Geboorte: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Sb008 (besprekings | bydraes)
No edit summary
Holder (besprekings | bydraes)
k corr using AWB
Lyn 8:
 
=== Unipare en multipare soogdiere ===
Sommige soorte soogdiere skenk aan slegs een kleintjie geboorte (unipare soogdiere) terwyl ander soorte aan meer as een kleintjie per werpsel geboorte gee (multipare soogdiere) . Die meeste [[hoefdiere]], [[seeleeus]], [[Rob|robbe]], [[walvisagtiges]], [[Aap|ape]] en [[Vlermuis|vlermuise]] is unipaar. Die [[landroofdiere]], [[Knaagdier|knaagdiere]], [[Vark|varke]] en [[inseketers]] is almal muItipaar.
 
Die kleintjies van multipare soogdiere is na hulle geboorte nie in staat om vir hulself te sorg nie (nesblyers). Kleintjies van multipare soogdiere het gewoonlik groot koppe en hul pote is nog nie volledig ontwikkel nie. Die pasgebore kleintjies is blind en doof en hulle het nie 'n pels nie, of dit bestaan net uit enkele haartjies. In teenstelling hiermee is die kleintjies van unipare diere in groot mate selfstandig sodra hulle gebore word. Die pels en sintuie is goed ontwikkel en die kleintjies is in staat om sy moeder te volg (nesvlieërs) .
 
=== Nesbou ===
Voordat die kleintjies gebore word, bou baie multipare diere 'n nes vir dié doel. So grawe die konyn byvoorbeeld 'n gat met 'n lang gangetjie en 'n ronde kamertjie aan die einde daarvan. Die wyfiekonyn voer die nes met haartjies van haar eie pels uit. Sowat vyf dae voor die geboorte skei die wyfie se liggaam 'n hormoon af wat 'n belangrike rol speel by die geboorteproses, maar ook van haar hare laat loskom.
 
Die wyfie pluk die haartjies uit haar pels en bring dit na haar nessie. Hierdie "plukgedrag" is 'n unieke eienskap van die konyn . Die geboorte self duur slegs enkele minute en 'n werpsel van 8 kleintjies kan in minder as 10 minute gebore word. Die moeder lek haar kleintjies skoon en eet die nageboorte op, waarna sy die nes verlaat. Sy kom dan slegs een maal elke 24 uur terug om haar kleintjies te soog. Die pelshare waarmee die nessie uitgevoer is, sorg dat die kleintjies warm gehou word terwyl die moeder weg is. As hierdie donsies verwyder word, sterf die kleintjies gewoonnlik.
 
Die geboorte van [[Hond|honde]] en [[Kat|katte]] duur langer. Daar is ook gewoonlik 'n rusperiode tussen die geboorte van die verskillende kleintjies, wat kan wissel tussen 5 minute en 1 uur. Rotte en muise het ook meer tyd vir hul geboortes nodig as konyne. Omtrent alle nesblyers eet die [[plasenta]] op, terwyl hierdie verskynsel ook by sommige unipare soogdiere, wat dikwels planteters is, aangetref word. Na alle waarskynlikheid word dit gedoen om alle tekens van die geboorte uit te wis en roofdiere van die geboortepiek weg te hou. Diere soos byvoorbeeld die walvis, wat in die water geboorte gee, hoef nie die plasenta op te eet nie omdat dit deur die water weggespoel word.
 
