Boerneef: Verskil tussen weergawes

'''Izak Wilhelmus van der Merwe''' (ook1897–1967), eerder bekend asonder sy skrywersnaam '''Boerneef'''; 1897–1967), was ’n [[Suid-Afrika]]anse [[skrywer]], [[digter]], [[leksikograaf]] en akademikus. Hy word beskou as 'n fyn prosaïs en die beste onder die Afrikaanse skrywers wat "klein-realisme" of "fantasie-realisme" gelewer het.<ref name=antonis>{{cite book |last1=Antonissen |first1=Rob |title=Die Afrikaanse Letterkunde van die Aanvang tot die Hede |date=1955 |publisher=H.A.U.M. |location=Pretoria / Kaapstad |pages=237-239}}</ref> Hierdie skrywers het hulself buite die groter lewensproblematiek gestel, en hul blik gevestig op volkstipes, eenvoudige luimense, kleindorpse lewe en die noue lewenskringe daarvan.

Boerneef (die skrywersnaam van Izak Wilhelmus van der Merwe) is op [[11 Mei]] [[1897]] op Boplaas in [[Ceres]] se Koue Bokkeveld gebore.<ref name=":0">NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/Authors/7967</ref> Sy ouers iswas Carel Petrus van der Merwe en Eliza Lubbe. Boplaas is sedert [[1743]] in die familie se besit en die plaaswerf met die historiese gebou is in 1973 tot ’n nasionale gedenkwaardigheid verklaar. By die plaasskole op Boplaas en die buurplaas Houdenbek kry hy sy laerskoolonderrig, waarna hy in [[1914]] op die dorpskool in Ceres matrikuleer. Hierna boer hy ’n jaar lank op die familieplaas en studeer dan vanaf [[1916]] verder aan die [[Suid-Afrikaanse Kollege|South African College]] (vandag die [[Universiteit van Kaapstad]]) waar hy in [[1918]] ’n B.A.-graad en in [[1919]] ’n M.A.-graad in Afrikaans-Nederlands en ’n Onderwysdiploma behaal. Hy gee ’n jaar aan die South African College School onderwys in Hollands, waar [[N.P. van Wyk Louw]] een van sy leerlinge was.<ref>Steyn, J.C. ''Van Wyk Louw: ’n Lewensverhaal Deel I.'' Tafelberg-uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 bl 35-36</ref> Vanaf [[1922]] tot [[1961]] is hy as dosent in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Kaapstad verbonde, later as senior lektor en die laaste aantal jare (1956–1961) as medeprofessor.<ref name=":1">Esaach: http://esaach.org.za/index.php?title=Van_der_Merwe,_Izak_Wilhelmus</ref> In hierdie tyd is hy ’n gereelde deelnemer aan radioprogramme.

In [[1929]] kry hy [[tering]], wat hom etlike maande van die werk af weghou. Vir ’n tyd is hy in die sanatorium van dr. D.P. Marais van Kloofnekweg en hy kry ook behandeling in die [[Vrystaat]], maar gelukkig herstel hy het volkome herstel. In [[1933]] verhuis die gesin na [[Tamboerskloof]] in [[Kaapstad]], waar hulle in Byronstraat 2 ’n huis gebou het, wat hy Hantam noem. Wanneer sy enigste kind vyftien jaar oud is,Marie sterf sy vrou op [[27 Augustus]] [[1940]] op 44-jarige ouderdom aan maagkanker. Hy trou weer kort daarna, op [[31 Oktober]] [[1941]] met Annie de Kock. Slegs ses weke na die huwelik word ontdek dat Annie borskanker het en haar bors word voor Kersfees verwyder. Die kanker was egter reeds te ver versprei en op [[9 Mei]] [[1943]] sterf sy, slegs vyf en dertig jaar oud. Kort voor sy aftrede trou hy in [[1956]] met Francina Alida (Fannie) Jordaan, weduwee van J.J. Jordaan, die eerste hoof van die [[Hoërskool Jan van Riebeeck]] in Kaapstad. Sy is die moeder van Willem Jordaan, wat as boekkunstenaar die tegniese en kreatiewe versorging van ’n groot aantal Afrikaanse boeke behartig het. Hulle gaanhet blygetrek inna haar huis, Berg-en-See, in Moltenoweg 28 in Oranjezicht in Kaapstad.

