Mis (musiek): Verskil tussen weergawes
k
corr using AWB
Content deleted Content added
Geskep deur die bladsy "Mass (music)" te vertaal |
Holder (besprekings | bydraes) k corr using AWB |
||
Lyn 55:
Omdat die Kyrie die eerste item is in toonsettings van die gewone mis, en die tweede in die requiemmis (of dodemis, die enigste propriummis wat gereeld deur die eeue getoonset is), het bykans elkeen van die duisende komponiste wat oor die eeue heen die orde van die mis getoonset het, ’n Kyrie daarby ingesluit.
Kyrie-bewegings volg dikwels ’n struktuur wat die bondigheid en simmetrie van die teks weerspieël. Verskeie volg 'n ternêre (of ABA-) vorm wat as die drievoudige Kyrie bekend staan en waar beide verskynings van die frase "Kyrie eleison" identies of byna identies is en 'n kontrasterende drieledige kyrie, waar die twee verskynings van die frase "Kyrie eleison" bestaan uit identiese of nouverwante materiaal wat 'n raamwerk om ’n kontrasterende "Christe eleison"-afdeling vorm. Die AAABBBCCC-vorm word ook algemeen gebruik, watas die negevoudige Kyrie bekend staan. [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]] het byvoorbeeld die Kyrie''-'' en Christe''-''tekste in [[
Die woorde van die Kyrie is die enigste woorde in die Latynse mis wat nie in Latyn is nie – dit is in der waarheid Grieks.
Lyn 67:
Die Credo, 'n toonsetting van die [[Geloofsbelydenis van Nicea|Niceense Geloofsbelydenis]], is die langste teks van ’n getoonsette mis.
Organiseerders van internasionale feesvieringe soos [[
==== IV. Sanctus en Benedictus ====
Die [[Sanktus|''Sanctus'']] is ’n doksologie (lofsang) wat die [[Drie-eenheid]] prys. ’n Wisselvorm kom in Lutherse toonsettings van die ''Sanctus'' voor. Hoewel die meeste liedtoonsettings die tweedepersoons[[Voornaamwoord|voornaam behou]], word die tweedepersoonsvoornaamswoord in ander toonsettings na dié van die derde persoon verander. Dit is veral opmerklik in [[Johann Sebastian Bach|J.S. Bach]] se [[
Die Benedictus is ’n voortsetting van die ''Sanctus''. Die woorde "''(h)osanna in Excelsis"'' word ná die Benedictus''-''gedeelte ''herhaal'', dikwels met musiekmateriaal wat identies is aan dié wat ná die ''Sanctus gebruik word'', of baie nou verwant.
Lyn 79:
Die Agnus Dei is 'n toonsetting van die liturgie van die Lam van God, wat die teensang "miserere nobis" ("ontferm U oor ons") bevat en twee keer herhaal, en daarna "dona nobis pacem" ("gee ons vrede") een keer aan die einde.
In ’n [[
=== Kort en plegtige misse ===
Lyn 112:
=== Ander dele ===
Die sesde en laaste gedeelte van die Ordinarium-mis (óf die [[
Die Proprium van die mis word gewoonlik nie as deel van 'n mis self getoonset nie (buiten in die geval van 'n [[Requiemmis|requiemmis)]], maar kan as motette of ander musikale komposisies weergegee word. Sommige miskomposisies, byvoorbeeld [[Gioachino Rossini|Rossini]] se ''Petite Messe Solennelle'', bevat egter dele van die Proprium-gedeelte. Sommige miskomposisies bestaan selfs geheel en al uit sulke toevoegings: [[Franz Schubert|Schubert]] se ''Deutsche Messe'', 'n stel van agt psalms en 'n epiloog,<ref>[[
Suiwer instrumentale komposisies kan ook deel wees van 'n miskomposisie, byvoorbeeld 'n sonata da chiesa, soms met 'n liturgiese funksie, soos [[
==== Proprium (Trentse mis) ====
In 'n liturgiese mis is daar ander afdelings wat gesing kan word, dikwels in [[
Die Ordinarium- en Proprium-afdelings van 'n spesifieke liturgiese mis word nie tipies in dieselfde toonsetting getoonset nie. Die een groot uitsondering op hierdie reël is die dodemis of requiem.
Lyn 129:
=== Middeleeue ===
Die vroegste toonsettings van die mis is [[
Vroeg in die 14de eeu het komponiste begin om polifoniese toonsettings van die afdelings van die Ordinarium te komponeer. Dis onbekend wat die rede vir hierdie oplewing in belangstelling was, maar daar word voorgestel dat daar 'n tekort aan nuwe musiek was omdat komponiste toenemend aangetrokke was tot sekulêre musiek, en algemene belangstelling om kerkmusiek te komponeer, het getaan.<ref>Lockwood, "Mass", Grove (1980).</ref> Die onveranderlike deel van die mis, die Ordinarium, sou dan musiek hê wat heeltyd uitgevoer kon word.