=== Baring ===
Geboortes in die vrye natuur word redelik selde waargeneem. Selfs in wildreservate is die kans dat 'n mens 'n geboorte sien plaasvind, seldsaam. Die Afrikaanse hartbees en die olifant baar in die teenwoordigheid van die kudde. Gewoonlik sonder dragtige diere hulle egter van die kudde af en soek 'n veilige plek om te baar. Die waarneming van die geboorte van 'n edelhert in 'n reservaat het daarop gedui dat baring ook baie inspanning en uithouvermoë van 'n dier verg. Eers 'n uur nadat die kontraksies begin het, het die kalfie se neus verskyn . Die kleintjie se voorpote het eerste verskyn. Hierdie posisie van die kleintjie, met sy kop op sy gestrekte voorpote, is kenmerkend vir alle hoefdiere. In hierdie posisie is die kanse groot dat die geboorte sonder enige hulp suksesvol kan verloop. Tydens die laaste stadium van uitdrywing het die hert in 'n staande posisie baie kragtig begin druk en ná enkele minute het die kalfie op die grond geval. Die naelstring breek vanself sonder dat die dier enige bloed verloor. Hierdie verskynsel sien 'n mens by alle hoefdiere waar 'n breuklyn in die naelstring teenwoordig is. Onmiddellik na die geboorte lek die moeder haar kleintjie droog en skoon. Daarbenewens stimuleer die gelek ook die kleintjie se asemhaling. Die moeder en haar kleintjie leer mekaar ook in hierdie periode ken (fiksasie). By die geboorte van die edelhert het die nageboorte ongeveer 45 minute ná die geboorte verskyn en die moeder het dit onmiddellik opgeëet.
 
=== Regulering van die geboorte ===
Lyn 27:
Die regulering van die werking van die baarmoeder word in 'n groot mate deur [[Hormoon|hormone]] beïnvloed. As konyne met die hormoon progesteroon ingespuit word, kan die dratyd verleng word, hoewel dieselfde hormoon egter geen uitwerking op die dratyd by skape het nie.
 
Dierkundiges het vasgestel dat baring begin sodra die afsluitingseffek van die progesteroon beëindig word. Koeie skei gewoonlik net voor die aanvang van die geboorte 'n verhoogde hoeveelheid van die hormoon estrogeen af. Estrogeen onderdruk waarskynlik die sintese van progesteroon en stel die baarmoeder in staat om saam te trek. In hierdie stadium reageer die baarmoeder ook op meganiese prikkels en op die hormoon oksitosien, wat deur die hipofise afgeskei word . Dié hormoon beïnvloed die spiersametrekking. Hoewel 'n mens sou dink dat die meeste oksitosien aan die begin van die baringsproses afgeskei moet word, word die meeste oksitosien egter afgeskei wanneer die kontraksies begin. Hierdie reflektoriese afskeiding van die hormoon, asook die drukrefleks, word deur die rekking van die baarmoedernek en die vagina, asook die organe by die bekkeningang, veroorsaak. Die laaste fase van die proses verloop baie vinnig omdat die suurstofvoorsiening aan die fetus moontlik te laag kan daal.
 
Emosionele faktore speel ook 'n rol in die geboorteproses. Merries kan byvoorbeeld die geboorte vertraag as daar mense in die nabyheid is. Menige boer het al ure lank tevergeefs by 'n merrie gewaak en die vulletjie is dan gebore terwyl hy vir 'n oomblik sy rug gedraai het. Hierdie verskynsel kom nie net by perde nie, maar by verskeie ander diersoorte voor. Alle dragtige diere soek 'n rustige en veilige plek op wanneer hulle wil begin baar. As die rus verstoor word, kan dit die werking van die baarmoeder so rem dat die baringsproses 'n tyd lank vertraag kan word. In die natuur is hierdie verskynsel van wesenlike belang. Angs vir 'n naderende roofdier gee daartoe aanleiding dat die baarmoeder in so 'n mate verslap dat die geboorte onderbreek word en die dier op die vlug kan slaan.
Lyn 37:
=== Swangerskap ===
[[Lêer:Human Embryo - Approximately 8 weeks estimated gestational age.jpg|duimnael|Menslike embrio - 8 weke oud]]
Swangerskap is die tydperk in 'n vrou se lewe waarin sy die draer is van 'n bevrugte eier, wat in 'n embrio en daarna in die fetus ontwikkel. Gedurende die swangerskap ondergaan die moeder se liggaam baie veranderinge. Die swangerskap duur gewoonlik sowat 40 weke en die eerste simptome is die afwesigheid van menstruasie. Die bevalling geskied gewoonlik in drie fases .
# Tydens die ontsluitingsperiode word die onderste deel van die baarmoeder as gevolg van kontraksies oopgerek. Die nou baarmoedernek gaan oop en die baba kan deurbeweeg.
# Laasgenoemde vind gewoonlik onder die invloed van die kontraksies tydens die uitdrywingsfase plaas.