Vlieg (dier): Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Jcwf (besprekings | bydraes)
No edit summary
Inligting bygewerk
Lyn 18:
[[Lêer:Fly close.jpg|duimnael|links|'n Vlieg]]
 
'''Vlieë''' (''Brachycera'') is 'n suborde van die [[tweevlerkiges]] (''Diptera''). Die suborde omvat sowat 120 [[familie (biologie)|families]]. Die vernaamste kenmerk van hierdie [[spesie]]s is dat hulle gereduseerde antennes het. Baie van die spesies is [[Roofdier|roofdiere]] of aasvreters, maar daar is ook blomme soos die [[pepergras]] s'n wat deur vlieë bestuif word.
 
Met hul relatief sterk geboude liggaam, groot kop en redelik stewige pote kan vlieë (subordes ''Brachycera'' en ''Cyclorrhapha'') maklik van die skraler geboude [[Muggie|muggies]] (suborde ''Nematocera'') onderskei word. Sowel die larwes ([[maaiers]]) as die volwasse insekte toon onderling baie uiteenlopende lewenswyses.
 
Veral onder die bloedsuiende spesies kom daar 'n paar vlieë voor wat ook vir die mens gevaarlik is, soos die tropiese [[tsetsevlieg]] wat die dodelike slaapsiekte veroorsaak. Vlieë (subordes ''Brachycera'' en ''Cyclorrhapha'') is baie klein tot betreklik groot tweevlerkige insekte (orde ''Diptera'').
 
Die wetenskaplike naam ''Brachycera'' beteken "kort voelers" en verwys na die kort voelspriete wat net uit 'n paar segmente bestaan. Die liggaam van die meeste vlieë is nogal stewig en rond in vergelyking met die van skraal geboude muggies (suborde ''Nematocera''). Die monddele is by soorte soos die huisvlieg tot 'n suigsnuit en by ander soorte tot steek-suigende organe omvorm. Die suigsnuit word deur die onderlip gevorm en die voedsel word deur middel van ʼn suigende beweging opgeneem.
 
Die liptasters is tot lippies omvorm wat in afmetings kan wissel. By die spesies met steek-suigende monddele funksioneer die onderlip as 'n skede vir die stilette of is dit self tot ʼn steekwapen omvorm. Die kaaktasters, wat uit 1 of 2 lede bestaan, is na vore gerig. Afgesien van die uitsonderings soos die jagtende ''Dasypogoninae'' met lang, spinnekopagtige pote, is die ledemate van vlieë baie kort en stewig.
 
By 'n aantal families is die liggaam meer of minder dig behaar en sommige roofvlieë het opvallende "snorre" en "bakkebaarde". Soos die muggies maak die vlieë 'n volledige gedaantewisseling deur. Die larwe verskil sowel in bou as in lewenswyse baie van die volwasse insek. Teen die einde van die larvale stadium word 'n papie gevorm, waaruit die volwasse imago te voorskyn kom.
 
Die kop van die pootlose vlieglarwe (maaier) is volledig of deels gereduseer en die voorste kake is omvorm tot mondhake wat vertikaal op en af beweeg. Die asem- haling vind deur die asemhalingsbuise plaas, waarvan daar gedurende die larwestadium net ʼn paar ontwikkel. Die maaiers kom in die uiteenlopendste omgewings voor: in die grond, in die [[bloed]] of in die inwendige organe van bepaalde gashere, of soos die larwe van die merkwaardige [[olievlieg]] (''Psilopa petrolii'') in die Kaliforniese aardoliemoerasse.
 
Die larwes van die [[Soutvlieg|soutvliegies]] (genus ''Ephydra'') is ook by 'n uiterste omgewingstoestande aangepas en kom in die soutwater van minerale bronne, ensovoorts, voor. Die larwe van die verwante genus ''Scatella'' leef in die warmwaterbronne van [[Ysland]], [[Japan]], die Nasionale Park Yellowstone in die [[Verenigde State van Amerika|VSA]], [[Nieu-Seeland]] en [[Kamtsjatka-skiereiland|Kamtsjatka]] en kan temperature van 55 °C oorleef.
 
Soms bly die larwes in die moederliggaam totdat hulle die papiestadium bereik het. Hierdie merkwaardige ontwikkeling kom onder meer by die tsetsevlieg (genus ''Glossina'') voor, wat groot dele van [[Afrika]] onbewoonbaar maak omdat hulle die verspreiders is van die dodelike slaapsiekte by die mens en van nagana by vee. Ook by die [[luisvlieë]] (familie ''Hippoboscidae'') en die 2 families [[vlermuisluisvlieë]] (''Nycteribiidae'' en ''Streblidae'') kom die larwes te voorskyn wanneer hulle vir die papiestadium gereed is.
 
