Archimedes: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
No edit summary
Inligting bygewerk
Lyn 31:
'''Archimedes van Sirakuse''' ([[Grieks]]: Άρχιμήδης) ([[287 v.C.]] – [[212 v.C.]]) was ’n antieke Griekse wiskundige, fisikus en ingenieur. Alhoewel min oor sy lewe bekend is, word hy beskou as een van die leidende wetenskaplikes in die klassieke oudheid. Benewens sy ontdekkings in die veld van [[wiskunde]] en [[meetkunde]], word die vervaardiging van [[masjien]]e wat hul tyd ver vooruit was aan hom toegeskryf.<ref>{{aut|O'Connor, J.J. and Robertson, E.F.}}, MacTutor, [http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/Biographies/Archimedes.html Archimedes van Syracuse], Januarie 1999</ref>
 
Hy het die fondamente van [[hidrostatika]] gelê en die beginsel van die hefboom verklaar, die toestel waarop meganika gebaseer is. Sy vroeë vorderings in [[analise|wiskundige analise]] sluit in die eerste bekende samevatting van ’n oneindige reeks, met 'n metode wat vandag gebruik word.

Die geskiedkundiges van [[Antieke Rome]] het 'n sterk belangstelling in Archimedes getoon en verslae van sy lewe en werk geskryf, terwyl die relatief min kopieë van sy verhandelings wat die [[Middeleeue]] oorleef het 'n invloedryke bron van idees was vir wetenskaplikes tydens die Renaissance.
 
In verband met [[dryfvermoë]] het Archimedes die volgende gesê:
{{cquote|Enige voorwerp, heeltemal of gedeeltelik gedompel in 'n vloeistof, word opgestoot deur 'n krag gelyk aan die gewig van die vloeistof wat deur die voorwerp verplaas word. - Archimedes}}
 
<br />
Volgens oorlewering het hy hierdie beginsel, wat as Archimedes se wet bekend is, in die bad gesnap. Hy het glo dadelik uitgespring, kaal buitentoe gehardloop en uitgeroep: "Eureka" (ek het dit gevind)!<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref>
 
== Waarhede en legendes ==
Omdat so min oor die persoonlike lewe van Archimedes bekend is, is daar baie legendes oor hom in om loop. Tydens die beleg van [[Sirakuse]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] is Archimedes gevra om oorlogstuig te ontwerp, en sommige van hierdie apparate het die Romeine die skrik op die lyf gejaag. Een hiervan was 'n gryptuig – iets wat soos reuse-knypers gelyk het en 'n skip in die water kon gryp en rondskud.
 
Die storie dat hy brandspieëls ontwerp het om die Romeinse skepe aan die brand te steek, is heel waarskynlik 'n legende wat deur die Romeine self versprei is. Archimedes het self nie veel waarde aan sy tegniese uitvindings geheg nie maar dit bloot as wetenskaplike oefeninge beskou. Hy was by uitstek 'n akademikus en al was bloot toevallig dat sy wetenskaplike kennis goed te pas gekom het by die ontwerp van oorlogstuig. Hy het 'n intensiewe studie van hefbome gemaak en het eenkeer gesê: "Gee my 'n plek om te staan en ek sal die aarde beweeg”.
 
Hiermee het hy verwys na die groot krag wat deur 'n lang hefboom uitgeoefen kan word. Daar word vertel dat hy 'n katrolstelsel ontwerp het waarmee een man alleen 'n volgelaaide skip in die water wal toe kon sleep. Dit is blote fantasie, maar ons weet dat Archimedes 'n studie van kafrolstelsels gemaak het. Die een wat so pas genoem is, is waarskynlik net 'n oordrywing van die feite.
 
Nog 'n legende is dat hy die spiraalwaterpomp ontwerp het, maar dis bekend dat die Egiptenare al vroeër sulke pompe vir besproeiingsdoeleindes gebruik het. Dit is moontlik dat Archimedes een van hierdie pompe in [[Egipte]] gesien het en later in Sirakuse een gebou het om daarmee te eksperimenteer. Dit is 'n spiraal wat baie presies in 'n silinder pas; as die spiraal gedraai word, kan dit water pomp. Dit word ook in stoomlokomotiewe gebruik om steenkool vanaf die kolewa na die vuurkas in die lokomotief te stoot.
 
Waarvoor Archimedes die meeste roem verwerf het, is sy wet dat ʼn voorwerp wat in 'n vloeistof gedompel word, 'n skynbare verlies aan massa ondergaan. Daar word gepraat van 'n "skynbare" massaverlies, want in so 'n geval is 'n werklike massaverlies natuurlik nie moontlik nie. Wat gebeur, is dat die vloeistof 'n opwaartse krag op die voorwerp uitoefen, sodat dit ligter word. Hierdie skynbare verlies aan massa is gelyk aan die massa van die vloeistof wat verplaas word.
 
