] (April tot [[November]]) voer die suidwesmoeson vogtige en warm lug in, terwyl die noordoosmoeson in die winter droër en koeler lug invoer. Hoewel die gemiddelde temperature hoog is (27 °C), kan dit in die [[winter]] in die noorde taamlik koel wees en wissel die temperatuur daar oor die algemeen meer as in die suide. Die gemiddelde reënval[[reën]]val is sowat 1 &nbsp;500 &nbsp;mm in die vlaktes en tot 3 &nbsp;750 &nbsp;mm in die hoër liggende gebiede. In die noordelike vlaktes, waar dit koeler is en daar minder verdamping plaasvind, is die reënval voldoende vir tot 2 rysoeste[[rys]]oeste per jaar. Die Viëtnamese kusgebied word ook gereeld deur tifone geteister.
 
== Verwysings ==
<br />{{Verwysings|2}}
 
== Bronnelys ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 147 - 152
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Vietnam|title=Vietnam|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=16 September 2019}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vm.html|title=Vietnam|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=16 September 2019}}
 
; Geskiedenis
<br />{{Verwysings|2}}
* ''[[Wêreldspektrum]]'', 1982, ISBN 09084096990-908409-69-9, volume 28, bl. 147 - 152147–152
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Vietnam|Viëtnam}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Vietnam|Viëtnam}}
* {{vi}} [http://www.vietnam.gov.vn/ Amptelike webwerf van die Viëtnamese regering]
* {{vi}} [http://quochoi.vn/ Amptelike webwerf van die Viëtnamese volksvergadering]
 
{{Lande van Asië}}