Trias politica: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Sobaka (besprekings | bydraes) Bygewerk |
Sobaka (besprekings | bydraes) Bygewerk |
||
Lyn 1:
In die [[reg]] behels die leerstuk van '''''trias politica''''' die '''skeiding van magte'''. Die [[staat]] se magte naamlik
== Kort geskiedenis ==
Line 8 ⟶ 6:
In die vroeë [[Middeleeue]] (na die val van die [[Romeinse Ryk]]) is Noordwes-Europa gedurende die Groot Migrasie oorstroom deur veral Germaanse stamme. Die Germane het 'n stamorganisasie van hul samelewing gehad, en byna elke dorpie het 'n dorpshoof gehad. In die stamstelsel is besluite geneem deur die dorpshoof en 'n raad van dorpswyses. Hierdie beslissings was beide wetgewend, uitvoerend en geregtelik. Daardie stamstelsel ontwikkel redelik vinnig tot die [[Feodalisme|feodale stelsel]] waardeur die adelikes alle mag uitgeoefen het; mag wat hulle in die eerste plek vir hulself bewillig het, maar wat later in hul adelbriewe opgeteken is. In teenstelling met die Griekse en Romeinse formele regstradisie, het die Germane [[gewoontereg]].
In hierdie evolusie, is die regsrepekende gesag na vertrouelinge oorgedra (afgesien van enkele belangrike onderwerpe). Met die ontwikkeling van die stede in [[Europa]] het die sogenaamde "vryhede" ook ontstaan, gebiede wat nie onder die beheer van die adekikes was nie. Stede het hul eie regerings gekry, reëls uitgereik en regsspraak ontwikkel.
In [[Engeland]] het die adelikes seggenskap gekry oor die wetgewende deel van die mag deur die ''[[Magna Carta]]'' en hulle het toesig gehou oor die besteding van die koninkryk. Die koning is hoofsaaklik aan uitvoerende gesag toegewys, maar het 'n belangrike speler in die instelling van wette gebly. Juis weens die gewoontereg was die wetgewer omring deur 'n swak deursigtigheid.
Die State Generaal ontwikkel in die [[Lae Lande]], wat eintlik 'n uitvoerende liggaam was, maar wat wel as die voorloper van die [[parlement]] in die vasteland van Europa genoem kan word.
Mense het tot en met die [[Verligting]] nooit gefilosofeer oor die wyse waarop mag uitgeoefen word nie. Onder die filosowe van die Verligting was dit Charles Montesquieu wat geïnspireer is deur die State Generaal in Nederland en die konsulêre periode in die Romeinse Ryk. Na die [[Franse Revolusie]] van 1789, het die konsep van Montesquieu steun begin kry, is 'n triumviraat geïnstalleer wat die uitvoerende gesag (verdediging, openbare orde en belasting) verseker het en 'n beslissende raad wat allerlei besluite geneem en op papier gestel het. Toe [[Napoléon Bonaparte]] aan bewind gekom het, het hy uitvoerende mag (veral verdediging) bewillig en toegelaat dat al die los wetgewing in die Napoléon-kode saamgevat word, en hy het die senaat verder besig gehou om rekenmeester te speel. Hy het sy staatstelsel in 'n soort piramide van dorpe, stede, prefekture en departemente omskep, saam met 'n gelyke piramide van die regsrepekende gesag.
== Moderne ontwikkelinge ==
Nadat die Amerikaanse state hul onafhanklikheid in die [[Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog]] bekom het en die kruitdampe van die Burgeroorlog verdwyn het, is daar ook in Europa vasgestel dat daar 'n versterkte stelsel van drie magte in die VSA ontstaan het:
• die wetgewende mag, met 'n tweekamerparlement op federale vlak, 'n verkose parlementêre verteenwoordiging en 'n senaat van staatsverteenwoordigers, en ook in die oorgrote meerderheid van die state is daar 'n tweekamerparlement;
• die uitvoerende gesag, bestaande uit 'n president met 'n kabinet van ministers en staatssekretarisse op federale vlak, en staatsbestuurders op staat vlak;
• die regterlike gesag, wat piramidaal is met 'n konstitusionele hof aan die bokant.
Na die Napoleoniese periode begin die vormingstydperk van die sogenaamde nasiestate in Europa. Twee verskynsels kom gelyktydig in die proses voor:
• die [[bourgeoisie]] (die welgestelde nyweraars) het die mag van die verarmde adel oorneem en terselfdertyd die geestelikes uit die staatsapparaat dwing; die rasionele benadering tot die uitoefening van mag lei onvermydelik tot die sogenaamde instrumentalisering: die staatsapparaat word 'n hiërargie van klerke, wispelturige gewoontereg word vervang deur formeel geïmplementeerde wetgewing (statutêre reg).
• die verdringing van die geestelikes lei ook tot sekularisering: die parlement (dit wil sê die mens) word die bron van geregtigheid; [[God]] se rol word in hierdie saak uitgespeel.
Die skeiding van kerk en staat en die skeiding van magte word die twee filosofiese pilare van die moderne staatsorganisasie.
Die meeste nasiestate kies dieselfde magsverdeling: die drie magspiramides word nasionaal verteenwoordig deur:
• die wetgewende mag met 'n tweekamerparlement;
• die uitvoerende mag met 'n koning (met die [[eerste minister]] wat gewoonlik mag uitoefen) of 'n verkose [[president]];
• die regsprekende gesag met 'n konstitusionele hof aan die bokant.
Hierdie drie piramides dupliseer hierdie struktuur aan verskillende plaaslike owerhede
Die staatsowerheid is sedertdien verbonde aan die verskillende liggame wat daartoe gemagtig is. Hulle wou verhoed dat die een mag die ander beinvloed, en daarom het die skeiding van magte ingestel, waardeur die regbank ook konflikte arbitreer, enersyds tussen die wetgewende en uitvoerende gesag, en andersyds tussen die verskillende vlakke van regerings.
[[Kategorie:Regering]]
| |||