Hierdie wet het hy geformuleer nadat koning Hieron hom opdrag gegee het om die suiwerheid van die goud in ʼn kroon te bepaal sender om die kroon te beskadig. Daar word vertel dat Archimedes baie hard oor die probleem nagedink het. Toe hy op 'n dag in die bad klim, merk hy op dat die watervlak in die bad styg, en dis waar hy die idee gekry het. Hy het glo nakend in die straat afgehardloop en geskreeu:
 
"Eureka! Eureka!" Dit beteken: "Ek het gevind! Ek het gevind!" Die apparaat wat hy ontwerp het om die kroon se goudinhoud te bepaal, was baie eenvoudig. Dit word vandag nog gebruik en staan bekend as die "Eureka-kan". <ref>"Eureka! Eureka!" Dit beteken: "Ek het gevind! Ek het gevind!" Die apparaat wat hy ontwerp het om die kroon se goudinhoud te bepaal, was baie eenvoudig. Dit word vandag nog gebruik en staan bekend as die "Eureka-kan".</ref>
 
Basies is die apparaat slegs ʼn koperkan met 'n pypie wat aan die bokant ingesoldeer is. Vir die eksperiment word die kan so vol moontlik met water gemaak. Die voorwerp wat ondersoek word, word met 'n toutjie in die water laat sak en die water wat by die tuit uitloop, word opgevang en die volume daarvan gemeet. So kan die volume van 'n onreëlmatige liggaam gemeet word. Dit was 'n baie eenvoudige maar 'n baie belangrike eksperiment. Archimedes het ook vasgestel dat die digtheid van [[goud]] verskil van die van silwer.
 
== Wiskundige en ander wetenskaplike bydraes ==
Archimedes het omwenteIingsliggame bestudeer. Wanneer ons byvoorbeeld 'n ronde kartonskyf vinnig om sy middellyn laat draai, sal dit soos 'n bal lyk. Ons se dan die omwentelingsliggaam van 'n sirkel is 'n sfeer. Die spiraal van Archimedes is ʼn meetkundige figuur met interessante eienskappe. Hy het ook gevind dat as 'n bal in 'n silinder pas en die hoogte van die silinder dieselfde is as die deursnee van die bal, dan is die volume van die bal twee derdes die van die [[silinder]].
 
Archimedes het baie waarde aan hierdie ontdekking geheg en dit was sy laaste wens dat 'n silinder met 'n bal daarin, tesame met die verhouding van die volumes, op sy grafsteen uitgekap moet word. Hy het ʼn metode gevind om die oppervlakte van ʼn sirkel te bereken. Daarmee het hy ook die waarde van die getal ([[pi]]) bepaal as ʼn getal wat tussen 3<sup>1</sup>/<sub>7</sub> en 3<sup>10</sup>/<sub>71</sub> lê. Die getal (pi) is die omtrek van enige sirkel gedeel deur sy middellyn. Archimedes het ook belangrike bydraes op die gebied van die [[hidrostatika]], [[sterrekunde]] en [[meganika]] gelewer.
 
Hy was die eerste persoon wat besef het dat ʼn stof ʼn eienskap soos digtheid het en hy kon die oppervlaktes en volumes van onbekende voorwerpe bepaal deur hulle massas op 'n weegskaal met die van bekende voorwerpe te vergelyk. Die geskrif waarin hy laasgenoemde metode verduidelik, is eers in [[1901]] deur die Griekse wetenskaplike [[Kerameus]] in [[Jerusalem]] ontdek. Dit was nie juis een van Archimedes se grootste werke nie maar geskiedkundig was dit 'n groot vonds. Dit was aan Archimedes se vriend [[Eratostenes]] gerig en heet ''Die Metode''. Archimedes het gereeld aan sy kollegas en geesgenote in [[Alexandrië]] geskryf, waarvandaan hulle sy geskrifte verder versprei het.
 
== Sy dood ==
Die dood van Archimedes het plaasgevind tydens die beleg van Sirakuse, toe hy vermoor is deur 'n Romeinse soldaat, ten spyte van bevele dat hy nie leed aangedoen moes word nie. Sy ''dood'' In 212 v.C. het die Ro­meine Sirakuse uiteindelik beset. Archimedes was besig om meet­kundige figure in 'n sandbak te teken toe 'n Romeinse soldaat sy huis binnekom.
 
Sy ''dood'' In 212 v.C. het die Ro­meine Sirakuse uiteindelik beset. Archimedes was besig om meet­kundige figure in 'n sandbak te teken toe 'n Romeinse soldaat sy huis binnekom. Onbewus dat dit Archimedes was, het hy hom met sy swaard neergevel. Die aanvoerder van die Romeinse magte, Claudius Marcellus, was baie ontsteld toe hy van Archimedes se dood verneem . Die Romeine , wat groot waarde aan akademiese prestasies geheg het, het 'n groot bewondering en respek vir Archimedes gehad.
 
== Kyk ook ==