Gevolglik is hierdie 3 vlieëfamilies vroeër saamgevat onder die naam  ''Pupipara'' = "papiebarend". Die luis-en vlermuisvlieë is parasiete op die huide van voëls, hoefdiere en vlermuise. Sodra dit 'n goeie gasheer gevind het, verloor die luis- en vlermuisvlieë dikwels hul vlerke, omdat hulle dit nie meer nodig het nie.
 
== Verteenwoordigers ==
Vlieë is 'n groot diverse groep en word deur 83 families oor die wêreld verteenwoordig, waarvan 29 in [[Suid-Afrika]] aangetref word. Die belangrikste verteenwoordigers van die vlieëfamilies wat van verrottende materiaal of plantsappe leef, is vrugtevlieë (familie ''Tephritidae''). Hulle rig ernstige skade aan vrugteboorde aan. Die familie ''Tephritidae'' is baie groot en die meeste spesies kom op die eiland [[Hawaii]] voor. In [[Suid-Afrika]] is die [[maroelavrugtevlieg]] (''Pardalaspis cosra''), die [[Mediterreense vrugtevlieg]] (''Ceratitis capitata''), die Natalse [[vrugtevlieg]] (''Pterandrus rosa'') en die [[olyfvrugtevlieg]] (''Dacus oleae'') die bekendste.
 
In die natuurvoed die vrugtevlieë hulle met die sap van veral oorryp vrugte en word deur die alkoholiese geur daarvan aangelok. Sommige spesies leef ook van skimmels en plantsappe. Die eiers word gelê in die vrugte waarvan die ouer insekte leef. Dit is langwerpig en aan albei punte is daar 'n paar stafies wat van 'n lugkanaal voorsien is. Na 'n dag of 2 broei die larwe uit en na 3 vervellings word dit 'n papie. Gedurende die papiestadium ondergaan die larwe 'n volledige metamorfose, en 12 dae nadat die eier gelê is, kruip die volwasse vrugtevlieg uit die papiedop.
 
Vrugtevlieë van die genus ''Drosophila'' word dikwels as proefdiere in erflikheidsondersoeke en vir ekologiese proefnemings gebruik. Die [[tsetsevlieg]] (familie ''Glossinidae''), wat net in Afrika suid van die [[Sahara]] voorkom, is sowel vir die mens as die dier gevaarlik. Dit veroorsaak die dodelike [[slaapsiekte]] (tripanosomiase) by mens en dier. By laasgenoemde staan dit as nagana bekend. Die 2 spesies wat die mens aanval, is ''Trypanosoma'' ''gambiense'' en ''Trypanosoma'' ''rhodesiense''. Eersgenoemde kom nie in Suid-Afrika voor nie.
 
Spesies wat onder meer diere aanval, is ''Glossina morsitans'' en ''Glossina'' ''pallidipes''. Die tsetsevlieg is egter al in groot gebiede uitgeroei. Die wyfie lê nie haar eiers nie, maar broei hulle een vir een uit. Wanneer die larwe gereed is, word dit in 'n nat plek gelaat, waar dit dadelik onder die grond inkruip vir die papiestadium. Albei geslagte is bloedsuiers en hulle het 'n goed ontwikkelde suigslurp (proboscis). [[Huisvlieg|Huisvlieë]] (familie ''Muscidae'') kan draers van verskeie siektes wees en die bekendste spesie is ''Musca domestica'', ofte wel die huisvlieg.
 
[[Perdevlieg|Perdevlieë]], ook bekend as [[blindevlieë]] (familie ''Tabanidae''), is redelike groot, haarlose insekte wat van die bloed van warmbloedige diere lewe. Dit is egter net die wyfie wat bloed suig, die mannetjie leef van die nektar van blomme. Omdat die wyfie bloed suig, is sy gevolglik ook ʼn draer van siektes en van onder meer ''Loa loa'', 'n parasitiese [[oogwurm]]. Die perdevliegwyfie veroorsaak [[bloedarmoede]] by diere en dra ook onder meer ''Trypanosoma brucei'' oor, wat nagana by vee veroorsaak.
 
== Eksterne skakels ==
 
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 190 - 192
 
* {{Commonskat-inlyn|Brachycera}}
* {{Wikispecies-inlyn|Brachycera}}
 
{{Saadjie}}
 
[[Kategorie:Tweevlerkiges]]