[[Lêer:'n Jong Boerneef.jpg|links|duimnael|'nBoerneef Jongvoor Boerneef1936]]

Sy vriende moedig hom aan om die stories wat hy aan hulle vertel, neer te skryf. Vanaf [[1935]] verskyn hierdie stories dan ook in ''[[Huisgenoot|Die Huisgenoot]]'' en word dit later in boekvorm gepubliseer. Hoewel baie van die vertellings by anekdotes bly en nie veel spanning het nie, tref dit met die woordgevoeligheid, die pretensieloosheid, opregtheid en die menslikheid daarvan. Hierin spreek hy sy verlange na ’n kinderwêreld uit en gebruik hy woorde en uitdrukkings wat eie is aan sy grootwordjare en andersins verlore sou geraak het. Waar die werke van sy tydgenote die plaaslewe sterk romanties gekleur het, munt Boerneef se bydrae uit in die nugter uitbeelding van die wrede en harde aard van hierdie lewe, sowel as aan die heerlik-heidheerlikheid daarvan. Vir sy tyd, waar die romantiese rigting in die prosa oorheers, is hierdie een-voudeenvoud en natuurlikheid van segging iets besonders. Gewilde temas uit sy werk sluit in die jaarlikse trek met die veetroppe uit die Koue Bokveld na Ceres se Karoo, die oes, die gees-tigheidgeestigheid, gebruike en gewoontes van die outydse wêreld van die boer en die talle bruin men-semense en feitlik simbolies geworde diere (voorbokke, osse en perde met hulle treffende name soos Mooiveld, Stokwil, Douland) uit hierdie kontrei, wat soms op die periferie beweeg en soms sentraal in die vertelling staan. Wat die bruin mense betref, is daar Jakob April, Jan Skotland, Pensie en bowenal Dirk Ligter.

Sy eerste bundel kortverhale of sketse is ''Boplaas'', waarin hy stories vertel oor sy jeugherinneringe van sy kontrei en ook die legendariese Dirk Ligter aan ’n breër publiek bekendstel. Die lewe op ’n plaas in vergange jare word in sy voorspoed en teenspoed geteken, met die plaaswerkers en plaasdiere as belangrike karak-terskarakters. [[PG du Plessis|P.G. du Plessis]] neem ''Dirk Ligter – die nimlike hy'' in die versamelbundel ''Halfeeu'' op, waarin hoogtepunte uit die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot saamgebundel word. Dit is ’n humoristiese verhaal van die besoek wat die verteller en sy broer Frans by Dirk Ligter gaan aflê. Hulle spoor hom op by Tankwafontein en luister die hele dag na sy verhale oor sy we-dervaringewedervaringe.

''Van my kontrei'' is soortgelyk van aard, met plaassketse wat die bundel oor-heersoorheers. Hierdie herinneringe aan die lewe op die plaas word vertel in kleurryke taal, deur-spekdeurspek met die volksidioom. Die geaardheid van die plaaswerkers en die interaksie tussen die boer en sy werkers word in verskeie humoristiese insidente verhaal. Ook Dirk Ligter maak weer sy verskyning, hierdie keer op sy oudag in ’n Kaapse tehuis, waar hy verteer word deur verlange na sy kontrei.

In ''Stad en land'' bevat, soos die titel aandui, sketse uit die plaaslewe wat aansluit by sy vorige bundels, en sketse uit die stadslewe. Op die plaas word Dirk Ligter se prominente plek nou gevul deur Hans Saal, wat doepa gooi en deur al die plaaswerkers met ontsag behandel word. ’n Hoogtepunt uit Boerneef se sketse uit die stad is ''Stortreën'', waarin hy hulde bring aan ’n Kleurlingseun wat ten spyte van die yskoue reën wat hom deurdrenk laat, met opregte vrolikheid sy stootkarretjie met vis stoot terwyl hy onophoude-likonophoudelik sing. ''Die skaapwagter se vrou'' ontgin die waansin op ontroerende wyse. Ook treffend is die skets oor ’n aantal teringlyers in ’n sanatorium, waar hulle verhoudings onderling en hul-lehulle geestestoestand met goeie insig geteken word. In ’n paar sketse verskuif die agtergrond na die Vrystaat in die tyd van die [[Anglo-Boereoorlog]].

''Teen die helling'' munt uit in die sober weergawe van die gebeure, waarin telkens die karakters, oomblik en stemming helder vasgevat en weergegee word. Dit geskied alles sonder boodskap of strekking en bly slegs suiwer weergawe waarop die leser self sy eie gevolgtrekkings moet maak, sodat elke skets tot nadenke stem. Die bundel bevat onder andere die aangrypende verhaal van ''Klara Men-tooMentoo''r, wat in yskoue weer uitgaan om haar byna blinde vader te gaan soek en in die koue omkom, terwyl haar vader veilig was by ’n vriend. ''Papadiamantopoulos'' is ’n ou Griekse ka-feekafee-eienaar wat gereeld skaak speel met die digter Dietlof. Dit is sy enigste intieme kontak met ander mense, want hy slyt sy lewe in eensaamheid en met baie geldelike probleme in ’n vreemde land waar sy gebrekkige taalkennis kommunikasie feitlik onmoontlik maak. Iewers in sy verlede was daar egter ’n vrou en ’n hartseer storie, verklap deur die skildery van ’n pragtige jong vrou wat in die verwaarloosde kafeetjie hang. ''Teen die helling'', die titelstuk in hierdie bundel, het die Kleurling Andries Harlekyn as hoofkarakter. Hy bly in die stad maar hunker steeds terug na die plaas, ’n ver en onbereikbare wêreld. In sy taalgebruik, vertelwy-severtelwyse en wanaangepastheid in die stad vorm hy ’n band met die verteller. Dialoog beslaan die oorgrote meerderheid van die lengte van die verhaal, waardeur dit ook ’n sterk dramatiese karakter kry. Die titel is simbolies van die steilte van die laaste dae, voor die dood ons kry. Hoewel hierdie stuk hoofsaaklik beskrywend van aard is, slaag die skrywer daarin om met fyn vakmanskap die gegewe te verdig sodat meerduidige interpretasies van die teks moont-likmoontlik word.<ref>Antonissen, Rob. Standpunte. Nuwe reeks 16, Februarie-April 1957</ref><ref>Antonissen, Rob. ''Kern en tooi.'' Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963</ref> Vir ''Teen die helling'' ontvang Boerneef in 1956 die [[W.A. Hofmeyr-prys]].