Twee manuskripte uit die 14de eeu, die [[
Verskeie anonieme voltooide misse uit die 14de eeu bestaan nog, insluitend die [[
=== Renaissance ===
Die toonsetting van die Ordinarium van die mis was die belangrikste grootskaalse [[Renaissance]]-musiekvorm. Die vroegste volledige toonsettings dateer uit die 14de eeu, met die bekendste voorbeeld die ''[[
Die meeste 15de-eeuse misse is gebaseer op 'n <nowiki><i>cantus firmus</i></nowiki>, gewoonlik van 'n Gregoriaanse gelyksang, en meestal vir die tenoorparty gekomponeer. Die ''cantus firmus'' word soms ook gelyktydig in ander stemme gebruik deur middel 'n verskeidenheid kontrapuntale tegnieke. Later in die eeu het komponiste soos [[
Ander tegnieke om die [[
Nog 'n tegniek wat gebruik is om die bewegings van 'n mis te organiseer, was die [[
Die ''Missa sinus nominee'' (letterlik "mis sonder 'n naam") verwys na 'n mis wat vrylik met nuwe materiaal gekomponeer is. Soms is hierdie misse na iets anders vernoem, soos Palestrina se beroemde ''[[
Verskeie bekende en invloedryke misse is deur Josquin des Prez gekomponeer. Hy was die invloedrykste komponis uit die middel-Renaissance. Aan die einde van die 16de eeu het prominente verteenwoordigers van ''a cappella-'' korale [[kontrapunt]] die Engelsman [[William Byrd]] ingesluit, asook die Kastiliaan Tomás Luis de Victoria en die Romeinse [[Giovanni Pierluigi da Palestrina]], wie se ''Mis vir Pous Marcellus'' soms beskou word as die stuk musiek wat polifonie van die sensuur van die Konsilie van Trent gered het. In Palestrina se leeftyd het die meeste komponiste buite Rome ander vorme as primêre kreatiewe uitlaatklep vir kerkmusiek gebruik, hoofsaaklik die [[
=== Van die Barok tot die Romantiek (Katolieke en Lutherse tradisies) ===
In die vroeë Barok-era het komponiste stilistiese veranderinge begin aanbring, wat gelei het tot toenemende verskille tussen misse wat heeltemal op die tradisionele polifoniese wyse (stile antico) gekomponeer is en waarvan die vernaamste vooruitgang die gebruik van die basso continuo en die geleidelike aanvaarding van 'n wyer harmoniese klankskat was, en die mis in die moderne styl met solostemme en instrumentele obligatos. Die Lutheraan Michael Praetorius het 'n mis vir dubbele koor in die ou styl gekomponeer, wat hy in 1611 in die ''Missodia Sionia'' – die versameling kerkmusiek vir die Latynse mis – gepubliseer het. Komponiste soos Henri Dumont (1610–1684) het voortgegaan om gelyksangkomposisies te skryf, anders as vroeëre Gregoriaanse gelyksang en meer ornaat.<ref name="Wye">[http://sscm-jscm.press.illinois.edu/v5/no1/vanwye.html Benjamin van Wye, Review of Marc-Antoine Charpentier, ''Messe pour le Port-Royal'', in ''Journal of Seventeenth-Century Music'' 1999] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719211643/http://sscm-jscm.press.illinois.edu/v5/no1/vanwye.html|date=2011-07-19}}</ref>
'n Verdere uiteenlopendheid het ontstaan tussen die feestelike [[Missa Solemnis|''missa solemnis'']] en die [[
Die Weense mis van die 18de eeu kombineer opera-elemente van die kantatamis met tendense in die simfonie en konsert om koorbewegings te skep. Die grootskaalse misse van die eerste helfte van die eeu het steeds die Gloria en Credo in kleiner bewegings verdeel, anders as die korter misse vir gewone kerke. Verskeie Mozart-misse is in ''missa brevis''-vorm, asook sommige van Haydn se vroeë misse. Latere misse, veral dié van Haydn, volg simfoniese strukture met lang seksies wat in minder bewegings verdeel is – soos 'n simfonie gestruktureer, met soliste wat as 'n ensemble gebruik word eerder as individue. Die onderskeid tussen konsertmisse en dié wat vir liturgiese gebruik bedoel is, het ook met verloop van die 19de eeu vergroot.<ref name="RocheLingas">Roche, Elizabeth and Alex Lingas. "Mass". ''The Oxford Companion to Music''. Ed. Alison Latham. Oxford Music Online.</ref>
Lyn 167:
* ''Missa assumpta est Maria: Missa sex vocibus cum simphonia'' H 11 & H 11 a (1699?) deur Marc-Antoine Charpentier, en 11 ander misse.
* ''Missa Scala Aretina'' deur Francesc Valls (Barcelona, 1702)
* [[
* Hoogmisse deur die Tsjeggiese Barokkomponis Jan Dismas Zelenka
* 18 misse deur W.A. Mozart, insluitend die Groot Mis in C-mineur (1782) en Requiem
Lyn 174:
* ''Requiem'' deur François-Joseph Gossec (1760)
* 14 misse deur [[Joseph Haydn]], insluitend die [[Missa in Angustiis|''Missa in angustiis'']] (Nelson-mis) en die ''Missa in tempori belli'' (Oorlogsmis)
* [[
* [[
* Missa Choralis en Hongaarse Kroning Massa deur [[Franz Liszt|Liszt]]
* ''Requiem'' deur [[Hector Berlioz]] (1837)
* [[
* ''Requiem'' deur [[Camille Saint-Saëns]] (1878)
* ''[[
* ''[[
* <nowiki><i>Petite messe solennelle</i></nowiki> (1863) deur [[Gioachino Rossini]]
* [[
* Requiem deur Gabriel Faure
* Requiem deur Giuseppe Verdi
* [[
* Mis in D-majeur, op. 86 (1887) deur [[Antonín Dvořák]]
Lyn 202:
* Dat die gemeente ideal gesien geleer moet word om die verskillende modusse van Gregoriaanse gelyksang saam met die koor te sing.
Dié regulasies dra vandag min of geen gewig nie, veral na afloop van die wysigings deur die [[
===== 20ste eeu =====
|