Ook vir die jeug lewer hy ’n bydrae met sy boeke ''Pensie'' (oor ’n kleurlingseuntjie), ''Van my kinderdae'' (waarin veral ''Heldermuis en Joors Jorie'' ’n hoogtepunt is) en ''Vlettervlie en Koesnaat-jieKoesnaatjie''. Hierdie boeke bestaan hoofsaaklik uit sketse uit die lewe van bruin kinders uit sy ge-boortekontreigeboortekontrei.

Boerneef se jonger broer C.P. van der Merwe maak ''’n Keur uit sy prosa'', wat kort na sy dood gepubliseer word.<ref>Bekker, Pirow. Standpunte. Nuwe reeks 72, Augustus 1967</ref> C.N. van der Merwe publiseer ''Tromboniusdagboekenkaart,'' ’n boek oor sy werk met vyf hoofstukke en ’n bibliografie.<ref>Brink, André P. Rapport, 28 Februarie 1982</ref> Die hoofstukke behandel sy persoonlike lewe, sy prosa, sy poësie, verklarende woordelys van sy buitengewone woorde en laastens verwy-singsverwysings, problematiese versreëls en strofes uit sy werk. Later word Boerneef se ''Versamelde prosa'' deur [[Merwe Scholtz]] in een band saamgebundel. Hierdie omvattende versameling bevat alles wat in boekvorm verskyn het, plus drie verhale wat verskyn het na die publikasie van ''Teen die helling'', sy laaste prosabundel. Hulle is ''Kortverhaal'' (Standpunte Maart-April 1958), ''Die verskietende ster'' (’n Kersverhaal wat verskyn het in [[Die Burger]] van [[25 Desember]] [[1964]]) en ''Hy wat Jan Kellerman is, ken nou nog dele van Lukas, die tweede kapittel''… (Die Burger van 25 Desember 1965).<ref>Aucamp, Hennie. ''Dagblad''. HAUM-Literêr Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe Eerste Druk 1987</ref><ref>Brink, André P. Rapport, 25 November 1979</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Letterkunde, nuwe reeks 18 no. 4, November 1980</ref><ref>Olivier, Fanie. Die Transvaler, 14 Julie 1979</ref> Twee verhale is gepubliseer in Die Huisgenoot maar nooit in ’n bundel opge-neemopgeneem nie en omdat Boerneef dit self in ’n bundel sou kon opgeneem het as hy wou, is hierdie verhale uit die bundel weggelaat. Hierdie stukke is ''Die dans'' (Die Huisgenoot no. 8 van 1935) en ''Ontmoeting'' (Die Huisgenoot [[12 Junie]] [[1942]]). Wium van Zyl maak ’n keur uit sy prosa en poësie wat as ''Die berggans het ’n veer laat val'' gepubliseer word.<ref>Grové, A.P. Beeld, 28 September 1998</ref>

Van sy kortverhale word in versamelbundels opgeneem, soos ''Mooiveld'' in ''Kortpad'' en ''Tussen die engtes'' en ''Dirk Ligter – Die nimlike hy'' in ''Halfeeu'', waarin P.G. du Plessis hoogte-puntehoogtepunte uit die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot saambundel. Ander versamelbundels waar-in sy werk verskyn, sluit in ''Borde borde boordevol'' en ''Vuurslag'', beide onder redaksie van [[Hennie Aucamp]], ''Uit dorp en veld'' van [[Abraham Jonker|Abraham H. Jonker]], ''Kernbeeld van die Afrikaanse kort-verhaalkortverhaal'' van F.V. Lategan; ''Moderne Afrikaanse verhaalkuns'' van F.E.J. Malherbe, ''Vertellers'' en ''Vertellers 2'' van Merwe Scholtz, ''Op Afrikaanse werf'' van A. Schwerdtfeger en N.J. Snyman en ''Kort keur'' en ''Die Afrikaanse kortverhaalboek'' van [[Abraham H. de Vries]]. Van sy verhale ver-skynverskyn ook in tydskrifte soos Standpunte en Die Huisgenoot.